Płatności dodatkowe w umowach konsumenckich
opublikowano: 2025-04-03 przez: Więckowska Milena
Tomasz Czech
1. Wstęp
W ustawie o prawach konsumenta[1] wprowadzono szczególne regulacje dotyczące naliczania płatności dodatkowych w umowach, które przedsiębiorcy zawierają z konsumentami. Regulacje te są istotne zwłaszcza w sektorach gospodarki, w których usługi świadczone konsumentom mają złożony charakter, co przekłada się na zróżnicowanie elementów wynagrodzenia pobieranego przez przedsiębiorców. Często wyróżnia się wtedy wynagrodzenie główne oraz szereg opłat dodatkowych. Odnosi się to m.in. do umów o świadczenie usług telekomunikacyjnych oraz cyfrowych.
1. Wstęp
W ustawie o prawach konsumenta[1] wprowadzono szczególne regulacje dotyczące naliczania płatności dodatkowych w umowach, które przedsiębiorcy zawierają z konsumentami. Regulacje te są istotne zwłaszcza w sektorach gospodarki, w których usługi świadczone konsumentom mają złożony charakter, co przekłada się na zróżnicowanie elementów wynagrodzenia pobieranego przez przedsiębiorców. Często wyróżnia się wtedy wynagrodzenie główne oraz szereg opłat dodatkowych. Odnosi się to m.in. do umów o świadczenie usług telekomunikacyjnych oraz cyfrowych.
[1] Ustawa z dnia 30 maja 2014 r. o prawach konsumenta (Dz. U. z 2023 r. poz. 2759), dalej: „u.p.k.”.
Zgodnie z art. 10 ust. 1 u.p.k. najpóźniej w chwili wyrażenia przez konsumenta woli związania się umową przedsiębiorca ma obowiązek uzyskać jego wyraźną zgodę na każdą dodatkową płatność, która wykracza poza uzgodnione wynagrodzenie za główne obowiązki umowne przedsiębiorcy[2]. Jeżeli przedsiębiorca nie otrzymał takiej wyraźnej zgody, lecz założył jej istnienie przez zastosowanie domyślnych opcji, które konsument musi odrzucić w celu uniknięcia dodatkowej płatności, konsument ma prawo do zwrotu kwoty takiej płatności (art. 10 ust. 2 u.p.k.)[3].
Celem art. 10 u.p.k. jest ochrona interesów konsumenta przed dodatkowymi, ukrytymi płatnościami, które przekraczałyby uzgodnione wynagrodzenie ponoszone przez niego na rzecz przedsiębiorcy za wykonanie jego głównych obowiązków umownych[4]. Konsument jest chroniony przed trybem zawierania umowy, w którym wykorzystuje się jego nieświadomość, brak orientacji lub nieuwagę w celu nałożenia na niego obowiązku dokonania dalszych płatności, a więc poniesienia dodatkowego – nieoczekiwanego – ciężaru finansowego na rzecz przedsiębiorcy[5].
Ograniczenia te obowiązują od 25 grudnia 2014 r. W art. 10 u.p.k. dokonano transpozycji art. 22 dyrektywy w sprawie praw konsumenta[6]. Zasadniczo w pełni uwzględniono regulację unijną w prawie polskim[7].
Przepis art. 10 u.p.k. ma charakter bezwzględnie obowiązujący. Wprawdzie regulacje prawne chroniące konsumentów – co do zasady – są semidyspozytywne (zob. art. 7 zdanie drugie u.p.k.), ale w tym przypadku trudno sobie wyobrazić umowną zmianę omawianego przepisu na korzyść konsumenta[8].
2. Umowy konsumenckie podlegające ograniczeniom
Wymagania, które wprowadzono w art. 10 u.p.k., obowiązują w obrocie konsumenckim. Znajdują zastosowanie zasadniczo do wszelkich umów zawieranych między przedsiębiorcami a konsumentami. Za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową (art. 221 Kodeksu cywilnego[9])[10].
Wymagania te stosuje się niezależnie od rodzaju zawartej umowy i jej przedmiotu (z zastrzeżeniem wyjątków określonych w art. 3, art. 3a oraz art. 4 ust. 2 u.p.k.[11])[12]. Umowy takie mogą mieć charakter nazwany bądź nienazwany (np. umowa sprzedaży, umowa przewozu, umowa o świadczenie usług telekomunikacyjnych, umowa o dostarczenie treści cyfrowych, umowa dotycząca udziału w imprezie turystycznej). Regulacje określone w art. 10 u.p.k. obejmują również umowy w sprawie nabycia nieruchomości (np. umowę deweloperską[13]) oraz umowy najmu lokalu mieszkalnego (zob. art. 4 ust. 1 u.p.k.). Nie mają jednak zastosowania do umów dotyczących usług finansowych, np. umowy kredytu, umowy ubezpieczenia, umowy rachunku bankowego albo umowy o świadczenie usług maklerskich (art. 4 ust. 2 u.p.k.).
Wymagania wprowadzone w art. 10 u.p.k. odnoszą się do umów zawartych w każdym trybie: w lokalu i poza lokalem przedsiębiorstwa, w drodze ofertowej, przetargowej oraz negocjacyjnej, między obecnymi stronami i na odległość, w szczególności w Internecie (zob. art. 25 u.p.k.). Stosowanie tego przepisu nie zależy od formy umowy między konsumentem a przedsiębiorcą. Dotyczy on umów zawieranych m.in. w formie pisemnej, elektronicznej oraz aktu notarialnego.
3. Pojęcie dodatkowej płatności
W ramach wykładni art. 10 u.p.k. kluczowe znaczenie ma pojęcie dodatkowej płatności. W myśl omawianego przepisu chodzi o każdą płatność, która wykracza poza uzgodnione wynagrodzenie za główne obowiązki umowne przedsiębiorcy (zob. art. 8 pkt 3 i art. 12 ust. 1 pkt 5 u.p.k.).
W polskim prawie cywilnym nie występował dotychczas termin „główne obowiązki umowne”, którym posłużono się w art. 10 u.p.k. w ślad za art. 22 dyrektywy 2011/83. Dążąc do synchronizacji omawianych regulacji z dorobkiem polskiej doktryny prawa cywilnego oraz zmierzając do uniknięcia tworzenia zbędnych bytów, należy uznać, że – w odniesieniu do relacji obligacyjnych – powyższy termin można utożsamić z obowiązkiem spełnienia przez przedsiębiorcę głównego świadczenia na podstawie zawartej umowy (zob. np. art. 3851 § 1 zdanie drugie k.c.)[14]. Główne świadczenie przedsiębiorcy zmierza do zaspokojenia podstawowego interesu konsumenta w ramach stosunku zobowiązaniowego[15]. Stanowi zasadniczy element prawny tego stosunku, wyznaczając jego istotę oraz sens gospodarczy. Odrębną kategorią – istotną na potrzeby stosowania art. 10 u.p.k. – są natomiast rozmaite świadczenia uboczne spełniane przez przedsiębiorcę, które łączą się z różnorodnymi płatnościami dodatkowymi po stronie konsumenta[16].
Wynagrodzenie płatne przez konsumenta za wykonanie przez przedsiębiorcę jego głównych obowiązków umownych (np. cena sprzedaży, wynagrodzenie za dzieło, abonament za usługi telekomunikacyjne) należy również zakwalifikować jako główne świadczenie w strukturze zobowiązania, z tym że po stronie konsumenta. Wynagrodzenie takie może być uiszczane za pomocą środków pieniężnych albo przez dostarczenie danych osobowych konsumenta (zwłaszcza w transakcjach internetowych). W związku z tym należy uznać, że regulacja art. 10 u.p.k. obejmuje wszelkiego rodzaju umowy odpłatne, włączając umowy wzajemne (zob. art. 487 § 2 k.c.). Wynagrodzenie uiszczane przez konsumenta – zgodnie z zawartą umową – stanowi odpłatę za wykonanie przez przedsiębiorcę swoich głównych obowiązków umownych (tj. za spełnienie świadczenia głównego). Główne obowiązki umowne przedsiębiorcy mogą dotyczyć – stosownie do okoliczności – spełnienia świadczenia jednorazowego, okresowego lub ciągłego. Wynagrodzenie za to świadczenie może być płatne przez konsumenta jednorazowo lub periodycznie.
Na tym tle można określić pojęcie dodatkowych płatności, o jakich mowa w art. 10 u.p.k. Oznaczają one wszystkie płatności, które mają być uiszczane przez konsumenta w zamian za uzyskiwane świadczenia uboczne w ramach umowy zawartej z przedsiębiorcą, ewentualnie za świadczenia na rzecz konsumenta na podstawie innych umów związanych z umową główną[17]. Chodzi o płatności dokonywane przez konsumenta za wszelkiego rodzaju świadczenia, które – w ramach zawartej umowy lub zespołu umów – mają charakter pomocniczy, wspomagając lub uzupełniając świadczenie główne przedsiębiorcy na rzecz konsumenta. Jeżeli przedsiębiorca świadczy na rzecz konsumenta wiązkę usług w zamian za okresowy abonament (zryczałtowane wynagrodzenie), to w typowych przypadkach każda należność, która wykracza poza ten abonament, stanowi dodatkową płatność określoną w art. 10 u.p.k.[18].
