strona główna » Rozmaitości»Z notatnika Jerzego Bralczyka

Z notatnika Jerzego Bralczyka: Sprawa

W łacinie słowo causa odnosi się i do 'sprawy, rzeczy, przedmiotu', i do 'przyczyny'. W licznych paremiach i potocznych przysłowiach pojawia się ta causa, w polszczyźnie zresztą czasem oddawana przez słowo kauza. U nas słowo sprawa czasem też ma wymiar przyczynowy (jak w wyrażeniu za sprawą), ale rzadko – a w ogóle ma znaczenie tak dalece abstrakcyjne, że kiedy powiemy taka sprawa, to możemy mieć na myśli cokolwiek, także ogólną sytuację.

Z notatnika Jerzego Bralczyka

Z notatnika Jerzego Bralczyka – Tenor

Na wyrok składa się komparycja, inaczej rubrum, oraz tenor.

Z notatnika Jerzego Bralczyka – Toga

Z notatnika Jerzego Bralczyka – Sentencja

Łacińska sententia jest z czasownika sentire, o bardzo wielu znaczeniach, bo to i „widzieć, słyszeć, czuć, spostrzegać”, i „odczuwać na własnej skórze (nieprzyjemnie), doświadczać, doznawać czego”, i „być podatnym na coś, wrażliwym, chorować na coś”, a także „odczuwać, przeżywać jakieś uczucie”, i „uświadamiać sobie coś, pojmować, orientować się w czymś”, i „myśleć, sądzić”, i „uważać coś za coś”, i „być jakiegoś zdania, trzymać czyjąś stronę”. Wreszcie „głosować, wyrokować, wnosić”. Sententia to zatem i „postanowienie, chęć, życzenie”, i „opinia, zdanie o czymś”, i „wskazówka, rada, przewidywanie”, i „opinia, wniosek”, i „głos (za czymś)”, i „wyrok”, ale też „myśl, sens, treść, znaczenie wypowiedzi”. Miała też dwa specyficzne odniesienia - to był niejako „duch prawa” (w opozycji do jego litery) i „trafne zdanie, maksyma”.

Z notatnika Jerzego Bralczyka – Zadośćuczynienie

Z notatnika Jerzego Bralczyka – Kasacja

Po łacinie cassus (nie mylić z casus) to „pusty, próżny”

Mecenas

Gaius Clinius Maecenas był przyjacielem cesarza Oktawiana Augusta i wsławił się protegowaniem (dziś: sponsorowaniem) artystów.

Z notatnika Jerzego Bralczyka: Postanowienie

Postanowienie to rzeczownik od czasownika postanowić.

Zażalenie

Kiedy się ktoś na coś lub na kogoś żali, uważamy to za czynność niezbyt godną.

Apelacja

Dziś apelacja nie kojarzy się nam z błyskawicznym tempem, wręcz przeciwnie.

Wierzyciel

Słowo wierzyciel, choć u podstaw ma nazwę pięknej wartości (rzeczownik wiara), a bezpośrednio pochodzi od nazwy pełnego łaski stanu (czasownik wierzyć), nie budzi najlepszych skojarzeń. Albo, jeśli o wierzycielach myśleć w kontekście poważnej zależności, budzą niechęć, kojarząc się z przypisywanym im często natręctwem i dokuczliwością, albo, gdy w bardziej niefrasobliwym nastroju chce się żartować z ludzi, bywają postrzegani przez eksponowaną ich łatwowierność (wierzyciel to 'ten, co wierzy, że mu się pieniądze odda'), żeby nie powiedzieć naiwność. Zazwyczaj przecież, jeśli mówimy o kimś, że w coś wierzy (dla przykładu: „Jan wierzy, że Barbara go kocha”), sami tej wiary raczej nie podzielamy. Literatura utrwala te dwa stereotypowe widzenia wierzycieli.

Skarga

Skarga wzięła się ze zgrzytania, skrzeczenia – prasłowiańskie skrgati (pierwsza osoba to skrżą) znaczyło 'skrzeczeć', 'zgrzytać', przenośnie 'lamentować', a wcześniej był podobno jakiś rdzeń skurg-/skrig-. Tak bywało często, że konkret dawał początek abstrakcji, metafory dźwiękowe mogły dobrze oddawać coś, co jest obecne w myśleniu. Dodajmy, że zgrzytać na kogoś (w znaczeniu: 'mieć pretensje') mówiło się jeszcze w dziewiętnastym wieku.

Z notatnika Jerzego Bralczyka – Spadek

Scheda to był pierwotnie 'pasek odcięty z łodygi papirusu'

Z notatnika Jerzego Bralczyka – Wyrok

Słowo wyrok pochodzi od słów oznaczających 'mówienie', podobnie zresztą jak słowo rzecz.

Z notatnika Jerzego Bralczyka – Rękojmia

Słowo ściśle związane z prawem, dla swojej intuicyjnie przez użytkowników rozpoznawanej archaiczności wywołujące poczucie swoistego bezpieczeństwa, nawet gdy znaczenie nie jest precyzyjnie odczytywane.

Z notatnika Jerzego Bralczyka – Amnestia

Adam Michnik powiedział kiedyś, w dyskusji o rozliczeniach politycznych, że jest za amnestią, nie za amnezją.

Z notatnika Jerzego Bralczyka – Samorząd

W słownikowych definicjach słowa samorząd znajdziemy, że to system, że to ustrój, że to sposób rządzenia – kiedy używamy tego słowa w języku potocznym, najczęściej mamy na myśli grupę ludzi, których wybrano, żeby stanowili o różnych mniej lub bardziej ważnych sprawach dotyczących jakiejś społeczności.

«
1
2
»

Przygody Radcy Antoniego

Odwiedź także

Nasze inicjatywy