---

Pojęcie czynności zwykłego zarządu oraz czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu nie zostały ustawowo zdefiniowane. W literaturze zwraca się uwagę, że sklasyfikowanie danej czynności do jednej albo drugiej kategorii nie wynika z samej tylko natury tej czynności, ale może zależeć od szeregu innych czynników. Pojęcia te mają zatem charakter względny, a zaliczenie określonej czynności do jednej lub drugiej grupy bywa uzależnione od konkretnych okoliczności^[2]. Najogólniej rzecz ujmując, przez czynności zwykłego zarządu należy rozumieć załatwianie bieżących spraw związanych ze zwykłym korzystaniem z przedmiotów wchodzących w skład administrowanego majątku i utrzymywaniem tych przedmiotów w stanie niepogorszonym, wszystko zaś, co się w tych granicach nie mieści, należy do czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu^[3].

Skład majątku dziecka oraz zasady odpowiedzialności dziecka za zobowiązania są oceniane zgodnie z przepisami prawa cywilnego. W przeciwieństwie do stosunków majątkowych między małżonkami, dla których charakterystyczny jest element wspólności majątkowej, a więc wyodrębnienie wspólnej masy majątkowej, która podlega zarządowi, w odniesieniu do sytuacji majątkowej dziecka nie zachodzi potrzeba szczególnej, prawnorodzinnej regulacji uwzględniającej ten czynnik. Z tych względów w piśmiennictwie przyjmuje się szeroką koncepcję określającą składniki majątku dziecka, który w tym przypadku oznacza ogół jego praw i zobowiązań. Przez majątek dziecka podlegający zarządowi rodziców rozumie się więc aktywa i pasywa. Należy zatem przyjąć, że zarząd majątkiem dziecka obejmuje dokonywanie czynności, które dotyczą przedmiotów wchodzących w skład tego majątku, jak również czynności mogących prowadzić do jego obciążenia, tj. czynności zobowiązujących^[4].

Do majątku dziecka mogą wchodzić, jako jego składniki, pieniądze, rzeczy (prawa własności) i inne prawa (np. użytkowanie wieczyste). Składnikami tego majątku mogą także być roszczenia odszkodowawcze, łącznie z roszczeniami z tytułu zadośćuczynienia (art. 445, 446 § 4, art. 448 Kodeksu cywilnego^[5], dalej: „k.c.”) lub odszkodowania za znaczne pogorszenie się sytuacji życiowej dziecka (art. 446 § 3 k.c.). Źródłem majątku dziecka jest najczęściej darowizna albo dziedziczenie (zapis) ustawowe lub testamentowe. Wyjątkowo mogą wchodzić w rachubę takie źródła jak wygrana na loterii^[6].
 
Należyta staranność rodziców przy wykonywaniu zarządu majątkiem dziecka
Jak zostało wskazane, zgodnie z art. 101 § 1 k.r.o. rodzice są obowiązani do sprawowania zarządu majątkiem dziecka pozostającego pod ich władzą rodzicielską z należytą starannością. K.r.o. posługuje się tym pojęciem dwukrotnie: w przytoczonym art. 101 § 1 k.r.o. oraz w wyznaczającym standard wykonywania opieki przez opiekuna art. 154 k.r.o.

Pojęcie należytej staranności zostało wielokrotnie użyte w k.c. W art. 355 k.c. została sformułowana definicja legalna, zgodnie z którą należyta staranność oznacza zachowanie przez dłużnika staranności ogólnie wymaganej w stosunkach danego rodzaju. W prawie cywilnym został zatem wyznaczony wzorzec postępowania dłużnika wykonującego zobowiązanie. Wzorzec ten ma charakter obiektywny, przy czym jego treść zależy od konkretnego stosunku zobowiązaniowego, w którym jest rozpatrywany^[7]. Obiektywność wzorca należy rozumieć w ten sposób, że jest on taki sam dla różnych podmiotów w takiej samej sytuacji. Na jego określenie wpływają jednak okoliczności konkretnego przypadku. Stopień wymaganej staranności jest zdeterminowany przez rodzaj relacji występujących w danym zobowiązaniu. Staranność ogólnie wymagana jest rozumiana jako staranność przeciętna i nie oznacza staranności najwyższej, profesjonalnej^[8].