Kategoria dodatkowych płatności w praktyce jest bardzo zróżnicowana (w zależności od typu umowy oraz jej przedmiotu). Należą do niej m.in. następujące opłaty: 1) opłata za transport przez przedsiębiorcę przedmiotu świadczenia do domu konsumenta; 2) opłata za wniesienie przedmiotu świadczenia do mieszkania konsumenta; 3) opłata za szczególne opakowanie przedmiotu świadczenia; 4) opłata za otwarcie konta poczty elektronicznej w związku z usługą dostępu do treści cyfrowych; 5) opłata za dodatki do aplikacji komputerowej; 6) opłata za okresowe aktualizacje oprogramowania informatycznego; 7) opłata za możliwość obejrzenia filmu przez Internet w podwyższonej rozdzielczości; 8) opłata za wirtualne przedmioty nabywane w toku gry komputerowej; 9) opłata za udostępnienie tokena lub dekodera w umowie obejmującej dostarczanie treści cyfrowych; 10) opłata za miejscówkę w pociągu.
Dodatkowe płatności uregulowane w art. 10 u.p.k. obejmują również inne koszty ponoszone przez konsumenta – bez względu na ich nazwę – w związku z wykonaniem zawartej umowy (poza wynagrodzeniem za świadczenie główne)[19]. Dodatkowe płatności mogą być uiszczane przez konsumenta na rzecz przedsiębiorcy, z którym zawarł umowę, albo na rzecz osoby trzeciej, np. pośrednika albo podmiotu, który w inny sposób współpracuje ze wspomnianym przedsiębiorcą (argument lege non distinguente)[20]. W tym kontekście nie jest istotne oznaczenie odbiorcy dodatkowej płatności, lecz obciążenie konsumenta taką należnością w związku z umową zawartą z przedsiębiorcą.
Warto zauważyć, że organizowanie przez przedsiębiorcę promocji nie powoduje zmiany charakteru świadczeń umownych. Jeżeli płatność konsumenta wykracza poza uzgodnione wynagrodzenie za świadczenie główne przedsiębiorcy (tzn. jego główne obowiązki umowne), stanowi – zgodnie z art. 10 u.p.k. – płatność dodatkową, choćby jej wysokość została ustalona na warunkach promocyjnych. W konsekwencji przedsiębiorca nie może powołać się na zorganizowaną promocję, aby uzasadnić wyłączenie stosowania tego przepisu w relacji z konsumentami.
Wydaje się, że regulacja art. 10 u.p.k. nie obejmuje natomiast kar umownych zastrzeganych od konsumenta na rzecz przedsiębiorcy (zob. art. 483 k.c.). Funkcja tych kar (odszkodowawcza, penalna, prewencyjna itp.) istotnie odbiega od funkcji typowych, dodatkowych płatności uiszczanych przez konsumenta za świadczenia uboczne na podstawie umowy zawartej z przedsiębiorcą. Z podobnych względów należy uznać, że płatnościami dodatkowymi nie są odsetki za opóźnienie[21] ani opłaty windykacyjne naliczane od konsumenta na rzecz przedsiębiorcy.
Nie powinno budzić wątpliwości, że art. 10 u.p.k. obejmuje płatności w dowolnej walucie: polskiej oraz obcej (argument lege non distinguente). Biorąc pod uwagę cel analizowanego przepisu oraz wykładnię systemową, należy go w drodze analogii stosować do dodatkowych świadczeń niepieniężnych po stronie konsumenta, tj. świadczeń niestanowiących płatności albo wyrażonych za pomocą cyfrowego odwzorowania wartości (np. w bitcoinach). Przemawia za tym potrzeba ochrony konsumenta przed obciążeniem takimi dodatkowymi należnościami.
4. Zgoda konsumenta na dodatkowe płatności
W myśl art. 10 ust. 1 u.p.k. konsument jest zobowiązany do uiszczenia dodatkowych płatności jedynie wtedy, gdy złożył oświadczenie woli obejmujące zgodę na te płatności. Dokonał wtedy swobodnego i świadomego wyboru, akceptując obowiązek ich uiszczenia na rzecz przedsiębiorcy. Wybór taki – zgodnie z wymaganiami określonymi w art. 10 ust. 1 u.p.k. – nie może zostać narzucony konsumentowi przez przedsiębiorcę[22]. Przedsiębiorca nie może zorganizować ani wykorzystać trybu zawierania umowy, aby w sposób ukryty, nieprzejrzysty albo wręcz podstępny uzyskać akceptację konsumenta w odniesieniu do dodatkowych płatności.
W art. 10 ust. 1 u.p.k. ustawodawca zmierza do właściwego, transparentnego ukształtowania procedury kontraktowej w obrocie konsumenckim. Zgoda konsumenta, o której mowa w tym przepisie, w rzeczywistości stanowi element jego oświadczenia woli w sprawie zawarcia określonej umowy z przedsiębiorcą[23]. Współkształtuje ona skutki prawne wynikające z dokonanej czynności prawnej (art. 56 k.c.). Rodzi obowiązek po stronie konsumenta odnośnie do spełnienia świadczenia pieniężnego, czyli uiszczenia płatności dodatkowej na rzecz przedsiębiorcy.
Co istotne, zgoda konsumenta musi być – stosownie do art. 10 ust. 1 u.p.k. – wyraźna. Oświadczenie woli konsumenta w tej sprawie nie może być złożone w sposób dorozumiany ani nie powinno być domniemywane. Zgody nie powinno się również wyprowadzać z innego oświadczenia konsumenta[24]. Należy bowiem uznać, że art. 10 ust. 1 u.p.k. stanowi lex specialis w stosunku do art. 60 k.c.[25]. Wprowadza dodatkowe wymaganie w odniesieniu do oświadczeń woli składanych przez konsumentów. Jeżeli nie spełniono tego wymagania w procesie kontraktowym, przedsiębiorca nie może żądać od nich spełnienia świadczeń pieniężnych stanowiących płatności dodatkowe w ramach zawartej umowy.
Zgoda konsumenta jest wyraźna, gdy z jego oświadczenia woli wynika w sposób jasny i jednoznaczny, że zaakceptował on obowiązek dokonania dodatkowej płatności[26]. Interpretacji należy dokonywać z uwzględnieniem okoliczności, w których złożono oświadczenie woli, zasad współżycia społecznego i ustalonych zwyczajów (art. 65 § 1 k.c.)[27]. Interpretacja musi uwzględniać ochronny cel omawianej regulacji w stosunku do konsumentów. Zasadniczo powinna być zatem restrykcyjna.
Wymagana (wyraźna) zgoda konsumenta musi obejmować wysokość danej płatności dodatkowej albo zobiektywizowane podstawy do jej obliczenia, a także warunki, w jakich powstaje obowiązek uiszczenia tej płatności. W przeciwnym razie nie można uznać zgody konsumenta za skutecznie udzieloną[28]. Ponadto, w przypadku gdyby warunki dodatkowej płatności miały podlegać zmianom, należałoby uzyskać wyraźną zgodę konsumenta na zasady dokonywania tych zmian.
Ciężar dowodu, że konsument udzielił wymaganej zgody na dodatkowe płatności, spoczywa na przedsiębiorcy (art. 6 k.c.). Przedsiębiorca powinien m.in. wykazać, że uzyskana zgoda ma charakter wyraźny.
5. Procedura zawierania umów z konsumentami
Obowiązywanie art. 10 ust. 1 u.p.k. rodzi istotne konsekwencje dla procedury zawierania umów w obrocie konsumenckim. Przedsiębiorca powinien zorganizować – w przejrzysty sposób – proces kontraktowania, tak aby każdy konsument miał możliwość udzielenia wyraźnej zgody na dodatkowe płatności albo odmowy tej zgody. Musi zapewnić mu swobodę wyboru w takiej sprawie[29]. Dotyczy to wszelkich trybów zawierania umowy (ofertowego, negocjacyjnego itd.). W szczególności przedstawione wymaganie odnosi się do zawierania umów w sposób adhezyjny, czyli przez przystąpienie konsumenta do warunków kontraktowych z góry sformułowanych przez przedsiębiorcę.
W typowych przypadkach należy przyjmować, że milczenie albo bierność konsumenta odnośnie do dodatkowej płatności nie stanowi jego zgody. Z zasady zgoda konsumenta powinna być ujawniona przez jego działanie[30]. Konsument musi zasadniczo ujawnić swoją zgodę w sposób aktywny, aby została spełniona przesłanka zgody wyraźnej[31].
Wymaganie to poważnie ogranicza swobodę kształtowania procedur kontraktowych przez przedsiębiorców. Procedura taka nie może prowadzić do wymuszania albo domniemywania zgody konsumenta. Sprzeczne z art. 10 u.p.k. jest m.in. rozwiązanie, zgodnie z którym konsument automatycznie uzyskuje pewne świadczenie uboczne objęte płatnością dodatkową i musi podjąć aktywne działanie wobec przedsiębiorcy, aby z tego zrezygnować. Brak jest wtedy wymaganej (wyraźnej i uprzedniej) zgody konsumenta na płatność dodatkową. Bierność konsumenta nie uzasadnia obciążenia go taką płatnością. Kolejnym przykładem jest przypadek, gdy przedsiębiorca – wraz z rozpoczęciem świadczenia usługi głównej – automatycznie uruchamia usługę pomocniczą, która jest darmowa w okresie promocyjnym, a po upływie tego okresu zaczyna naliczać płatności dodatkowe od konsumentów za świadczenie usługi pomocniczej, chyba że złożyli oni odrębne oświadczenie o rezygnacji z korzystania z tej usługi. W świetle art. 10 ust. 1 u.p.k. praktyka taka jest niedopuszczalna[32].
