Dominika Szafrańska

Usuwanie drzew lub krzewów, a więc prowadzenie tzw. wycinki, podlega rozproszonej reglamentacji prawnej. Z uwagi na powyższe, ustalenie, w jakim okresie i na jakich warunkach takie prace mogą być prowadzone, może przysparzać wielu trudności.

Niniejszy artykuł ma na celu przybliżenie przepisów odnoszących się do wskazanej problematyki, znajdujących się w ustawie o ochronie przyrody^[1] (dalej: „u.o.p.”) i ustawie o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko^[2] (dalej: „u.o.o.ś.”) oraz wybranych aktach wykonawczych do tych ustaw. Zwraca on także uwagę na praktyczne aspekty stosowania prawa.

Jakkolwiek zagadnienia dotyczące wycinki związane z pozyskaniem odpowiedniego zezwolenia bądź dokonaniem zgłoszenia, wynikające z rozdziału 4 u.o.p., mogą wydawać się oczywiste, tak te, które dotyczą ochrony gatunkowej, obszarowej i indywidualnej, bądź mają swoje źródła w przepisach odnoszących się do oceny oddziaływania na środowisko, dla wielu osób mogą stanowić pewne novum. Każdorazowo przed dokonaniem wycinki należy przeanalizować je wszystkie.

Mając na uwadze złożoność przepisów mogących mieć zastosowanie w związku z usuwaniem drzew lub krzewów, w niniejszym artykule omówiono te kwestie głównie z perspektywy potrzeb osoby fizycznej prowadzącej wycinkę na terenie własnej nieruchomości, w celach niezwiązanych z działalnością gospodarczą^[3].
 
1. Ochrona terenów zieleni i zadrzewień wynikająca z rozdziału 4 u.o.p.

1.1. Zezwolenie na usunięcie drzewa lub krzewu i odstępstwa od zasady pozyskiwania zezwolenia

Podstawowe regulacje dotyczące prowadzenia wycinki prawodawca ujął w rozdziale 4 u.o.p. dotyczącym ochrony terenów zieleni i zadrzewień. Zgodnie z tymi przepisami, co do zasady, usunięcie drzewa lub krzewu wymaga pozyskania zezwolenia^[4]. Obowiązujące od tej zasady odstępstwa enumeratywnie określa art. 83f ust. 1 u.o.p.^[5]

W celu pozyskania zezwolenia na wycinkę należy złożyć odpowiedni wniosek do wójta, burmistrza albo prezydenta miasta, a w przypadku gdy zezwolenie dotyczy usunięcia drzewa lub krzewu z terenu nieruchomości lub jej części wpisanej do rejestru zabytków – do wojewódzkiego konserwatora zabytków^[6]. W niektórych przypadkach procedura pozyskania zezwolenia obejmie także uzgodnienie jego treści z regionalnym dyrektorem ochrony środowiska albo dyrektorem parku narodowego^[7]. Przepisy u.o.p. określają odpowiednie wymogi formalne dotyczące wniosku i warunki pozyskania zezwolenia oraz jego zakres przedmiotowy^[8]. Warto mieć na uwadze, że niekiedy jednym z wymogów formalnych może być dołączenie do wniosku rozstrzygnięć w zakresie ochrony gatunkowej lub oddziaływania na środowisko (w tym na obszary Natura 2000)^[9], o czym więcej w dalszej części artykułu. Wniosek o wydanie zezwolenia na usunięcie drzewa lub krzewu aktualnie można złożyć nie tylko w postaci papierowej, ale także w formie dokumentu elektronicznego, na formularzu udostępnionym przez ministra właściwego do spraw środowiska w Biuletynie Informacji Publicznej na stronie podmiotowej obsługującego go urzędu^[10]. Na takie rozwiązanie ustawodawca zdecydował się w najnowszej nowelizacji u.o.p. z 7 października 2022 r.^[11]

Jak wspomniano, istnieją pewne wyjątki od ogólnej zasady, zgodnie z którą przed wycinką wymaga się pozyskania zezwolenia. W takich sytuacjach ochrona terenów zieleni i zadrzewień musi ustąpić innym wartościom. Przykładowo – wycinka została odformalizowana przy prowadzeniu akcji ratowniczych przez jednostki ochrony przeciwpożarowej lub inne właściwe służby ustawowo powołane do niesienia pomocy osobom w stanie nagłego zagrożenia życia lub zdrowia^[12]. Z pozyskania zezwolenia na wycinkę zrezygnowano także w przypadku wycinki związanej z bezpieczeństwem ruchu kolejowego, która jest prowadzona w trybie art. 56 ustawy o transporcie kolejowym^[13].