Powyższe uwagi, dotyczące stosunków zobowiązaniowych, można odnieść do pojęcia należytej staranności, którym ustawodawca posłużył się w art. 101 § 1 k.r.o. Także w tym przypadku rekonstrukcja wzorca staranności rodziców w zakresie sprawowanego przez nich zarządu majątkiem dziecka wymaga uwzględnieniu specyfiki relacji rodzinnoprawnych. Jednocześnie zasada dobra dziecka przemawia za zobiektywizowaniem wymagań stawianych rodzicom. Przyjęcie innego rozwiązania prowadziłoby do konieczności uwzględniania czynników subiektywnych występującymi po ich stronie, takich jak niezaradność życiowa, obniżona sprawność intelektualna, stany psychofizyczne wpływające na tę sprawność itp. Mogą one mieć wpływ na ocenę winy rodziców w przypadku ich ewentualnej odpowiedzialności odszkodowawczej wobec dziecka, ale nie mogą eliminować interwencji sądu opiekuńczego w przypadku niewłaściwego wykonywania zarządu^[9].

Niedopełnienie należytej staranności przy sprawowaniu zarządu majątkiem dziecka przez rodziców można rozpatrywać w dwóch aspektach: sąd opiekuńczy może podjąć interwencję w zakresie władzy rodzicielskiej lub dziecko może wystąpić z roszczeniem odszkodowawczym z tytułu szkody, jaką poniosło w wyniku działań rodziców związanych z wykonywaniem przez nich zarządu jego majątkiem.

Zgodnie z przepisami k.r.o. interwencja sądu opiekuńczego w zakresie władzy rodzicielskiej dotyczącej zarządzania majątkiem dziecka może polegać na:

Z kolei dziecko może wystąpić z roszczeniem odszkodowawczym przeciwko rodzicom, ponieważ ponoszą oni odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną dziecku przez niewłaściwe sprawowanie zarządu jego majątkiem. Odpowiedzialność ta realizuje się w reżimie kontraktowym (art. 471 i nast. k.c.)^[10], który stwarza korzystną dla dziecka sytuację procesową ze względu na domniemanie winy pozwanych o odszkodowanie rodziców. Możliwość wystąpienia z roszczeniem odszkodowawczym przeciwko rodzicom istnieje zarówno w czasie przysługiwania im władzy rodzicielskiej (wtedy konieczne jest ustanowienie kuratora do reprezentowania dziecka w tej sprawie), jak i po jej wygaśnięciu, w tym po osiągnięciu przez dziecko pełnoletności. Zgodnie z art. 121 pkt 1 k.c. bieg przedawnienia roszczeń dzieci przeciwko rodzicom podlega zawieszeniu przez czas trwania władzy rodzicielskiej.

Należy przy tym wskazać, że zgodnie z art. 101 § 2 k.r.o. zarząd sprawowany przez rodziców nie obejmuje zarobku dziecka oraz przedmiotów oddanych mu do swobodnego użytku. Unormowanie to odpowiada art. 21 i art. 22 k.c. Zgodnie z art. 21 k.c. osoba mająca ograniczoną zdolność do czynności prawnych może samodzielnie dysponować swoim zarobkiem i nie musi w tym zakresie uzyskiwać zgody przedstawiciela ustawowego. Natomiast art. 22 k.c. stanowi, że jeśli określone przedmioty majątkowe zostały oddane do swobodnego użytku osobie ograniczonej w zdolności do czynności prawnych przez przedstawiciela ustawowego, osoba ta uzyskuje pełną zdolność w zakresie czynności prawnych, które tych przedmiotów dotyczą. Zasada ta może zostać wyłączona przez sąd opiekuńczy. Wyłączenie zarządu rodziców dotyczy ponadto sytuacji, o której mowa w art. 102 k.r.o. – zastrzeżenie w umowie darowizny lub w testamencie, że przedmioty przypadające dziecku z tytułu darowizny lub testamentu nie będą objęte zarządem rodziców. W takim wypadku, o ile darczyńca lub spadkodawca nie wyznaczy zarządcy, zarząd będzie sprawował kurator ustanowiony przez sąd opiekuńczy.
 
Czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka
Jeżeli dana czynność wywiera poważniejszy efekt gospodarczy, będzie uznana za czynność przekraczającą zakres zwykłego zarządu. W wyroku z 16 listopada 1982 r.^[11] Sąd Najwyższy (dalej: „SN”) sformułował kryteria pozwalające na wyróżnienie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka. Granice umocowania rodziców do działania w zakresie zwykłego zarządu zostały uzależnione od charakteru dokonywanych czynności, o którym decydują konkretne okoliczności. SN wskazał, że „miernikiem czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu jest ciężar gatunkowy dokonywanej czynności, jej skutki w sferze majątku małoletniego, wartość przedmiotu danej czynności oraz szeroko pojęte dobro dziecka i ochrona jego interesów życiowych”. Na podstawie tych kryteriów za czynność przekraczającą zakres zwykłego zarządu uznana została wypłata znacznej sumy pieniędzy z rachunku bankowego dziecka przez jego matkę.

Istotne znaczenie ma przy tym okoliczność, czy nabycie określonego poważniejszego składnika przez dziecko jest odpłatne czy darmowe. Zgodnie z utrwalonym poglądem nabycie odpłatne takiego składnika stanowi zawsze czynność przekraczającą zwykły zarząd. Zgodnie z uchwałą SN z 15 lutego 2019 r.^[12] rodzice, bez zezwolenia sądu opiekuńczego, nie mogą nabywać dla dziecka pozostającego pod ich władzą rodzicielską nieruchomości na podstawie umowy sprzedaży także wtedy, gdy środki pieniężne na zakup pochodzą z dokonanej przez nich darowizny celowej. Wyjątek od powyższego ustanowił SN w uchwale^[13] stanowiącej zasadę prawną, w której uznał, że rodzice mogą bez zezwolenia sądu opiekuńczego przewidzianego w art. 101 § 3 k.r.o. nabywać dla małoletniego dziecka na podstawie umowy darowizny nieruchomości w stanie wolnym od zobowiązań wobec darczyńcy lub osób trzecich.

Jako dalsze przykłady czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu można przytoczyć: zrzeczenie się własności istotnie wartościowej rzeczy (w tym nieruchomości); ustanowienie na nieruchomości ograniczonego prawa rzeczowego; obciążenie hipoteką nieruchomości należącej do dziecka^[14]; zawarcie na czas dłuższy umowy dzierżawy^[15]; przekazanie działek rolnych w bezpłatne użytkowanie^[16]; zawarcie ugody w sprawie wykraczającej poza bieżące administrowanie, np. co do należnego dziecku poważniejszego odszkodowania^[17]; zrzeczenie się roszczeń odszkodowawczych małoletniego dziecka wobec osoby zobowiązanej do wynagrodzenia szkody^[18].

W uchwale SN z 4 lutego 1997 r.^[19] podkreślono, że zgoda rodziców na proponowane przez zakład ubezpieczeń skrócenie okresu ubezpieczenia z umowy zaopatrzenia dzieci i przyjęcie świadczenia bez zastrzeżenia waloryzacji przewidzianej w art. 358¹ § 3 k.c. mogą być uznane, w zależności od okoliczności, za czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu w rozumieniu art. 101 § 3 k.r.o. Podział na czynności zwykłego zarządu i przekraczające taki zarząd jest także aktualny, gdy chodzi o czynności dyspozytywne podejmowane w procesie (lub w innym postępowaniu) przez rodziców dziecka w jego imieniu, jak np. zawarcie przez nich ugody lub uznanie powództwa^[20].
 
Czynności nieprzekraczające zakresu zwykłego zarządu majątkiem dziecka
Zgodnie ze stanowiskiem SN^[21] nie każda czynność procesowa wymaga zezwolenia sądu opiekuńczego. Z pewnością takiego zezwolenia będą wymagały czynności dyspozytywne, o których mowa powyżej. Często natomiast zdarzają się sytuacje, w których rodzic nie będzie zobowiązany do uzyskania zgody sądu rodzinnego w celu zarządzania majątkiem dzieckiem, nawet jeśli będą dotyczyły znacznej jego wartości. Jednak takie czynności zawsze powinny być oceniane w kategoriach ochrony dobra dziecka.