6. Zakaz stosowania domyślnych opcji wyboru
Jeżeli przedsiębiorca nie otrzymał wyraźnej zgody konsumenta, lecz – w trakcie zawierania bądź wykonywania umowy – założył jej istnienie przez zastosowanie domyślnych opcji, które musi on odrzucić w celu uniknięcia dodatkowych płatności, konsument nie jest zobowiązany do uiszczenia tych płatności. Wniosek taki wynika z wykładni logicznej art. 10 ust. 2 u.p.k. Innymi słowy, nie jest dopuszczalne uzyskanie skutecznej zgody konsumenta, gdy w toku zawierania lub wykonywania umowy przyjęto tzw. tryb opt-out co do dodatkowych płatności w formularzu papierowym lub elektronicznym[33]. W szczególności zakazano automatycznego zaznaczania opcji wyboru, które konsument musi zmienić w formularzu, aby uniknąć ponoszenia dodatkowych płatności na rzecz przedsiębiorcy.
Celem art. 10 ust. 2 u.p.k. jest ochrona interesów konsumenta przed ukształtowaniem trybu zawarcia umowy w zaskakujący sposób, a także ochrona przed wyzyskaniem przez przedsiębiorcę nieuwagi lub nieświadomości konsumenta w trakcie zawierania umowy. Dlatego – w świetle omawianego przepisu – szczególnie istotne jest właściwe skonstruowanie procedury kontraktowej przez przedsiębiorcę w sposób, który umożliwi konsumentowi podjęcie swobodnej decyzji w sprawie akceptacji dodatkowych płatności[34]. W procedurze tej można wykorzystywać rozmaitego rodzaju formularze (papierowe lub elektroniczne), ale nie mogą one obejmować automatycznie zaznaczonej zgody, lecz powinny przedstawiać konsumentowi dostępne opcje i pozwalać mu na świadome dokonanie wyboru. Wybór opcji, która wiąże się z obowiązkiem uiszczenia dodatkowej płatności, musi być dokonany przez aktywne działanie konsumenta (np. naciśnięcie ikony w formularzu internetowym).
Wymaganie, aby zgoda konsumenta była wyraźna oraz nie została uzyskana w drodze użycia domyślnych opcji wyboru, istotnie oddziałuje również na praktykę stosowania przez przedsiębiorców wzorców umowy, np. regulaminów, ogólnych warunków umów, tabel opłat i prowizji (zob. art. 384 k.c.)[35]. W myśl art. 10 u.p.k. nie wystarczy doręczenie konsumentowi wzorca umowy obejmującego postanowienie, w którym wprowadzono obowiązek dokonania dodatkowej płatności, aby taki obowiązek skutecznie na niego nałożyć[36]. Nie jest również wystarczające ogólne potwierdzenie konsumenta, że zapoznał się z takim wzorcem i zgadza się na jego zastosowanie[37]. Konsument staje się zobowiązany do dokonania dodatkowej płatności jedynie wtedy, gdy wyraźnie – w sposób skonkretyzowany – zaakceptował postanowienie wzorca dotyczące obowiązku uiszczenia dodatkowej płatności[38].
7. Forma zgody konsumenta
Zgoda konsumenta – niezależnie od wymagania, aby miała charakter wyraźny – musi zostać udzielona w postaci odpowiedniej do formy zawarcia umowy. Zgoda ta kształtuje bowiem treść umowy w zakresie obowiązku dokonania dodatkowych płatności przez konsumenta na rzecz przedsiębiorcy. Na przykład, jeżeli umowę zawiera się w formie pisemnej pod rygorem nieważności, to zgoda musi być również wyrażona w formie pisemnej. W przeciwnym razie nie będzie skuteczna.
W przypadku gdy przepisy wymagają zachowania określonej formy dla celów dowodowych (ad probationem), stosuje się ograniczenia wynikające z art. 74 § 1-2 k.c. W świetle wykładni systemowej i celowościowej wątpliwości może budzić, czy w omawianej sytuacji znajduje zastosowanie art. 74 § 3 k.c., zgodnie z którym jeżeli forma ad probationem jest zastrzeżona dla oświadczenia jednej ze stron, w razie niezachowania tej formy dowód z zeznań świadków lub z przesłuchania stron na fakt dokonania tej czynności jest dopuszczalny także na żądanie drugiej strony. Należy przypomnieć, że zgoda konsumenta, o której mowa w art. 10 u.p.k., stanowi element umowy, a nie tworzy odrębnej, jednostronnej czynności prawnej. Przemawia to przeciwko stosowaniu art. 74 § 3 k.c. w omawianej sytuacji.
8. Czas wyrażenia zgody przez konsumenta
W myśl art. 10 ust. 1 u.p.k. zgoda konsumenta w odniesieniu do dodatkowych płatności musi być udzielona najpóźniej w chwili wyrażenia przez niego woli związania się umową z przedsiębiorcą. Zgoda konsumenta – w związku z zawarciem takiej umowy – powinna zostać udzielona w sposób uprzedni[39].
Zgoda ta zawsze stanowi element jego oświadczenia woli w sprawie zawarcia określonej umowy z przedsiębiorcą[40]. Może zostać udzielona jednocześnie z innymi elementami oświadczenia woli konsumenta albo wcześniej[41]. W zależności od trybu zawierania umowy może m.in. stanowić element jego oferty, zostać udzielona w odpowiedzi na ofertę przedsiębiorcy lub wyrażona w toku negocjacji między stronami. Na ogół stanowi element adhezyjnej procedury kontraktowania – dotyczy warunków umownych z góry przygotowanych przez przedsiębiorcę.
Skorzystanie przez konsumenta z określonego świadczenia (np. usługi) po zawarciu umowy nie zastępuje wymagania jego uprzedniej (wyraźnej) zgody na dodatkowe płatności w zamian za uzyskane świadczenie. Nie powoduje, że w ten sposób konsument staje się zobowiązany do uiszczenia takich płatności na rzecz przedsiębiorcy. Jeżeli konsument nie zamówił tego świadczenia, jego spełnienie – co do zasady – następuje na ryzyko przedsiębiorcy i nie nakłada na konsumenta żadnych zobowiązań, w tym zobowiązań wynikających z przepisów o nienależnym świadczeniu (art. 5 ust. 1 u.p.k. w zw. z art. 9 pkt 6 u.p.n.p.r.)[42].
9. Następcza akceptacja dodatkowej płatności
Wbrew sugestiom płynącym z wykładni językowej art. 10 ust. 1 u.p.k. możliwe jest również uzyskanie następczej zgody konsumenta w odniesieniu do dodatkowych płatności (art. 3531 k.c.). W typowych przypadkach dochodzi wówczas do zmiany umowy zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem[43]. Treść tej umowy zaczyna obejmować obowiązek konsumenta dotyczący dokonania dodatkowych płatności. Zmiana umowy, w tym wspomniana zgoda konsumenta, wymaga zachowania takiej formy, jaką ustawa lub strony przewidziały w celu jej zawarcia (art. 77 § 1 k.c.). Na przykład, jeżeli zawarto umowę w formie pisemnej pod rygorem nieważności, jej zmiana bezwzględnie musi nastąpić na piśmie, aby wywołać skutki prawne.
Dokonanie przez konsumenta dodatkowej płatności – stosownie do okoliczności – może być interpretowane jako jego zgoda udzielona w sposób następczy (zob. art. 65 § 1 k.c.)[44]. Zalecana jest jednak ostrożność interpretacyjna w sytuacjach, w których konsument mógł zostać wprowadzony w błąd przez przedsiębiorcę co do obowiązku uiszczenia danej należności. Aktualne pozostaje wtedy wymaganie, aby zgoda konsumenta miała charakter wyraźny. Nie może być domniemywana.
Ciężar dowodu, że zachowanie się konsumenta powinno być interpretowane jako wyrażenie zgody na obowiązek uiszczenia dodatkowej płatności, spoczywa na przedsiębiorcy (art. 6 k.c.). W żadnym razie nie można obligować konsumenta do wykazania, że takiej zgody nie udzielił.
10. Zwrot dodatkowych płatności
Jeżeli nie uzyskano wyraźnej zgody konsumenta na dodatkowe płatności (w odpowiedniej formie i we właściwym czasie), a konsument dokonał takich płatności na rzecz przedsiębiorcy, spełnił nienależne świadczenie (zob. art. 410 § 2 k.c.)[45]. Konsument może żądać od przedsiębiorcy zwrotu tego świadczenia (art. 410 § 1 w zw. z art. 405 i n. k.c.). Od kwoty świadczenia nalicza się odsetki za opóźnienie niezwłocznie po doręczeniu przedsiębiorcy wezwania do zapłaty (art. 481 § 1 w zw. z art. 455 k.c.).
Konsumentowi przysługuje w tej sprawie roszczenie majątkowe, które podlega przedawnieniu w terminie 6 lat (art. 118 k.c.). Przedawnienie takie uwzględnia się na zarzut przedsiębiorcy (art. 117 § 2 k.c.).
Należy zastrzec, że konsument nie może żądać zwrotu spełnionego nienależnie świadczenia w zakresie dodatkowych płatności, gdy wiedział, że nie był do świadczenia zobowiązany, chyba że spełnił świadczenie z zastrzeżeniem zwrotu albo w celu uniknięcia przymusu lub w wykonaniu nieważnej czynności prawnej (art. 411 pkt 1 k.c.). Wyjątek ten należy interpretować restrykcyjnie, biorąc pod uwagę ochronną funkcję art. 10 u.p.k. w relacjach konsumenckich[46].
