---

2. Art. 2 dyrektywy 93/13/EWG stanowi:
„Do celów niniejszej dyrektywy:
[…] b) »konsument« oznacza każdą osobę fizyczną, która w umowach objętych niniejszą dyrektywą działa w celach niezwiązanych z handlem, przedsiębiorstwem lub zawodem [z własną działalnością gospodarczą lub zawodową];
c) »sprzedawca lub dostawca [przedsiębiorca]« oznacza każdą osobę fizyczną lub prawną, która w umowach objętych niniejszą dyrektywą działa w celach dotyczących handlu, przedsiębiorstwa lub zawodu [w ramach własnej działalności gospodarczej lub zawodowej], bez względu na to, czy należy do sektora publicznego czy prywatnego”.

3. W 2008 roku powodowie, pozostający w związku małżeńskim i nieprowadzący żadnej działalności gospodarczej, zawarli z poprzednikiem prawnym Banku umowę kredytu hipotecznego indeksowanego do franka szwajcarskiego, przewidującą zmienną stopę procentową i spłatę tego kredytu w złotych polskich (dalej: „umowa kredytu hipotecznego”). Powodowie zawarli umowę kredytu hipotecznego w celu nabycia nieruchomości mieszkalnej, która miała być przeznaczona do odpłatnego najmu. Czynsze służyły głównie spłacie rat z tytułu tej umowy kredytu hipotecznego. W celu realizacji takiego projektu powodowie korzystali z usług podmiotu zarządzającego nieruchomościami prowadzącego działalność gospodarczą lub zawodową, który został ich pełnomocnikiem i reprezentował ich przy zawieraniu umowy kredytu hipotecznego, umowy kupna tej nieruchomości, umowy najmu owej nieruchomości oraz umowy o obsłudze najemców. W 2019 roku powodowie w postępowaniu głównym spłacili całość ich kredytu hipotecznego i sprzedali wspomnianą nieruchomość.

Następnie powodowie wnieśli do Sądu Okręgowego w Warszawie (dalej: „sąd odsyłający”) pozew z żądaniem zwrotu wszystkich kwot zapłaconych w wykonaniu tej umowy kredytu hipotecznego, podnosząc, że umowa ta zawiera nieuczciwe warunki umowne skutkujące jej nieważnością. Sąd odsyłający wskazał, że warunki wspomnianej umowy kredytu hipotecznego przewidujące indeksację kredytu do kursu franka szwajcarskiego, które określają główny przedmiot tej umowy, mają nieuczciwy charakter, ponieważ nie zostały indywidualnie wynegocjowane, nie zostały sporządzone prostym i zrozumiałym językiem, a ponadto stoją w sprzeczności z wymogami dobrej wiary, powodując tym samym znaczącą nierównowagę wynikających z tej umowy kredytu hipotecznego praw i obowiązków stron ze szkodą dla powodów w postępowaniu głównym. Jednocześnie sąd ten zastanawiał się nad możliwością zakwalifikowania powodów jako „konsumentów” w rozumieniu dyrektywy 93/13/EWG. W tym względzie sąd odsyłający zauważył, że odpłatny najem nieruchomości ma na celu generowanie zysków, co jest głównym celem prowadzenia przedsiębiorstwa, jednak można również uznać, że poprzez uzyskanie kredytu na zakup jednego lokalu przeznaczonego do wynajmu kredytobiorca działa w celach, które nie mieszczą się w ramach działalności gospodarczej lub zawodowej, i że w związku z tym takiego kredytobiorcę należałoby uznać za „konsumenta” w rozumieniu art. 2 lit. b dyrektywy 93/13/EWG.

Wobec tych wątpliwości sąd odsyłający postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do TSUE z pytaniem prejudycjalnym dotyczącym wykładni art. 2 lit. b i c dyrektywy 93/13/EWG.