Do tych czynności należy np. wytoczenie powództwa w imieniu małoletniego. Trzeba pamiętać, że w myśl art. 101 § 1 k.r.o. rodzice obowiązani są sprawować z należytą starannością zarząd majątkiem dziecka pozostającego pod ich władzą rodzicielską. Powszechnie, choć niebezspornie, przez pojęcie zarządu, o którym mowa w art. 101 § 1 k.r.o., rozumie się zarówno czynności faktyczne, prawne, jak i czynności polegające na reprezentowaniu dziecka przed sądami lub innymi organami w sprawach związanych z realizacją zarządu. Zatem w ramach kompetencji zawartej w cytowanej normie rodzic może dokonywać czynności procesowych w imieniu dziecka, kierując się jego dobrem w granicach należytej staranności. Czynność procesowa w postaci wytoczenia powództwa nie może być kwalifikowana jako wymagająca zezwolenia sądu opiekuńczego, tylko z tego względu, że może się łączyć z koniecznością poniesienia kosztów sądowych bądź kosztów procesu^[22]. Tak więc wytoczenie na korzyść dziecka powództwa tylko wyjątkowo mogłoby być ocenione jako wymagające zezwolenia sądu opiekuńczego.

Zgodnie z orzecznictwem^[23] także uzyskanie przed organami administracji dokumentów pozwalających na uniknięcie przez dziecko sankcji administracyjnej w postaci przymusowej rozbiórki obiektu budowlanego nie wiąże się z podejmowaniem czynności zobowiązujących, o skutkach obciążających majątek małoletniego. Czynności te mogą wyłącznie przyczynić się do ochrony tego majątku, a nie do jego uszczuplenia. Innymi słowy, pozyskanie dokumentacji niezbędnej do kontynuowania procesu legalizacji nie stanowi czynności przekraczających zwykły zarząd majątkiem dziecka.
 
Zezwolenie sądu opiekuńczego na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu
Art. 101 § 3 k.r.o. przewiduje konieczność uzyskania zezwolenia sądu opiekuńczego na dokonanie przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka czynności przez samych rodziców oraz na udzielenie przez nich zgody na dokonanie takich czynności przez dziecko. Drugi z wymienionych przypadków nawiązuje do art. 17 k.c., wymagającego zgody przedstawiciela ustawowego do ważności czynności prawnej, przez którą osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych zaciąga zobowiązanie lub rozporządza swoim prawem. Ponieważ zgoda ta może być wyrażona zarówno przed jak i – w przypadku umów (art. 18 k.c.) – po dokonaniu czynności przez dziecko, również zwrócenie się do sądu opiekuńczego o przewidziane w art. 101 § 3 k.r.o. zezwolenie może nastąpić przed lub po tym zdarzeniu.

Trzeba jednocześnie zaznaczyć, że wykluczone jest zwrócenie się przez rodziców do sądu o zezwolenie po dokonaniu przez nich czynności, czyli w pierwszym przypadku określonym w art. 101 § 3 k.r.o. Zezwolenie sądu nie jest zgodą osoby trzeciej w rozumieniu art. 63 k.c., co wyklucza możliwość uzyskania przewidzianej w tym przepisie zgody następczej. Zgodnie z ugruntowanym stanowiskiem judykatury^[24] czynność prawna dotycząca majątku małoletniego, dokonana przez przedstawiciela ustawowego, bez uprzedniego zezwolenia sądu opiekuńczego wymaganego przez przepisy art. 101 § 3 i art. 156 k.r.o., jest nieważna i nie może być konwalidowana.

W judykaturze można spotkać się ze stanowiskiem odrębnym, choć jest ono odosobnione w orzecznictwie sądowym. W ten sposób SN wypowiedział się jedynie w wyroku z 27 listopada 2008 r.^[25], w którym stwierdził, że wytoczenie powództwa bez wymaganego zezwolenia sądu na jego wytoczenie to brak usuwalny, a sąd orzekający, działając z urzędu, powinien wyznaczyć odpowiedni termin celem jego usunięcia. Dopiero brak zgody sądu opiekuńczego w chwili wyrokowania stanowi przeszkodę do wydania wyroku i powoduje odrzucenie pozwu. Wydaje się, że stosowanie tego poglądu pozwala na „ratowanie” czynności prawnych, których powtórzenie po uzyskaniu zgody sądu opiekuńczego, może okazać się utrudnione, jeżeli nie niemożliwe.