W przypadku wycinki prowadzonej na własnej posesji przez osobę fizyczną, odstępstwo od konieczności pozyskania zezwolenia stanowi pewien kompromis pomiędzy ochroną przyrody (tym samym ochroną interesu publicznego), a ochroną prawa własności. Wyjątek ten statuuje art. 83f ust. 1 pkt 3a u.o.p., który zwalnia z konieczności uzyskania zezwolenia na usunięcie drzew lub krzewów z własnej posesji, jeżeli wycinka jest prowadzona na cele niezwiązane z prowadzeniem działalności gospodarczej. W takiej sytuacji wycinka nie wymaga co prawda uzyskania zezwolenia, jednak może wymagać dokonania odpowiedniego zgłoszenia zgodnie z art. 83f ust. 4 u.o.p. Właściciel nieruchomości może także dokonać wycinki bez zezwolenia w celu przywrócenia gruntów nieużytkowanych do użytkowania rolniczego, zgodnie z art. 83f ust. 1 pkt 3b u.o.p. W takim przypadku usunięcie drzew lub krzewów nie wymaga nawet wspomnianego zgłoszenia. Będzie ono jednak, co do zasady, traktowane jako działalność gospodarcza. Jak wskazuje K. Gruszecki: „W aktualnym stanie prawnym pośrednim potwierdzeniem tego, że rolników nie można traktować tak jak osób fizycznych usuwających drzewa lub krzewy bez związku z działalnością gospodarczą, są także rozwiązania wynikające z art. 83f ust. 1 pkt 3b u.o.p. W przepisie tym zwolniono z obowiązku uzyskania zezwolenia drzewa lub krzewy usuwane w celu przywrócenia gruntów nieużytkowanych do użytkowania rolniczego. Gdyby bowiem rolnicy mieli być traktowani tak jak osoby fizyczne usuwające drzewa lub krzewy bez związku z działalnością gospodarczą, to przytoczone rozwiązanie byłoby zbędne, gdyż korzystaliby oni ze zwolnienia wynikającego z art. 83f ust. 1 pkt 3a u.o.p. Nie wolno zaś interpretować przepisów, tak aby niektóre z nich były zbędne.”^[14].
 
1.3. Zgłoszenie wycinki

Zgodnie z art. 83f ust. 4 u.o.p. właściciel nieruchomości dokonujący wycinki na cele niezwiązane z prowadzeniem działalności gospodarczej jest obowiązany zgłosić zamiar usunięcia drzewa, jeżeli obwód pnia drzewa mierzonego na wysokości 5 cm przekracza wymienione w tym przepisie wartości dla określonych gatunków drzew^[15]. W celu ustalenia obowiązku dokonania zgłoszenia należy więc ustalić gatunek drzewa i obwód jego pnia. Warto zauważyć, że w przepisie pominięto krzewy – usunięcie ich z własnej nieruchomości na cele niezwiązane z prowadzeniem działalności gospodarczej nie wymaga więc zgłoszenia.

Zgodnie z procedurą po otrzymaniu zgłoszenia organ jest zobowiązany, by w terminie 21 dni dokonać oględzin i ustalić gatunek drzewa oraz obwód pnia, a także sporządzić odpowiedni protokół. Następnie, w terminie 14 dni od dnia oględzin, organ może, w drodze decyzji administracyjnej, wnieść sprzeciw. Usunięcie drzewa może nastąpić, jeżeli organ nie wniesie sprzeciwu w tym terminie^[16]. Wówczas dojdzie do milczącego załatwienia sprawy, o którym mowa w art. 122a § 2 pkt 2 Kodeksu postępowania administracyjnego. Dla zgłaszającego postępowanie może więc zakończyć się pozytywnie – jeżeli organ nie złoży sprzeciwu, albo negatywnie – jeżeli organ złoży sprzeciw.  

Przesłanki fakultatywne, uprawniające organ do wniesienia sprzeciwu wymienia art. 83f ust. 14 u.o.p. Dotyczą one okoliczności związanych z lokalizacją drzewa lub spełnianiem przez nie kryteriów pomnika przyrody (nie oznacza to, że drzewo musi zostać ustanowione pomnikiem przyrody – chodzi o spełnianie kryteriów w tym zakresie). Organ będzie natomiast zobowiązany do wniesienia sprzeciwu (przesłanki obligatoryjne), jeżeli zgłoszenie będzie niekompletnie i nie zostanie uzupełnione w terminie albo będzie dotyczyło usunięcia drzewa objętego obowiązkiem uzyskania zezwolenia na usunięcie^[17].