W przypadku gdy konsument spełnił nienależne świadczenie (dodatkową płatność) na rzecz osoby trzeciej, nie może żądać jego zwrotu – w trybie przepisów o nienależnym świadczeniu (art. 410 § 1 w zw. z art. 405 i n. k.c.) – od przedsiębiorcy, z którym zawarł umowę. W takim przypadku możliwa jest jednak odpowiedzialność odszkodowawcza przedsiębiorcy w reżimie ex delicto, gdy zasadnie postawi mu się zarzut zawinionego naruszenia ustawy lub zasad współżycia społecznego (art. 415 i n. k.c.). Powinien on wtedy wynagrodzić konsumentowi wyrządzoną szkodę. W tego rodzaju sytuacjach, stosownie do okoliczności, konsument może natomiast żądać zwrotu nienależnego świadczenia od osoby trzeciej, która – bez podstawy prawnej – otrzymała dodatkową płatność (art. 410 § 1 w zw. z art. 405 i n. k.c., z zastrzeżeniem art. 411 pkt 1 k.c.).
11. Odpowiedzialność administracyjna przedsiębiorcy
W przypadku gdy – po zawarciu umowy – przedsiębiorca żąda od konsumentów uiszczenia dodatkowych płatności, mimo że nie uzyskał ich wyraźnej zgody na takie należności, stosuje praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów[47]. Praktyką taką jest również stosowanie domyślnych opcji wyboru, które konsument musi odrzucić w celu uniknięcia dodatkowej płatności (zob. art. 10 ust. 2 u.p.k.). Rodzi to po stronie przedsiębiorcy odpowiedzialność administracyjną[48].
W takich sytuacjach Prezes UOKiK może wymierzyć przedsiębiorcy sankcje administracyjne. W praktyce najistotniejsze są sankcje w postaci administracyjnej kary pieniężnej (zob. art. 106 i n. u.o.k.k.). W ostatnich latach kary te były już niejednokrotnie nakładane przez Prezesa UOKiK na przedsiębiorców (zwłaszcza w branży telekomunikacyjnej). Podtrzymywano je następnie w orzecznictwie sądowym[49].
12. Zakończenie
Obowiązywanie art. 10 u.p.k. ma istotny wpływ na procedury kontraktowania w obrocie konsumenckim, w tym formularze i wzorce umów stosowane przez przedsiębiorców. Przepis ten wymaga uzyskania wyraźnej oraz uprzedniej zgody konsumenta na wszelkiego rodzaju płatności dodatkowe, czyli płatności, które wykraczają poza uzgodnione wynagrodzenie za główne obowiązki umowne (świadczenie główne) przedsiębiorcy.
W związku z tym każdy przedsiębiorca musi zorganizować transparentną procedurę kontraktowania w taki sposób, aby konsument miał możliwość udzielenia wyraźnej zgody na dodatkowe płatności albo odmowy tej zgody. Przed zawarciem umowy powinien zapewnić mu swobodę wyboru w takiej sprawie.
W art. 10 u.p.k. wymaga się, aby konsument wyraził swoją zgodę przez działanie w sposób aktywny. Nie jest dopuszczalne skuteczne uzyskanie takiej zgody, gdy w toku zawierania lub wykonywania umowy przyjęto tzw. tryb opt-out w formularzu papierowym lub elektronicznym przez automatyczne zaznaczenie opcji wiążących się z obowiązkiem uiszczania dodatkowych płatności na rzecz przedsiębiorcy. Konsument może wtedy domagać się zwrotu uiszczonych płatności, ponieważ stanowią nienależne świadczenie.
dr Tomasz Czech
radca prawny w OIRP w Warszawie
Celem art. 10 u.p.k. jest ochrona interesów konsumenta przed dodatkowymi, ukrytymi płatnościami, które przekraczałyby uzgodnione wynagrodzenie ponoszone przez niego na rzecz przedsiębiorcy za wykonanie jego głównych obowiązków umownych[4]. Konsument jest chroniony przed trybem zawierania umowy, w którym wykorzystuje się jego nieświadomość, brak orientacji lub nieuwagę w celu nałożenia na niego obowiązku dokonania dalszych płatności, a więc poniesienia dodatkowego – nieoczekiwanego – ciężaru finansowego na rzecz przedsiębiorcy[5].
Ograniczenia te obowiązują od 25 grudnia 2014 r. W art. 10 u.p.k. dokonano transpozycji art. 22 dyrektywy w sprawie praw konsumenta[6]. Zasadniczo w pełni uwzględniono regulację unijną w prawie polskim[7].
Przepis art. 10 u.p.k. ma charakter bezwzględnie obowiązujący. Wprawdzie regulacje prawne chroniące konsumentów – co do zasady – są semidyspozytywne (zob. art. 7 zdanie drugie u.p.k.), ale w tym przypadku trudno sobie wyobrazić umowną zmianę omawianego przepisu na korzyść konsumenta[8].
2. Umowy konsumenckie podlegające ograniczeniom
Wymagania, które wprowadzono w art. 10 u.p.k., obowiązują w obrocie konsumenckim. Znajdują zastosowanie zasadniczo do wszelkich umów zawieranych między przedsiębiorcami a konsumentami. Za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową (art. 221 Kodeksu cywilnego[9])[10].
Wymagania te stosuje się niezależnie od rodzaju zawartej umowy i jej przedmiotu (z zastrzeżeniem wyjątków określonych w art. 3, art. 3a oraz art. 4 ust. 2 u.p.k.[11])[12]. Umowy takie mogą mieć charakter nazwany bądź nienazwany (np. umowa sprzedaży, umowa przewozu, umowa o świadczenie usług telekomunikacyjnych, umowa o dostarczenie treści cyfrowych, umowa dotycząca udziału w imprezie turystycznej). Regulacje określone w art. 10 u.p.k. obejmują również umowy w sprawie nabycia nieruchomości (np. umowę deweloperską[13]) oraz umowy najmu lokalu mieszkalnego (zob. art. 4 ust. 1 u.p.k.). Nie mają jednak zastosowania do umów dotyczących usług finansowych, np. umowy kredytu, umowy ubezpieczenia, umowy rachunku bankowego albo umowy o świadczenie usług maklerskich (art. 4 ust. 2 u.p.k.).
Wymagania wprowadzone w art. 10 u.p.k. odnoszą się do umów zawartych w każdym trybie: w lokalu i poza lokalem przedsiębiorstwa, w drodze ofertowej, przetargowej oraz negocjacyjnej, między obecnymi stronami i na odległość, w szczególności w Internecie (zob. art. 25 u.p.k.). Stosowanie tego przepisu nie zależy od formy umowy między konsumentem a przedsiębiorcą. Dotyczy on umów zawieranych m.in. w formie pisemnej, elektronicznej oraz aktu notarialnego.
3. Pojęcie dodatkowej płatności
W ramach wykładni art. 10 u.p.k. kluczowe znaczenie ma pojęcie dodatkowej płatności. W myśl omawianego przepisu chodzi o każdą płatność, która wykracza poza uzgodnione wynagrodzenie za główne obowiązki umowne przedsiębiorcy (zob. art. 8 pkt 3 i art. 12 ust. 1 pkt 5 u.p.k.).
W polskim prawie cywilnym nie występował dotychczas termin „główne obowiązki umowne”, którym posłużono się w art. 10 u.p.k. w ślad za art. 22 dyrektywy 2011/83. Dążąc do synchronizacji omawianych regulacji z dorobkiem polskiej doktryny prawa cywilnego oraz zmierzając do uniknięcia tworzenia zbędnych bytów, należy uznać, że – w odniesieniu do relacji obligacyjnych – powyższy termin można utożsamić z obowiązkiem spełnienia przez przedsiębiorcę głównego świadczenia na podstawie zawartej umowy (zob. np. art. 3851 § 1 zdanie drugie k.c.)[14]. Główne świadczenie przedsiębiorcy zmierza do zaspokojenia podstawowego interesu konsumenta w ramach stosunku zobowiązaniowego[15]. Stanowi zasadniczy element prawny tego stosunku, wyznaczając jego istotę oraz sens gospodarczy. Odrębną kategorią – istotną na potrzeby stosowania art. 10 u.p.k. – są natomiast rozmaite świadczenia uboczne spełniane przez przedsiębiorcę, które łączą się z różnorodnymi płatnościami dodatkowymi po stronie konsumenta[16].
Wynagrodzenie płatne przez konsumenta za wykonanie przez przedsiębiorcę jego głównych obowiązków umownych (np. cena sprzedaży, wynagrodzenie za dzieło, abonament za usługi telekomunikacyjne) należy również zakwalifikować jako główne świadczenie w strukturze zobowiązania, z tym że po stronie konsumenta. Wynagrodzenie takie może być uiszczane za pomocą środków pieniężnych albo przez dostarczenie danych osobowych konsumenta (zwłaszcza w transakcjach internetowych). W związku z tym należy uznać, że regulacja art. 10 u.p.k. obejmuje wszelkiego rodzaju umowy odpłatne, włączając umowy wzajemne (zob. art. 487 § 2 k.c.). Wynagrodzenie uiszczane przez konsumenta – zgodnie z zawartą umową – stanowi odpłatę za wykonanie przez przedsiębiorcę swoich głównych obowiązków umownych (tj. za spełnienie świadczenia głównego). Główne obowiązki umowne przedsiębiorcy mogą dotyczyć – stosownie do okoliczności – spełnienia świadczenia jednorazowego, okresowego lub ciągłego. Wynagrodzenie za to świadczenie może być płatne przez konsumenta jednorazowo lub periodycznie.