Zgodnie z art. 568 i art. 569 Kodeksu postępowania cywilnego^[26] (dalej: „k.p.c.”) wniosek o dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu składa się do rejonowego sądu rodzinnego, będącego sądem opiekuńczym, właściwego według miejsca zamieszkania osoby, której postępowanie ma dotyczyć. Art. 583 k.p.c. stanowi, że zezwolenia na dokonanie przez rodziców czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka lub na wyrażenie przez rodziców zgody na dokonanie takiej czynności przez dziecko sąd opiekuńczy udziela na wniosek jednego z rodziców, po wysłuchaniu drugiego. W uzasadnionych przypadkach, na wniosek stron, sąd może ograniczyć wysłuchanie do jednego z rodziców, a nawet wydać postanowienie na posiedzeniu niejawnym (np. w sytuacji, gdy oboje rodzice mieszkają za granicą, a wniosek o wyrażenie zgody sądu na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka nie budzi wątpliwości).

Wniosek o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka powinien czynić zadość przepisom o sporządzaniu pism procesowych (art. 511 k.p.c. w zw. z art. 187 k.p.c. w zw. z art. 126 i nast. k.p.c.). Wniosek ten nie podlega ustawowemu zwolnieniu od opłat sądowych na podstawie art. 95 zdanie 1 pkt 4 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych^[27] (dalej: „k.s.c.u.”), w związku z czym należy uiścić od niego opłatę stałą w wysokości 100 zł (art. 23 pkt 1 k.s.c.u.). Do wniosku należy dołączyć akt urodzenia dziecka, którego dotyczy wniosek, oraz dokumenty uzasadniające wyrażenie zgody przez sąd na dokonanie danej czynności (w zależności od sytuacji mogą to być: akt notarialny poświadczający odrzucenie spadku przez rodzica, dokumenty potwierdzające zadłużenie spadkodawcy, umowa przedwstępna nabycia nieruchomości, dokumenty potwierdzające posiadanie przez dziecko niezbędnych środków finansowych).

Stosownie do okoliczności sąd opiekuńczy bada, czy czynność prawna, na którą udzielił zezwolenia, została dokonana i jak zostały zachowane warunki zezwolenia. Ustalenie, że nie zostały one zachowane, może skutkować także ingerencją sądu w sferę władzy rodzicielskiej^[28]. Zezwolenie, o którym tu mowa, nie jest jednak równoznaczne z nakazem dokonania określonej czynności – rodzice mogą więc odstąpić, mimo zezwolenia, od zamiaru jej dokonania. Co istotne, postanowienie sądu opiekuńczego zezwalające rodzicom na dokonanie czynności prawnych przekraczających zakres zwykłego zarządu albo zezwalające rodzicom na odpowiednie wyrażenie zgody, staje się skuteczne dopiero z chwilą uprawomocnienia się i nie może być zmienione ani uchylone, jeżeli na podstawie zezwolenia powstały skutki prawne względem osób trzecich (art. 583 k.p.c.).
 
Nabycie nieruchomości i odrzucenie spadku w imieniu dziecka
Najczęściej spotykanymi w praktyce sprawami wymagającymi zgody sądu opiekuńczego na dokonanie określonej czynności w imieniu dziecka jest nabycie nieruchomości oraz odrzucenie spadku.

Przywoływana już dwukrotnie uchwała SN z 30 kwietnia 1977 r.^[29] dotyczy problematyki nabycia dla dziecka nieruchomości. Zawarcie przez rodziców na rzecz dziecka umowy darowizny nieruchomości w stanie wolnym od zobowiązań wobec darczyńcy lub osób trzecich zostało przez SN uznane za czynność zwykłego zarządu majątkiem dziecka. W obszernym uzasadnieniu przywołanej uchwały sformułowane zostały kryteria oceny czynności rodziców. Wydając zezwolenie na podstawie art. 101 § 3 k.r.o., sąd opiekuńczy powinien uwzględnić „swoistość konkretnej czynności prawnej” oraz to, czy z natury rzeczy może ona godzić w dobro dziecka i jego interes majątkowy. Ocena powinna zostać dokonana w świetle zasad doświadczenia życiowego, przy uwzględnieniu ryzyka narażenia dobra dziecka i jego interesu majątkowego w przeciętnych i typowych sytuacjach życiowych.