W kontekście ostatniej z obligatoryjnych przesłanek odmownych warto podkreślić, że obowiązek uzyskania zezwolenia na usunięcie drzewa może powstać, gdy poprzednio dokonane zgłoszenie jego usunięcia zakończyło się ostateczną decyzją o sprzeciwie. Jak bowiem wskazuje art. 83f ust. 16 u.o.p., wydanie ostatecznej decyzji o sprzeciwie stanowi podstawę wystąpienia z wnioskiem o wydanie zezwolenia na usunięcie drzewa. Skoro tak, to w przypadku zgłoszenia do wycinki kilku drzew jednocześnie, ostateczny sprzeciw będzie oznaczał, że usunięcie wszystkich drzew ujętych pierwotnie w zgłoszeniu będzie wymagało uzyskania zezwolenia na ich usunięcie. Jest to istotne o tyle, że niewniesienie sprzeciwu jest dopuszczalne jedynie wówczas, gdy dochodzi do uwzględnienia w całości żądania strony, nie zaś jedynie do częściowego jego uwzględnienia^[18]. Jeżeli zatem zgłoszenie dotyczyłoby kilku drzew, a jedynie w odniesieniu do jednego z nich organ chciałby wnieść sprzeciw – negatywne rozstrzygnięcie obejmie całości żądania. To z kolei będzie miało dalsze konsekwencje – ponowne zgłoszenie wycinki drzew spotka się ze sprzeciwem organu z przyczyn obligatoryjnych, o których mowa w art. 83f ust. 15 pkt 1 w zw. z art. 83f ust. 16 u.o.p. Niekiedy warto więc rozważyć indywidualne zgłoszenie usunięcia poszczególnych drzew^[19].

Wspomniany art. 83f ust. 16 u.o.p. ma także inne znaczenie – ostateczny sprzeciw nie oznacza, że przed właścicielem nieruchomości zostaje zamknięta możliwość dokonania wycinki. Właściciel może bowiem skorzystać ze zwykłego trybu przewidzianego w art. 83 i nast. u.o.p. występując o uzyskanie zezwolenia na usunięcie drzewa^[20]. Jak zauważył Wojewódzki Sąd Administracyjny (dalej: „WSA”) w Warszawie, „przyjęcie przez ustawodawcę takiego rozwiązania oznacza, że jego zamiarem nie było uczynienie z wniesienia sprzeciwu administracyjnoprawnej formy reglamentacji korzystania z zasobów przyrody, która rozstrzygałaby o dopuszczalności usunięcia drzewa i której można byłoby przypisać kwalifikację wypowiedzi wiążąco i trwale określającej w tym zakresie w przypisanej formie sytuację prawną zgłaszającego.”. Wniesienie sprzeciwu nie zamyka stronie możliwości usunięcia drzew. Wskazuje jedynie, że usunięcie to nie może nastąpić w uproszczonym, zgłoszeniowym trybie, a trybie zwykłym – uzyskania zezwolenia na usunięcie drzew^[21].

W odniesieniu do braku sprzeciwu organu na wycinkę warto mieć na uwadze, że czas na jej wykonanie jest ograniczony. Z treści art. 83f ust. 13 u.o.p. wynika, że w przypadku nieusunięcia drzewa przed upływem 6 miesięcy od przeprowadzonych oględzin wycinka może nastąpić po dokonaniu ponownego zgłoszenia (konieczne będzie ponowienie procedury). Powyższe ma znaczenie w szczególności, jeżeli z przepisów wynika obowiązek pozyskania innego rodzaju zezwoleń. Przykładowo – konieczne może być uzyskanie zezwolenia w związku z tzw. ochroną gatunkową, o której mowa w dalszej części artykułu (zezwolenia na czynności podlegające zakazom w stosunku do chronionych gatunków). Tę dodatkową procedurę warto zaplanować przed rozpoczęciem biegu 6-miesięcznego terminu na usunięcie drzewa.
 
2. Ochrona przyrody wynikająca z rozdziału 3 u.o.p.

Poza wcześniej opisanymi, podstawowymi regulacjami dotyczącymi usuwania drzew lub krzewów z terenu nieruchomości, w u.o.p. znajdują się dodatkowe ograniczenia, które należy wziąć pod uwagę planując wycinkę.