Na tym tle można określić pojęcie dodatkowych płatności, o jakich mowa w art. 10 u.p.k. Oznaczają one wszystkie płatności, które mają być uiszczane przez konsumenta w zamian za uzyskiwane świadczenia uboczne w ramach umowy zawartej z przedsiębiorcą, ewentualnie za świadczenia na rzecz konsumenta na podstawie innych umów związanych z umową główną[17]. Chodzi o płatności dokonywane przez konsumenta za wszelkiego rodzaju świadczenia, które – w ramach zawartej umowy lub zespołu umów – mają charakter pomocniczy, wspomagając lub uzupełniając świadczenie główne przedsiębiorcy na rzecz konsumenta. Jeżeli przedsiębiorca świadczy na rzecz konsumenta wiązkę usług w zamian za okresowy abonament (zryczałtowane wynagrodzenie), to w typowych przypadkach każda należność, która wykracza poza ten abonament, stanowi dodatkową płatność określoną w art. 10 u.p.k.[18].
Kategoria dodatkowych płatności w praktyce jest bardzo zróżnicowana (w zależności od typu umowy oraz jej przedmiotu). Należą do niej m.in. następujące opłaty: 1) opłata za transport przez przedsiębiorcę przedmiotu świadczenia do domu konsumenta; 2) opłata za wniesienie przedmiotu świadczenia do mieszkania konsumenta; 3) opłata za szczególne opakowanie przedmiotu świadczenia; 4) opłata za otwarcie konta poczty elektronicznej w związku z usługą dostępu do treści cyfrowych; 5) opłata za dodatki do aplikacji komputerowej; 6) opłata za okresowe aktualizacje oprogramowania informatycznego; 7) opłata za możliwość obejrzenia filmu przez Internet w podwyższonej rozdzielczości; 8) opłata za wirtualne przedmioty nabywane w toku gry komputerowej; 9) opłata za udostępnienie tokena lub dekodera w umowie obejmującej dostarczanie treści cyfrowych; 10) opłata za miejscówkę w pociągu.
Dodatkowe płatności uregulowane w art. 10 u.p.k. obejmują również inne koszty ponoszone przez konsumenta – bez względu na ich nazwę – w związku z wykonaniem zawartej umowy (poza wynagrodzeniem za świadczenie główne)[19]. Dodatkowe płatności mogą być uiszczane przez konsumenta na rzecz przedsiębiorcy, z którym zawarł umowę, albo na rzecz osoby trzeciej, np. pośrednika albo podmiotu, który w inny sposób współpracuje ze wspomnianym przedsiębiorcą (argument lege non distinguente)[20]. W tym kontekście nie jest istotne oznaczenie odbiorcy dodatkowej płatności, lecz obciążenie konsumenta taką należnością w związku z umową zawartą z przedsiębiorcą.
Warto zauważyć, że organizowanie przez przedsiębiorcę promocji nie powoduje zmiany charakteru świadczeń umownych. Jeżeli płatność konsumenta wykracza poza uzgodnione wynagrodzenie za świadczenie główne przedsiębiorcy (tzn. jego główne obowiązki umowne), stanowi – zgodnie z art. 10 u.p.k. – płatność dodatkową, choćby jej wysokość została ustalona na warunkach promocyjnych. W konsekwencji przedsiębiorca nie może powołać się na zorganizowaną promocję, aby uzasadnić wyłączenie stosowania tego przepisu w relacji z konsumentami.
Wydaje się, że regulacja art. 10 u.p.k. nie obejmuje natomiast kar umownych zastrzeganych od konsumenta na rzecz przedsiębiorcy (zob. art. 483 k.c.). Funkcja tych kar (odszkodowawcza, penalna, prewencyjna itp.) istotnie odbiega od funkcji typowych, dodatkowych płatności uiszczanych przez konsumenta za świadczenia uboczne na podstawie umowy zawartej z przedsiębiorcą. Z podobnych względów należy uznać, że płatnościami dodatkowymi nie są odsetki za opóźnienie[21] ani opłaty windykacyjne naliczane od konsumenta na rzecz przedsiębiorcy.
Nie powinno budzić wątpliwości, że art. 10 u.p.k. obejmuje płatności w dowolnej walucie: polskiej oraz obcej (argument lege non distinguente). Biorąc pod uwagę cel analizowanego przepisu oraz wykładnię systemową, należy go w drodze analogii stosować do dodatkowych świadczeń niepieniężnych po stronie konsumenta, tj. świadczeń niestanowiących płatności albo wyrażonych za pomocą cyfrowego odwzorowania wartości (np. w bitcoinach). Przemawia za tym potrzeba ochrony konsumenta przed obciążeniem takimi dodatkowymi należnościami.
4. Zgoda konsumenta na dodatkowe płatności
W myśl art. 10 ust. 1 u.p.k. konsument jest zobowiązany do uiszczenia dodatkowych płatności jedynie wtedy, gdy złożył oświadczenie woli obejmujące zgodę na te płatności. Dokonał wtedy swobodnego i świadomego wyboru, akceptując obowiązek ich uiszczenia na rzecz przedsiębiorcy. Wybór taki – zgodnie z wymaganiami określonymi w art. 10 ust. 1 u.p.k. – nie może zostać narzucony konsumentowi przez przedsiębiorcę[22]. Przedsiębiorca nie może zorganizować ani wykorzystać trybu zawierania umowy, aby w sposób ukryty, nieprzejrzysty albo wręcz podstępny uzyskać akceptację konsumenta w odniesieniu do dodatkowych płatności.
W art. 10 ust. 1 u.p.k. ustawodawca zmierza do właściwego, transparentnego ukształtowania procedury kontraktowej w obrocie konsumenckim. Zgoda konsumenta, o której mowa w tym przepisie, w rzeczywistości stanowi element jego oświadczenia woli w sprawie zawarcia określonej umowy z przedsiębiorcą[23]. Współkształtuje ona skutki prawne wynikające z dokonanej czynności prawnej (art. 56 k.c.). Rodzi obowiązek po stronie konsumenta odnośnie do spełnienia świadczenia pieniężnego, czyli uiszczenia płatności dodatkowej na rzecz przedsiębiorcy.
Co istotne, zgoda konsumenta musi być – stosownie do art. 10 ust. 1 u.p.k. – wyraźna. Oświadczenie woli konsumenta w tej sprawie nie może być złożone w sposób dorozumiany ani nie powinno być domniemywane. Zgody nie powinno się również wyprowadzać z innego oświadczenia konsumenta[24]. Należy bowiem uznać, że art. 10 ust. 1 u.p.k. stanowi lex specialis w stosunku do art. 60 k.c.[25]. Wprowadza dodatkowe wymaganie w odniesieniu do oświadczeń woli składanych przez konsumentów. Jeżeli nie spełniono tego wymagania w procesie kontraktowym, przedsiębiorca nie może żądać od nich spełnienia świadczeń pieniężnych stanowiących płatności dodatkowe w ramach zawartej umowy.
Zgoda konsumenta jest wyraźna, gdy z jego oświadczenia woli wynika w sposób jasny i jednoznaczny, że zaakceptował on obowiązek dokonania dodatkowej płatności[26]. Interpretacji należy dokonywać z uwzględnieniem okoliczności, w których złożono oświadczenie woli, zasad współżycia społecznego i ustalonych zwyczajów (art. 65 § 1 k.c.)[27]. Interpretacja musi uwzględniać ochronny cel omawianej regulacji w stosunku do konsumentów. Zasadniczo powinna być zatem restrykcyjna.
Wymagana (wyraźna) zgoda konsumenta musi obejmować wysokość danej płatności dodatkowej albo zobiektywizowane podstawy do jej obliczenia, a także warunki, w jakich powstaje obowiązek uiszczenia tej płatności. W przeciwnym razie nie można uznać zgody konsumenta za skutecznie udzieloną[28]. Ponadto, w przypadku gdyby warunki dodatkowej płatności miały podlegać zmianom, należałoby uzyskać wyraźną zgodę konsumenta na zasady dokonywania tych zmian.
Ciężar dowodu, że konsument udzielił wymaganej zgody na dodatkowe płatności, spoczywa na przedsiębiorcy (art. 6 k.c.). Przedsiębiorca powinien m.in. wykazać, że uzyskana zgoda ma charakter wyraźny.
5. Procedura zawierania umów z konsumentami
Obowiązywanie art. 10 ust. 1 u.p.k. rodzi istotne konsekwencje dla procedury zawierania umów w obrocie konsumenckim. Przedsiębiorca powinien zorganizować – w przejrzysty sposób – proces kontraktowania, tak aby każdy konsument miał możliwość udzielenia wyraźnej zgody na dodatkowe płatności albo odmowy tej zgody. Musi zapewnić mu swobodę wyboru w takiej sprawie[29]. Dotyczy to wszelkich trybów zawierania umowy (ofertowego, negocjacyjnego itd.). W szczególności przedstawione wymaganie odnosi się do zawierania umów w sposób adhezyjny, czyli przez przystąpienie konsumenta do warunków kontraktowych z góry sformułowanych przez przedsiębiorcę.
W typowych przypadkach należy przyjmować, że milczenie albo bierność konsumenta odnośnie do dodatkowej płatności nie stanowi jego zgody. Z zasady zgoda konsumenta powinna być ujawniona przez jego działanie[30]. Konsument musi zasadniczo ujawnić swoją zgodę w sposób aktywny, aby została spełniona przesłanka zgody wyraźnej[31].