4. Na wstępie TSUE sprecyzował, że poprzez swoje pytanie sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 2 lit. b dyrektywy 93/13/EWG należy interpretować w ten sposób, że osoba fizyczna, która zawiera umowę kredytu hipotecznego w celu sfinansowania zakupu jednej nieruchomości mieszkalnej w celu odpłatnego oddania jej w najem, wchodzi w zakres pojęcia „konsumenta” w rozumieniu tego przepisu.

TSUE przypomniał, że jak stanowi motyw dziesiąty dyrektywy 93/13/EWG, jednolite normy prawne dotyczące nieuczciwych warunków umownych powinny, z zastrzeżeniem wyjątków wymienionych w tym motywie, odnosić się do „wszelkich umów” zawieranych pomiędzy przedsiębiorcami a konsumentami, zgodnie z definicjami zawartymi w art. 2 lit. b i c tej dyrektywy^[2]. Tak więc dyrektywa 93/13/EWG definiuje umowy, do jakich ma zastosowanie, poprzez odniesienie do statusu kontrahentów, w zależności od tego, czy działają oni w ramach swojej działalności gospodarczej lub zawodowej, czy też nie^[3]. Tym samym posiadanie przez daną osobę statusu „konsumenta” należy ustalić w świetle kryterium funkcjonalnego, polegającego na ocenie, czy dany stosunek umowny wpisuje się w ramy działalności niezwiązanej z wykonywaniem zawodu. TSUE wyjaśnił we wcześniejszym orzecznictwie, że pojęcie „konsumenta” w rozumieniu art. 2 lit. b dyrektywy 93/13/EWG ma charakter obiektywny i jest niezależne od konkretnego zasobu wiedzy, jaki może mieć dana osoba, czy też od posiadanych przez nią w rzeczywistości informacji^[4]. W tym kontekście TSUE przypomniał, że konsument znajduje się w słabszej pozycji niż przedsiębiorca, zarówno pod względem możliwości negocjacyjnych, jak i ze względu na stopień poinformowania, i w związku z tym godzi on się na postanowienia umowne sporządzone uprzednio przez przedsiębiorcę, nie mając wpływu na ich treść^[5].

5. Zgodnie z orzecznictwem TSUE szerokie rozumienie pojęcia „konsumenta” w znaczeniu art. 2 lit. b dyrektywy 93/13/EWG pozwala w danym wypadku na zapewnienie ochrony przyznanej przez tę dyrektywę wszystkim osobom fizycznym znajdującym się w słabszej pozycji względem przedsiębiorcy^[6]. W tych okolicznościach bezwzględnie wiążący charakter przepisów zawartych w dyrektywie 93/13/EWG i związane z nimi szczególne wymogi ochrony konsumenta wymagają, aby szeroka wykładnia pojęcia „konsumenta” w rozumieniu art. 2 lit. b tej dyrektywy była uprzywilejowana w celu zapewnienia skuteczności tej dyrektywy^[7]. Ponadto TSUE przypomniał, że w ramach umowy kredytu zawartej z przedsiębiorcą, jeżeli współdłużnik znajduje się w sytuacji analogicznej do sytuacji dłużnika pod względem zobowiązań umownych, w odniesieniu do tego przedsiębiorcy, z którym podpisali umowę, nie należy dokonywać rozróżnienia między dłużnikiem a współdłużnikiem w przedmiocie stosowania dyrektywy 93/13/EWG do tej konkretnej umowy. W związku z tym pojęcie „konsumenta” w rozumieniu art. 2 lit. b dyrektywy 93/13/EWG w ramach takiej umowy obejmuje również osobę fizyczną, która znajduje się w sytuacji współdłużnika, gdy działa w celach niezwiązanych ze swoją działalnością gospodarczą lub zawodową^[8].