Chodzi o przepisy odnoszące się do różnego rodzaju form ochrony przyrody wymienionych w art. 6 ust. 1 u.o.p. W pewnym uproszczeniu ochronę tę można podzielić na gatunkową, obszarową i indywidualną. Ochronie gatunkowej podlegają wszystkie osobniki danego gatunku roślin, zwierząt i grzybów. Ochrona obszarowa ma na celu zachowanie cennych przyrodniczo ekosystemów naturalnych, siedlisk przyrodniczych lub krajobrazów poprzez tworzenie np. obszarów chronionego krajobrazu lub rezerwatów przyrody. Z kolei ochroną indywidualną obejmuje się konkretne, pojedyncze obiekty przyrodnicze lub ich grupy (np. pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne). Ponieważ dla poszczególnych form ochrony przyrody mogą obowiązywać pewne zakazy, planowana wycinka zawsze powinna uwzględniać regulacje odnoszące się do tej formy, na którą usuwanie drzew lub krzewów będzie oddziaływać.
 
2.1. Ochrona gatunkowa

Jak wspomniano, planując wycinkę należy mieć na względzie ograniczenia wynikające z ochrony gatunkowej dotyczącej roślin, zwierząt i grzybów. Co ważne – przepisów tych trzeba przestrzegać niezależnie od tego, czy uzyskanie zezwolenia na usunięcie drzewa lub krzewu jest konieczne zgodnie z art. 83 ust. 1 u.o.p., czy też nie ma takiego obowiązku w wyniku zastosowania odstępstw określonych w art. 83f ust. 1 u.o.p. Ograniczenia wynikające z ochrony gatunkowej należy wziąć pod uwagę zawsze przed usunięciem drzewa lub krzewu.

Celem wspomnianej ochrony, w pewnym uproszczeniu, jest zapewnienie przetrwania i właściwego stanu ochrony dziko występujących gatunków roślin, zwierząt i grzybów oraz ich siedlisk i ostoi, a także zachowanie różnorodności gatunkowej i genetycznej^[22]. W ochronę gatunkową wpisuje się więc nie tylko zapobieganie niszczeniu (zabijaniu) przedstawicieli danych gatunków, ale także, w określonych przypadkach, zapewnienie im niezakłóconego bytowania i rozrodu. Ma to znaczenie o tyle, że wspomnianymi siedliskami i ostojami mogą być np. drzewa lub krzewy, które są obszarem rozrodu, wychowu młodych, odpoczynku, migracji lub żerowania różnego rodzaju gatunków zwierząt.

Ochrona zwierząt, roślin i grzybów jest wykonywana w oparciu o poszczególne rozporządzenia do u.o.p. („rozporządzenie ws. ochrony gatunkowej zwierząt”, „rozporządzenie ws. ochrony gatunkowej roślin” i „rozporządzenie ws. ochrony gatunkowej grzybów”)^[23]. Określono w nich gatunki, które podlegają ochronie, oraz właściwe dla nich zakazy^[24]. Wykonanie zaś czynności podlegających wspomnianym zakazom wymaga pozyskania odpowiedniego zezwolenia^[25]. Mając na uwadze, że wycinka może prowadzić do łamania zakazów w stosunku do chronionych gatunków, przed usunięciem drzew lub krzewów należy zweryfikować, czy nie będzie konieczne pozyskanie takiego zezwolenia.

Co istotne, wspomniane zezwolenie, jeżeli zostało wydane, załącza się do wniosku o zezwolenie na usunięcie drzewa lub krzewu^[26]. Nawet jeżeli właściciel nieruchomości go nie przedstawi, organ i tak zbada konieczność jego pozyskania, bowiem przed wydaniem zezwolenia na wycinkę organ dokona oględzin w zakresie występowania w strefie wycinki gatunków chronionych^[27]. W przypadku stwierdzenia, że usunięcie drzewa lub krzewu spowoduje naruszenie zakazów w stosunku do gatunków chronionych, postępowanie zostanie zawieszone do czasu przedłożenia zezwolenia na czynności podlegające zakazom w stosunku do tych gatunków^[28].

Jeżeli zaś drzewa lub krzewy są usuwane w procedurze „na zgłoszenie”, o której mowa w art. 83f ust. 4 u.o.p., właściciel nieruchomości będzie musiał samodzielnie ustalić powyższy obowiązek pozyskania zezwolenia na czynności podlegające zakazom w stosunku do gatunków chronionych^[29].