Wymaganie to poważnie ogranicza swobodę kształtowania procedur kontraktowych przez przedsiębiorców. Procedura taka nie może prowadzić do wymuszania albo domniemywania zgody konsumenta. Sprzeczne z art. 10 u.p.k. jest m.in. rozwiązanie, zgodnie z którym konsument automatycznie uzyskuje pewne świadczenie uboczne objęte płatnością dodatkową i musi podjąć aktywne działanie wobec przedsiębiorcy, aby z tego zrezygnować. Brak jest wtedy wymaganej (wyraźnej i uprzedniej) zgody konsumenta na płatność dodatkową. Bierność konsumenta nie uzasadnia obciążenia go taką płatnością. Kolejnym przykładem jest przypadek, gdy przedsiębiorca – wraz z rozpoczęciem świadczenia usługi głównej – automatycznie uruchamia usługę pomocniczą, która jest darmowa w okresie promocyjnym, a po upływie tego okresu zaczyna naliczać płatności dodatkowe od konsumentów za świadczenie usługi pomocniczej, chyba że złożyli oni odrębne oświadczenie o rezygnacji z korzystania z tej usługi. W świetle art. 10 ust. 1 u.p.k. praktyka taka jest niedopuszczalna[32].
6. Zakaz stosowania domyślnych opcji wyboru
Jeżeli przedsiębiorca nie otrzymał wyraźnej zgody konsumenta, lecz – w trakcie zawierania bądź wykonywania umowy – założył jej istnienie przez zastosowanie domyślnych opcji, które musi on odrzucić w celu uniknięcia dodatkowych płatności, konsument nie jest zobowiązany do uiszczenia tych płatności. Wniosek taki wynika z wykładni logicznej art. 10 ust. 2 u.p.k. Innymi słowy, nie jest dopuszczalne uzyskanie skutecznej zgody konsumenta, gdy w toku zawierania lub wykonywania umowy przyjęto tzw. tryb opt-out co do dodatkowych płatności w formularzu papierowym lub elektronicznym[33]. W szczególności zakazano automatycznego zaznaczania opcji wyboru, które konsument musi zmienić w formularzu, aby uniknąć ponoszenia dodatkowych płatności na rzecz przedsiębiorcy.
Celem art. 10 ust. 2 u.p.k. jest ochrona interesów konsumenta przed ukształtowaniem trybu zawarcia umowy w zaskakujący sposób, a także ochrona przed wyzyskaniem przez przedsiębiorcę nieuwagi lub nieświadomości konsumenta w trakcie zawierania umowy. Dlatego – w świetle omawianego przepisu – szczególnie istotne jest właściwe skonstruowanie procedury kontraktowej przez przedsiębiorcę w sposób, który umożliwi konsumentowi podjęcie swobodnej decyzji w sprawie akceptacji dodatkowych płatności[34]. W procedurze tej można wykorzystywać rozmaitego rodzaju formularze (papierowe lub elektroniczne), ale nie mogą one obejmować automatycznie zaznaczonej zgody, lecz powinny przedstawiać konsumentowi dostępne opcje i pozwalać mu na świadome dokonanie wyboru. Wybór opcji, która wiąże się z obowiązkiem uiszczenia dodatkowej płatności, musi być dokonany przez aktywne działanie konsumenta (np. naciśnięcie ikony w formularzu internetowym).
Wymaganie, aby zgoda konsumenta była wyraźna oraz nie została uzyskana w drodze użycia domyślnych opcji wyboru, istotnie oddziałuje również na praktykę stosowania przez przedsiębiorców wzorców umowy, np. regulaminów, ogólnych warunków umów, tabel opłat i prowizji (zob. art. 384 k.c.)[35]. W myśl art. 10 u.p.k. nie wystarczy doręczenie konsumentowi wzorca umowy obejmującego postanowienie, w którym wprowadzono obowiązek dokonania dodatkowej płatności, aby taki obowiązek skutecznie na niego nałożyć[36]. Nie jest również wystarczające ogólne potwierdzenie konsumenta, że zapoznał się z takim wzorcem i zgadza się na jego zastosowanie[37]. Konsument staje się zobowiązany do dokonania dodatkowej płatności jedynie wtedy, gdy wyraźnie – w sposób skonkretyzowany – zaakceptował postanowienie wzorca dotyczące obowiązku uiszczenia dodatkowej płatności[38].
7. Forma zgody konsumenta
Zgoda konsumenta – niezależnie od wymagania, aby miała charakter wyraźny – musi zostać udzielona w postaci odpowiedniej do formy zawarcia umowy. Zgoda ta kształtuje bowiem treść umowy w zakresie obowiązku dokonania dodatkowych płatności przez konsumenta na rzecz przedsiębiorcy. Na przykład, jeżeli umowę zawiera się w formie pisemnej pod rygorem nieważności, to zgoda musi być również wyrażona w formie pisemnej. W przeciwnym razie nie będzie skuteczna.
W przypadku gdy przepisy wymagają zachowania określonej formy dla celów dowodowych (ad probationem), stosuje się ograniczenia wynikające z art. 74 § 1-2 k.c. W świetle wykładni systemowej i celowościowej wątpliwości może budzić, czy w omawianej sytuacji znajduje zastosowanie art. 74 § 3 k.c., zgodnie z którym jeżeli forma ad probationem jest zastrzeżona dla oświadczenia jednej ze stron, w razie niezachowania tej formy dowód z zeznań świadków lub z przesłuchania stron na fakt dokonania tej czynności jest dopuszczalny także na żądanie drugiej strony. Należy przypomnieć, że zgoda konsumenta, o której mowa w art. 10 u.p.k., stanowi element umowy, a nie tworzy odrębnej, jednostronnej czynności prawnej. Przemawia to przeciwko stosowaniu art. 74 § 3 k.c. w omawianej sytuacji.
8. Czas wyrażenia zgody przez konsumenta
W myśl art. 10 ust. 1 u.p.k. zgoda konsumenta w odniesieniu do dodatkowych płatności musi być udzielona najpóźniej w chwili wyrażenia przez niego woli związania się umową z przedsiębiorcą. Zgoda konsumenta – w związku z zawarciem takiej umowy – powinna zostać udzielona w sposób uprzedni[39].
Zgoda ta zawsze stanowi element jego oświadczenia woli w sprawie zawarcia określonej umowy z przedsiębiorcą[40]. Może zostać udzielona jednocześnie z innymi elementami oświadczenia woli konsumenta albo wcześniej[41]. W zależności od trybu zawierania umowy może m.in. stanowić element jego oferty, zostać udzielona w odpowiedzi na ofertę przedsiębiorcy lub wyrażona w toku negocjacji między stronami. Na ogół stanowi element adhezyjnej procedury kontraktowania – dotyczy warunków umownych z góry przygotowanych przez przedsiębiorcę.
Skorzystanie przez konsumenta z określonego świadczenia (np. usługi) po zawarciu umowy nie zastępuje wymagania jego uprzedniej (wyraźnej) zgody na dodatkowe płatności w zamian za uzyskane świadczenie. Nie powoduje, że w ten sposób konsument staje się zobowiązany do uiszczenia takich płatności na rzecz przedsiębiorcy. Jeżeli konsument nie zamówił tego świadczenia, jego spełnienie – co do zasady – następuje na ryzyko przedsiębiorcy i nie nakłada na konsumenta żadnych zobowiązań, w tym zobowiązań wynikających z przepisów o nienależnym świadczeniu (art. 5 ust. 1 u.p.k. w zw. z art. 9 pkt 6 u.p.n.p.r.)[42].
9. Następcza akceptacja dodatkowej płatności
Wbrew sugestiom płynącym z wykładni językowej art. 10 ust. 1 u.p.k. możliwe jest również uzyskanie następczej zgody konsumenta w odniesieniu do dodatkowych płatności (art. 3531 k.c.). W typowych przypadkach dochodzi wówczas do zmiany umowy zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem[43]. Treść tej umowy zaczyna obejmować obowiązek konsumenta dotyczący dokonania dodatkowych płatności. Zmiana umowy, w tym wspomniana zgoda konsumenta, wymaga zachowania takiej formy, jaką ustawa lub strony przewidziały w celu jej zawarcia (art. 77 § 1 k.c.). Na przykład, jeżeli zawarto umowę w formie pisemnej pod rygorem nieważności, jej zmiana bezwzględnie musi nastąpić na piśmie, aby wywołać skutki prawne.
Dokonanie przez konsumenta dodatkowej płatności – stosownie do okoliczności – może być interpretowane jako jego zgoda udzielona w sposób następczy (zob. art. 65 § 1 k.c.)[44]. Zalecana jest jednak ostrożność interpretacyjna w sytuacjach, w których konsument mógł zostać wprowadzony w błąd przez przedsiębiorcę co do obowiązku uiszczenia danej należności. Aktualne pozostaje wtedy wymaganie, aby zgoda konsumenta miała charakter wyraźny. Nie może być domniemywana.
Ciężar dowodu, że zachowanie się konsumenta powinno być interpretowane jako wyrażenie zgody na obowiązek uiszczenia dodatkowej płatności, spoczywa na przedsiębiorcy (art. 6 k.c.). W żadnym razie nie można obligować konsumenta do wykazania, że takiej zgody nie udzielił.
10. Zwrot dodatkowych płatności
Jeżeli nie uzyskano wyraźnej zgody konsumenta na dodatkowe płatności (w odpowiedniej formie i we właściwym czasie), a konsument dokonał takich płatności na rzecz przedsiębiorcy, spełnił nienależne świadczenie (zob. art. 410 § 2 k.c.)[45]. Konsument może żądać od przedsiębiorcy zwrotu tego świadczenia (art. 410 § 1 w zw. z art. 405 i n. k.c.). Od kwoty świadczenia nalicza się odsetki za opóźnienie niezwłocznie po doręczeniu przedsiębiorcy wezwania do zapłaty (art. 481 § 1 w zw. z art. 455 k.c.).
Konsumentowi przysługuje w tej sprawie roszczenie majątkowe, które podlega przedawnieniu w terminie 6 lat (art. 118 k.c.). Przedawnienie takie uwzględnia się na zarzut przedsiębiorcy (art. 117 § 2 k.c.).