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem TSUE sąd krajowy rozpoznający spór dotyczący umowy mogącej podlegać zastosowaniu dyrektywy 93/13/EWG powinien sprawdzić, biorąc pod uwagę wszystkie dowody, a w szczególności brzmienie tej umowy, czy kredytobiorcę można zakwalifikować jako „konsumenta” w rozumieniu tej dyrektywy. W tym celu sąd krajowy powinien uwzględnić wszystkie okoliczności sprawy, w szczególności charakter towaru lub usługi będących przedmiotem rozpatrywanej umowy, które to okoliczności mogą wskazywać na cel nabycia tego towaru lub tej usługi^[9]. W konsekwencji TSUE wskazał, że w sytuacji gdy dwie osoby fizyczne zawierają umowę kredytu hipotecznego w celu sfinansowania nabycia nieruchomości mieszkalnej, do sądu krajowego należy ustalenie, z uwzględnieniem w szczególności charakteru nieruchomości będącej przedmiotem tej umowy, czy te osoby fizyczne działały w ramach swojej działalności gospodarczej lub zawodowej, czy też działały w celach niezwiązanych z tą działalnością.

6. TSUE zauważył, że w rozpatrywanej sprawie powodowie są osobami fizycznymi, które w chwili zawarcia umowy kredytu hipotecznego były zatrudnione, odpowiednio, jako funkcjonariusz policji sądowej i dyrektorka szkoły, oraz nie prowadzili żadnej działalności gospodarczej w dziedzinie zarządzania nieruchomościami. Zawarli oni umowę kredytu hipotecznego w celu sfinansowania nabycia jednej nieruchomości mieszkalnej, przeznaczonej na odpłatny najem, a dochody z najmu służyły głównie spłacie rat miesięcznych kredytu. Zdaniem TSUE zawarcie rozpatrywanej umowy kredytu hipotecznego nie miało dla powodów celu gospodarczego, lecz miało na celu konsolidację ich majątku prywatnego, ponieważ zakup finansowanej z tego kredytu nieruchomości mieszkalnej stanowił dla nich formę inwestycji. Wniosku tego nie podważa okoliczność, że powodowie mieli zamiar oddania nieruchomości mieszkalnej w najem w celu uzyskania z niej korzyści finansowych, ani nawet okoliczność, że korzystali oni z usług specjalistów w celu jej zakupu i zarządzania jej najmem. TSUE wskazał, że z jego orzecznictwa wynika, że wykładnia pojęcia „konsumenta” w rozumieniu art. 2 lit. b dyrektywy 93/13/EWG, która wykluczałaby z zakresu tego pojęcia osobę fizyczną działającą w celach niezwiązanych z działalnością gospodarczą lub zawodową ze względu na to, że czerpie ona pewne korzyści finansowe z uczestnictwa w danym systemie, prowadziłaby do uniemożliwienia zapewnienia ochrony przyznanej przez tę dyrektywę wszystkim osobom fizycznym znajdującym się w słabszej pozycji względem przedsiębiorcy i korzystającym, dla celów niezwiązanych z działalnością zawodową lub gospodarczą, z usług oferowanych przez tego ostatniego^[10].

7. W świetle powyższych rozważań TSUE odpowiedział na pytanie prejudycjalne, że art. 2 lit. b dyrektywy 93/13/EWG należy interpretować w ten sposób, że osoba fizyczna, która zawiera umowę kredytu hipotecznego w celu sfinansowania zakupu jednej nieruchomości mieszkalnej w celu odpłatnego oddania jej w najem, wchodzi w zakres pojęcia „konsumenta” w rozumieniu tego przepisu, jeśli ta osoba fizyczna działa w celach niezwiązanych z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Okoliczność, że ta osoba usiłuje osiągać dochody z zarządzania tą nieruchomością, nie może sama w sobie prowadzić do wyłączenia tej osoby z zakresu pojęcia „konsumenta” w rozumieniu przywołanego przepisu.

Wybór i opracowanie:
dr Tomasz Jaroszyński
adiunkt na Wydziale Administracji
i Nauk Społecznych
Politechniki Warszawskiej

---