Posługując się tymi samymi kryteriami, SN co do zasady uznał za czynność przekraczającą zakres zwykłego zarządu odpłatne nabycie nieruchomości, związane z przeznaczeniem znacznych środków pochodzących z majątku dziecka. Orzekając w sprawie dotyczącej zezwolenia na dokonanie takiej czynności, sąd opiekuńczy powinien dokonać jej oceny z punktu widzenia „celowości gospodarczej i dobra dziecka”. Aprobując co do zasady stanowisko SN, należy zwrócić uwagę, że względy celowości gospodarczej i dobra dziecka mogą przemawiać na rzecz uznania za czynność przekraczającą zakres zwykłego zarządu przyjęcia na jego rzecz darowizny nieobciążonej prawami osób trzecich, ale np. wymagającej kosztownych remontów, konserwacji, nakładów itp.^[30]

Jednocześnie można wyrazić wątpliwość, czy kupno niewielkiej nieruchomości gruntowej o niskiej wartości na rzecz dziecka posiadającego duży majątek stanowi czynność o charakterze przekraczającej zakres zwykłego zarządu. Wątpliwości mogą dotyczyć również zamiany tego typu nieruchomości rolnych w celu doprowadzenia do uzyskania korzystniejszego ich układu z punktu widzenia przydatności do eksploatacji. W tym świetle najważniejszym kryterium oceny omawianych czynności jest ryzyko podjęcia niekorzystnych z punktu widzenia dobra dziecka działań dotyczących jego majątku^[31].

Odnosząc się do drugiego zagadnienia, w postanowieniu z 27 maja 1998 r.^[32] SN uznał, że w świetle dotychczasowego orzecznictwa i poglądów doktryny nie budzi wątpliwości zakwalifikowanie jako czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu złożenia przez rodzica oświadczenia o odrzuceniu spadku. Nie kwestionując tego ugruntowanego w praktyce poglądu, wątpliwości może budzić konieczność uzyskania zgody sądu na odrzucenie spadku obciążonego długami, w szczególności wtedy, gdy w majątku spadkowym brak jest aktywów, a spadkodawca pozostawił po sobie jedynie długi. Wydaje się, że skoro czynności o charakterze wyłącznie przysparzającym (darowizny) są kwalifikowane jako nieprzekraczające zakresu zwykłego zarządu, to tym bardziej czynność prowadząca do uniknięcia konsekwencji nabycia spadku składającego się z długów powinna zostać zaklasyfikowana w ten sposób. Przyjęcie takiego rozwiązania nie zagraża interesom majątkowym dziecka, ponieważ odrzucenie przez rodziców spadku, którego aktywa przekraczają pasywa, stanowiłoby czynność przekraczającą zakres zwykłego zarządu i dokonane bez zezwolenia sądu opiekuńczego byłoby nieważne^[33].

Zaznaczam jednak, że powyższe rozważania nie mają wciąż przełożenia na stanowisko judykatury. SN w składzie siedmiu sędziów w uzasadnieniu uchwały z 22 maja 2018 r.^[34], potwierdził, że odrzucenie spadku w imieniu dziecka w każdej sytuacji stanowi czynność przekraczającą zakres zwykłego zarządu, niezależnie od stanu pasywów majątku spadkowego. Na rzecz przyjęcia takiego zapatrywania przemawiać ma „rola sądu opiekuńczego”, konieczność każdorazowej oceny znaczenia czynności w kontekście dobra dziecka oraz potencjalna możliwość znaczącego powiększenia lub zmniejszenia majątku. Warto zaznaczyć, że w omawianej uchwale za czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu uznane zostały również czynności przysparzające, takie jak proste przyjęcie spadku.

Konieczność uzyskiwania przez rodziców zgody sądu opiekuńczego na złożenie w imieniu dziecka oświadczenia o odrzuceniu spadku wiąże się z ryzykiem upływu sześciomiesięcznego terminu, w którym oświadczenie to powinno zostać złożone (art. 1015 k.c.). Może się zdarzyć, że rodzice złożą wniosek do sądu opiekuńczego pod koniec przewidzianego w art. 1015 k.c. terminu. Ponadto rodzice nie mają wpływu na szybkość toczącego się postępowania. Z tych względów SN, w postanowieniu z dnia 20 listopada 2013 r.^[35], posługując się wykładnią funkcjonalną, przyjął, że złożenie wniosku o zezwolenie na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego powoduje zawieszenie – na czas trwania postępowania – biegu terminu określonego w art. 1015 § 1 k.c.