Należy zastrzec, że konsument nie może żądać zwrotu spełnionego nienależnie świadczenia w zakresie dodatkowych płatności, gdy wiedział, że nie był do świadczenia zobowiązany, chyba że spełnił świadczenie z zastrzeżeniem zwrotu albo w celu uniknięcia przymusu lub w wykonaniu nieważnej czynności prawnej (art. 411 pkt 1 k.c.). Wyjątek ten należy interpretować restrykcyjnie, biorąc pod uwagę ochronną funkcję art. 10 u.p.k. w relacjach konsumenckich[46].
W przypadku gdy konsument spełnił nienależne świadczenie (dodatkową płatność) na rzecz osoby trzeciej, nie może żądać jego zwrotu – w trybie przepisów o nienależnym świadczeniu (art. 410 § 1 w zw. z art. 405 i n. k.c.) – od przedsiębiorcy, z którym zawarł umowę. W takim przypadku możliwa jest jednak odpowiedzialność odszkodowawcza przedsiębiorcy w reżimie ex delicto, gdy zasadnie postawi mu się zarzut zawinionego naruszenia ustawy lub zasad współżycia społecznego (art. 415 i n. k.c.). Powinien on wtedy wynagrodzić konsumentowi wyrządzoną szkodę. W tego rodzaju sytuacjach, stosownie do okoliczności, konsument może natomiast żądać zwrotu nienależnego świadczenia od osoby trzeciej, która – bez podstawy prawnej – otrzymała dodatkową płatność (art. 410 § 1 w zw. z art. 405 i n. k.c., z zastrzeżeniem art. 411 pkt 1 k.c.).
11. Odpowiedzialność administracyjna przedsiębiorcy
W przypadku gdy – po zawarciu umowy – przedsiębiorca żąda od konsumentów uiszczenia dodatkowych płatności, mimo że nie uzyskał ich wyraźnej zgody na takie należności, stosuje praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów[47]. Praktyką taką jest również stosowanie domyślnych opcji wyboru, które konsument musi odrzucić w celu uniknięcia dodatkowej płatności (zob. art. 10 ust. 2 u.p.k.). Rodzi to po stronie przedsiębiorcy odpowiedzialność administracyjną[48].
W takich sytuacjach Prezes UOKiK może wymierzyć przedsiębiorcy sankcje administracyjne. W praktyce najistotniejsze są sankcje w postaci administracyjnej kary pieniężnej (zob. art. 106 i n. u.o.k.k.). W ostatnich latach kary te były już niejednokrotnie nakładane przez Prezesa UOKiK na przedsiębiorców (zwłaszcza w branży telekomunikacyjnej). Podtrzymywano je następnie w orzecznictwie sądowym[49].
12. Zakończenie
Obowiązywanie art. 10 u.p.k. ma istotny wpływ na procedury kontraktowania w obrocie konsumenckim, w tym formularze i wzorce umów stosowane przez przedsiębiorców. Przepis ten wymaga uzyskania wyraźnej oraz uprzedniej zgody konsumenta na wszelkiego rodzaju płatności dodatkowe, czyli płatności, które wykraczają poza uzgodnione wynagrodzenie za główne obowiązki umowne (świadczenie główne) przedsiębiorcy.
W związku z tym każdy przedsiębiorca musi zorganizować transparentną procedurę kontraktowania w taki sposób, aby konsument miał możliwość udzielenia wyraźnej zgody na dodatkowe płatności albo odmowy tej zgody. Przed zawarciem umowy powinien zapewnić mu swobodę wyboru w takiej sprawie.
W art. 10 u.p.k. wymaga się, aby konsument wyraził swoją zgodę przez działanie w sposób aktywny. Nie jest dopuszczalne skuteczne uzyskanie takiej zgody, gdy w toku zawierania lub wykonywania umowy przyjęto tzw. tryb opt-out w formularzu papierowym lub elektronicznym przez automatyczne zaznaczenie opcji wiążących się z obowiązkiem uiszczania dodatkowych płatności na rzecz przedsiębiorcy. Konsument może wtedy domagać się zwrotu uiszczonych płatności, ponieważ stanowią nienależne świadczenie.
dr Tomasz Czech
radca prawny w OIRP w Warszawie
[2] Na przykład, przewoźnik lotniczy, który zawiera z konsumentem umowę przewozu, powinien uzyskać – w sposób uprzedni – wyraźną zgodę konsumenta w odniesieniu do płatności wykraczających poza cenę biletu. Dotyczy to m.in. dodatkowych płatności za bagaż, pierwszeństwa w przyjęciu na pokład samolotu (ang. priority boarding), wyborur miejsca w samolocie lub posiłków na pokładzie samolotu.
[3] Z piśmiennictwa por. np. T. Czech, Prawa konsumenta. Komentarz, Warszawa 2020, s. 272 i n.; A. Kołodziej [w:] P. Machnikowski (red.), Zobowiązania. Przepisy pozakodeksowe. Komentarz, tom V, Warszawa 2025, s. 135 i n.; D. Lubasz [w:] Ustawa o prawach konsumenta. Komentarz, M. Namysłowska, D. Lubasz (red.), Warszawa 2015, s. 126 i n.; E. Macierzyńska-Franaszczyk [w:] M. Pecyna (red.), Ustawa o prawach konsumenta. Komentarz, Warszawa 2025, s. 275 i n.; P. Mikłaszewicz [w:] K. Osajda (red.), Prawo konsumenckie. Komentarz, tom VII, Warszawa 2019, s. 81; B. Więzowska-Czepiel [w:] B. Kaczmarek-Templin, P. Stec, D. Szostek (red.), Ustawa o prawach konsumenta. Kodeks cywilny (wyciąg). Komentarz, Warszawa 2024, s. 137 i n.
[4] Por. P. Mikłaszewicz, op. cit.
[5] Zob. Uzasadnienie projektu ustawy o prawach konsumenta, druk sejmowy nr 2076, s. 20-21.
[6] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/83/UE z dnia 25 października 2011 r. w sprawie praw konsumentów, zmieniająca dyrektywę Rady 93/13/EWG i dyrektywę 1999/44/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz uchylająca dyrektywę Rady 85/577/EWG i dyrektywę 97/7/WE Parlamentu Europejskiego i Rady (Dz. Urz. UE L 304 z 22.11.2011 r., s. 64), dalej: „dyrektywa 2011/83”.
[7] Zob. art. 22 dyrektywy 2011/83: „Zanim konsument zostanie związany umową lub ofertą, przedsiębiorca powinien uzyskać wyraźną zgodę konsumenta na każdą dodatkową płatność należną oprócz uzgodnionego wynagrodzenia za główne obowiązki umowne przedsiębiorcy. Jeżeli przedsiębiorca nie otrzymał wyraźnej zgody konsumenta, lecz założył jej istnienie poprzez stosowanie domyślnych opcji, które konsument musi odrzucić w celu uniknięcia dodatkowej płatności, konsument ma prawo do zwrotu tej płatności”.
[8] Odmiennie A. Kołodziej, opt. cit., s. 136, opowiadając się za semidyspozytywnym charakterem tego przepisu.
[9] Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. z 2023 r. poz. 1610, ze zm.), dalej: „k.c.”.
[10] Ochrony konsumenckiej, która wynika z art. 10 u.p.k., nie rozszerzono na indywidualnych przedsiębiorców, czyli osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą. Nie mogą oni skorzystać z takiej ochrony nawet wtedy, gdy zawierane umowy nie mają dla nich charakteru zawodowego (zob. art. 7aa u.p.k., art. 3855 k.c.).
[11] Wyłączono m.in. umowy o dostarczanie treści cyfrowej lub usługi cyfrowej, jeżeli konsument nie jest zobowiązany do świadczeń innych niż dostarczanie danych osobowych, a dane te są przetwarzane przez przedsiębiorcę wyłącznie w celu wykonania umowy lub obowiązku ustawowego (art. 3 ust. 1 pkt 11 u.p.k.).
[12] Zob. art. 17 ust. 2 dyrektywy 2011/83.
[13] Por. np. M. Leśniak, Wpływ przepisów ustawy o prawach konsumenta na obowiązki informacyjne dewelopera związane z zawarciem umowy deweloperskiej z konsumentem, „Rejent” 4/2015, s. 68 i n.
[14] Podobnie A. Kołodziej, op. cit., s. 137; D. Lubasz, op. cit., s. 126; E. Macierzyńska-Franaszczyk [w:], op. cit., s. 276; B. Więzowska-Czepiel, op. cit., s. 140.
[15] Por. np. T. Dybowski, A. Pyrzyńska [w:] E. Łętowska (red.), System Prawa Prywatnego. Prawo zobowiązań – część ogólna, tom 5, Warszawa 2020, s. 223-225.
[16] Podobne stanowisko – z odwołaniem do świadczenia głównego i świadczeń ubocznych – wyrażane jest w decyzjach Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (dalej: „UOKiK”), np. decyzje Prezesa UOKiK: nr DDK-20/2016 z 27 grudnia 2016 r.; nr DOZIK-2/2019 z 29 kwietnia 2019 r. i nr RKR-4/2023 z 28 grudnia 2023 r. oraz orzecznictwie Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (dalej: „SOKiK”), np. wyrok SOKiK z 1 lipca 2019 r., XVII AmA 18/17, LEX nr 2697357.
[17] Mogą one występować zwłaszcza w postaci tzw. umów pakietowych (zob. art. 2 pkt 15 dyrektywy 2011/83; por. E. Macierzyńska-Franaszczyk, op. cit., s. 277).