W uzasadnieniu powyższego postanowienia SN wyjaśnił, że takie rozwiązanie prawne pozwala uwzględnić to, że przedstawiciel ustawowy małoletniego dziedzica, zamierzający w jego imieniu odrzucić spadek, jest zmuszony wdrożyć postępowanie przed sądem opiekuńczym, na którego czas trwania nie ma wpływu. Małoletni i jego przedstawiciel nie mogą być w gorszej sytuacji niż każdy inny spadkobierca, jednak w wyniku zastosowania analogii ich sytuacja nie może być lepsza (korzystniejsza), jak też nie może otwierać im pola do łatwego nadużywania prawa. Zdaniem SN pozwala to na przyjęcie, że najwłaściwszym punktem odniesienia dla niej jest instytucja zawieszenia biegu terminu przedawnienia. Nie ma przy tym istotnego znaczenia, że w art. 121 k.c. nie można znaleźć adekwatnych przyczyn zawieszenia terminu przewidzianego w art. 1015 § 1 k.c., chodzi bowiem o osiągnięcie słusznego celu prawnego, jaki przynosi wstrzymanie biegu terminu; zawieszenie powoduje, że w oznaczonym czasie termin ten nie biegnie, w związku z czym zainteresowany może spokojnie, bez jakiegokolwiek uszczerbku wynikającego dla niego z upływu terminu, wykonać wszystkie niezbędne czynności, na których tok nie ma wpływu.

Ponadto, w przywoływanej wyżej uchwale z 22 maja 2018 r.^[36] SN wskazał, że termin przewidziany w art. 1015 § 1 k.c. nie może się skończyć przed prawomocnym zakończeniem postępowania o zezwolenie na złożenie przez małoletniego spadkobiercę oświadczenia o odrzuceniu spadku. Po prawomocnym zakończeniu tego postępowania oświadczenie małoletniego powinno być złożone niezwłocznie, chyba że termin ten jeszcze nie upłynął. Warto też wspomnieć, że w postanowieniu z 28 maja 2015 r.^[37] SN doszedł do dalej idących wniosków. Stwierdził mianowicie, że złożenie do sądu opiekuńczego przez przedstawiciela ustawowego małoletniego spadkobiercy wniosku o wydanie zezwolenia na złożenie w jego imieniu oświadczenia o odrzuceniu spadku nie zawiesza, a przerywa bieg terminu przewidzianego w art. 1015 § 1 k.c. Jest to jednak pogląd odosobniony.

Pamiętać przy tym należy, że termin do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku, przewidziany w art. 1015 § 1 k.c., jest terminem zawitym. Jego upływ powoduje utratę uprawnienia do skutecznego złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku. Z art. 1015 § 1 k.c. wynika jednoznacznie, że rodzice powinni w imieniu małoletniego złożyć oświadczenie o odrzuceniu przez niego spadku przed upływem sześciu miesięcy od dowiedzenia się przez nich o tytule powołania go do spadku^[38].
 
Podsumowanie
Zarząd majątkiem dziecka ma być sprawowany przez rodziców z należytą starannością. Należyta staranność nie jest pojęciem zdefiniowanym w k.r.o., można jednak przyjąć, że obejmuje ona takie postępowanie, które prowadzi do zachowania majątku dziecka w stanie niepogorszonym. To jednocześnie staranność ogólnie wymagana w stosunkach danego rodzaju. Powinna ona zatem być realizowana w dobrej wierze i dla dobra małoletniego. Wykonując zarząd majątkiem dziecka, należy więc postępować rozsądnie, tzn. kierując się doświadczeniem życiowym i ochroną interesu dziecka.

Zgodnie z treścią art. 101 § 3 k.r.o. rodzice nie mogą bez zezwolenia sądu opiekuńczego dokonywać czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu ani wyrażać zgody na dokonywanie takich czynności przez dziecko. W literaturze przyjmuje się, że celem regulacji jest ograniczenie możliwości działania przez rodziców na szkodę dziecka z uwagi na możliwą lekkomyślność rodziców, jak i nieraz brak fachowego przygotowania^[39]. Powyższe oznacza, że gdy chodzi o sprawy majątkowe dziecka, rodzice często nie będą mogli samodzielnie podjąć decyzji dotyczącej majątku dziecka.
 
Aleksandra Turower
radca prawny w OIRP w Olsztynie; zajmuje się sprawami z zakresu prawa cywilnego; specjalizuje się w prawie spadkowym, gospodarczym, rodzinnym oraz w postępowaniach związanych z dochodzeniem odszkodowań za szkody na osobie i mieniu
 

---