[18] Zob. postanowienie SN z 8 sierpnia 2024 r., II NSK 71/23, LEX nr 3744724.
[19] Do takich dodatkowych płatności trzeba zaliczyć m.in. zwrot na rzecz przedsiębiorcy kosztów wysyłki pocztowej przedmiotu świadczenia, zwrot kosztów składki ubezpieczeniowej, zwrot kosztów przelewu bankowego, zwrot kosztów opłaty notarialnej, opłatę za możliwość uiszczenia wynagrodzenia na rzecz przedsiębiorcy za pomocą karty kredytowej (zob. też art. 3831 k.c.)
[20] Podobnie E. Macierzyńska-Franaszczyk, op. cit., s. 277.
[21] Podobnie E. Macierzyńska-Franaszczyk, op. cit., s. 277.
[22] Zob. np. decyzja Prezesa UOKiK nr RKR-4/2023 z 28 grudnia 2023 r.
[23] Podobnie A. Kołodziej, op. cit., s. 137; odmiennie E. Macierzyńska-Franaszczyk, op. cit., s. 278, przyjmując rozróżnienie na oświadczenie woli prowadzące do zawarcia umowy oraz zgodę na dodatkowe płatności.
[24] Podobnie wyroki SOKiK: z 1 lipca 2019 r., XVII AmA 18/17, LEX nr 2697357 i z 26 maja 2021 r., XVII AmA 29/19, LEX nr 3199689, a także A. Kołodziej, op. cit., s. 137 oraz E. Macierzyńska-Franaszczyk, op. cit., s. 277.
[25] Tak też A. Kołodziej, op. cit., s. 136; B. Więzowska-Czepiel, op. cit., s. 139.
[26] Zob. decyzja Prezesa UOKiK nr DOZIK-2/2019 z 29 kwietnia 2019 r.: „Na gruncie obowiązującej ustawy o prawach konsumenta pojęcie «uzyskania wyraźnej zgody konsumenta» nie zostało zdefiniowane. Niemniej jednak pojęcie to należy interpretować jako wymagające podjęcia przez konsumenta działania, na przykład zaznaczenia odpowiedniego pola na stronie internetowej. Ponadto wskazać należy, iż wyraźna zgoda to zgoda udzielona przy pełnej świadomości i wiedzy, na co konsument w danym przypadku się zgadza. Nie ulega zatem wątpliwości, iż wszystkie informacje i dane mające wpływ na wyrażenie przez konsumenta świadomej zgody winny znajdować się w jednym miejscu, tak aby posiadał on pełną wiedzę, na jakie warunki przystaje”.
[27] W omawianym przypadku nie ma dostatecznych podstaw do stosowania modelu przeciętnego konsumenta, o którym mowa w art. 2 pkt 8 ustawy z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym (Dz. U. z 2023 r. poz. 845), dalej: „u.p.n.p.r.”, na potrzeby ustalenia, czy taka zgoda została in concreto udzielona (tak trafnie wyrok SOKiK z 1 lipca 2019 r., XVII AmA 18/17, LEX nr 2697357).
[28] Zob. decyzja Prezesa UOKiK nr RKR-4/2023 z 28 grudnia 2023 r.: „[…] Prezes UOKiK wskazuje również, że wyraźna zgoda to zgoda udzielona przy pełnej świadomości i wiedzy, na co konsument w danym przypadku się zgadza. Z tego względu wszelkie informacje dotyczące dodatkowej płatności konsument powinien otrzymać w sposób czytelny i przejrzysty, tak aby w chwili wyrażenia zgody zdawał sobie sprawę z konsekwencji związanych z taką decyzją”.
[29] Podobnie E. Macierzyńska-Franaszczyk, op. cit., s. 277.
[30] Por. D. Lubasz, op. cit., s. 128.
[31] Podobnie E. Macierzyńska-Franaszczyk, op. cit., s. 277.
[32] Zob. np. decyzje Prezesa UOKiK: nr DDK-20/2016 z 27 grudnia 2016 r.; nr DOZIK-4/2022 z 8 marca 2022 r. i nr DOZIK-7/2022 z 20 kwietnia 2022 r. oraz wyroki SOKiK: z 1 lipca 2019 r., XVII AmA 18/17, LEX nr 2697357 i z 26 maja 2021 r., XVII AmA 29/19, LEX nr 3199689.
[33] Por. E. Macierzyńska-Franaszczyk, op. cit., s. 278; B. Więzowska-Czepiel, op. cit., s. 139.
[34] Zob. decyzja Prezesa UOKiK nr DOZIK-5/2019 z 20 września 2019 r., w której zakwestionowano automatyczne zaznaczanie pola w formularzu elektronicznym odnośnie do dodatkowego ubezpieczenia przy zakupie biletu lotniczego.
[35] Por. E. Macierzyńska-Franaszczyk, op. cit., s. 278.
[36] Podobnie B. Więzowska-Czepiel, op. cit., s. 139.
[37] Podobnie E. Macierzyńska-Franaszczyk, op. cit., s. 277.
[38] Zob. zob. decyzja Prezesa UOKiK nr DDK-20/2016 z 27 grudnia 2016 r.: „W ocenie organu ochrony konkurencji i konsumentów, udzielenie przez konsumenta wyraźnej zgody na wszelkie dodatkowe płatności wykraczające poza uzgodnione wynagrodzenie za główne obowiązki umowne przedsiębiorcy, powinno sprowadzać się do stwierdzenia «tak» lub «nie» opatrzonego odpowiednimi informacjami dotyczącymi zarówno usług, których zgoda ta dotyczy, konkretnych wysokości opłat z nimi związanych, jak i szczególnych zasad odnoszących się do świadczenia przedmiotowej usług, takich jak – przykładowo – wskazanie długości okresu bezpłatnego korzystania z usługi oraz podanie informacji o automatycznym przekształceniu w usługę płatną. Zgoda taka, aby móc zostać uznaną za wyraźną, powinna być również wyodrębniona spośród innych postanowień wzorca”. Stanowisko to znajduje potwierdzenie w orzecznictwie Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (zob. np. wyroki SOKiK: z 26 maja 2021 r., XVII AmA 29/19, LEX nr 3199689 oraz z 15 grudnia 2021 r., XVII AmA 37/20, LEX nr 3330168).
[39] Należy zauważyć, że w art. 22 dyrektywy 2011/83 użyto nieco odmiennego sformułowania: „zanim konsument zostanie związany umową lub ofertą” (por. E. Macierzyńska-Franaszczyk, op. cit., s. 278; B. Więzowska-Czepiel, op. cit., s. 140). Wykładni art. 10 ust. 1 u.p.k. należy dokonywać w sposób, który zapewni zgodność normy prawa polskiego z powołanym art. 22 dyrektywy 2011/83.
[40] Odmiennie E. Macierzyńska-Franaszczyk, op. cit., s. 278, która rozróżnia: 1) oświadczenie woli w sprawie zawarcia umowy oraz 2) zgodę na dodatkowe płatności.
[41] Podobnie A. Kołodziej, op. cit., s. 137; odmienne stanowisko zajmuje natomiast P. Mikłaszewicz, op. cit., s. 81 – autor ten wyklucza dopuszczalność równoczesnego udzielenia omawianej zgody wraz ze złożeniem wiążącego oświadczenia woli przez konsumenta.
[42] Szerzej por. T. Czech, Prawa…, s. 175 i n.; zob. także – z odmiennym uzasadnieniem – A. Kołodziej, op. cit., s. 137.
[43] Podobnie A. Kołodziej, op. cit., s. 137.
[44] Odmiennie A. Kołodziej, op. cit., s. 137; E. Macierzyńska-Franaszczyk, op. cit., s. 277.
[45] Dotyczy to również przypadku, gdy nie uzyskano wyraźnej zgody konsumenta ze względu na zastosowanie domyślnych opcji wyboru (art. 10 ust. 2 u.p.k.). Odmiennie stanowisko zajmuje A. Kołodziej, op. cit., s. 138, której zdaniem w art. 10 ust. 2 u.p.k. wprowadzono szczególną sankcję cywilnoprawną, a przepisy o nienależnym świadczeniu nie mają wtedy zastosowania (por. także E. Macierzyńska-Franaszczyk, op. cit., s. 279).
[46] Zob. wyrok SN z 11 kwietnia 2014 r., I CSK 310/13, OSNC-ZD 3/2015, poz. 35: „Strona, która swoim zachowaniem spowodowała, że świadczenie zostało spełnione w wyższej wysokości niż powinno, nie może z powołaniem się na art. 411 pkt 1 k.c. odmawiać zwrotu nienależnej części świadczenia, nawet jeżeli jej kontrahent miał możliwość ustalenia, jaka powinna być wysokość świadczenia, które spełnił”,
[47] Zob. art. 24 ust. 1 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. z 2024 r. poz. 1616, ze zm.), dalej: „u.o.k.k.”.
[48] Podobnie E. Macierzyńska-Franaszczyk, op. cit., s. 279-280.
[49] Z orzecznictwa zob. np. wyroki SOKiK: z 1 lipca 2019 r., XVII AmA 18/17, LEX nr 2697357; z 26 maja 2021 r., XVII AmA 29/19, LEX nr 3199689; z 14 lipca 2021 r., XVII AmA 49/18, LEX nr 3246696; z 15 grudnia 2021 r., XVII AmA 37/20, LEX nr 3330168; z 30 grudnia 2021 r., XVII AmA 34/18, LEX nr 3325098 oraz z 26 października 2022 r., XVII AmA 82/20, LEX nr 3458624.
Prawo i praktyka
Przygody Radcy Antoniego
Odwiedź także
Nasze inicjatywy