Warto więc pamiętać, że, co do zasady, zakazy wobec chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów obowiązują przez cały rok. W niewielu przypadkach przewidziano wyjątki. Przykładowo, niszczenie, usuwanie lub uszkadzanie gniazd niektórych dziko występujących ptaków odbędzie się zgodnie z prawem poza tzw. okresem lęgowym, tj. od 16 października do końca lutego, ale tylko wtedy, gdy gniazda te są usuwane z budek dla ptaków bądź gdy usuwa się je z obiektów budowlanych lub terenów zieleni i wymagają tego względy bezpieczeństwa lub sanitarne^[30]. Powszechnie można spotkać się z błędnym przeświadczeniem o zupełnym wyłączeniu stosowania ochrony gatunkowej po upływie terminu lęgowego ptaków. Takie uproszczenie jest jednak nieuprawnione. Jak odnotowano, większość zakazów obowiązuje przez cały rok, a odstępstwa od nich stanowią wyjątki.

Jeżeli zatem w zasięgu oddziaływania prac związanych z wycinką stwierdzono bytowanie któregoś z chronionych gatunków, należy dokładnie przeanalizować przepisy dotyczące jego ochrony i bezwzględnie przestrzegać zakazów obowiązujących w stosunku do niego, bądź pozyskać stosowne zwolnienie z tych zakazów
 
2.2. Ochrona obszarowa

Kolejne regulacje, które należy mieć na uwadze planując wycinkę, wynikają z tzw. ochrony obszarowej. Ochrona ta dotyczy rezerwatów przyrody, parków narodowych, parków krajobrazowych, obszarów chronionego krajobrazu i obszarów Natura 2000. Ograniczenia obowiązujące na terenie danej nieruchomości będą zatem wynikały z tego, w jakim obszarze chronionym się ona znajduje. Ochrona powyższych, cennych przyrodniczo obszarów wykonywana jest w oparciu o zakazy ustalone w u.o.p. lub aktach prawa miejscowego^[31]. Wykonanie zaś czynności podlegających wspomnianym zakazom jest możliwe jedynie w przypadkach określonych ustawą (odstępstwa od zakazów)^[32] bądź może wymagać pozyskania odpowiedniego zezwolenia^[33].

Warto mieć na uwadze, że ograniczenia wynikające z ochrony obszarowej, co do zasady, funkcjonują niezależnie od procedury pozyskiwania zezwolenia na usunięcie drzewa lub krzewu, o którym mowa w art. 83 ust. 1 u.o.p. Może się zatem okazać, że pomimo dysponowania zezwoleniem na wycinkę konieczne będzie także pozyskanie zezwolenia na czynności podlegające zakazom na chronionym obszarze. O obowiązku tym wnioskodawcy nie przypomni organ zezwalający na usunięcie drzewa lub krzewu. Przepisy art. 83b ust. 1 u.o.p., które wymieniają obligatoryjne elementy wniosku o zezwolenia na wycinkę, nie przewidują obowiązku dysponowania wyżej wymienionymi zwolnieniami z zakazów odnoszących się do zakazów obszarowych, pomimo, że w pkt 11 obligują wnioskodawcę do załączenia zezwolenia na czynności podlegające zakazom w stosunku do chronionych gatunków. Zezwolenie na czynności podlegające zakazom w stosunku do obszarów chronionych nie zostało więc ujęte w tym przepisie. Wyjątek stanowi zobowiązanie wnioskodawcy do załączenia wraz z wnioskiem o wycinkę postanowienia w sprawie uzgodnienia warunków realizacji przedsięwzięcia w zakresie oddziaływania na obszar Natura 2000 (art. 83b ust. 1 pkt 10 u.o.p.).

Ograniczenia wynikające z ochrony obszarowej obowiązują także wtedy, gdy usunięcie drzewa lub krzewu w ogóle nie wymaga zezwolenia na wycinkę wskutek zastosowania któregoś z odstępstw, o którym mowa w art. 83f ust. 1 u.o.p. Na powyższą problematykę zwrócił uwagę WSA w Olsztynie, wskazując, że „okoliczność, że działki są położone w granicach Obszaru Chronionego Krajobrazu (..) nie ma znaczenia dla sprawy, której przedmiotem jest ocena czy w opisanym stanie faktycznym skarżący miał obowiązek legitymowania się decyzją zezwalającą na usunięcie drzew. Jednak nie oznacza to, że naruszenie ww. zakazu jest pozbawione sankcji, gdyż umyślne naruszenie zakazów obowiązujących w obszarach chronionego krajobrazu, na mocy art. 127 pkt 1 lit. d ustawy, podlega karze aresztu albo grzywny. Odpowiedzialność karna za naruszenie zakazów obowiązujących w obszarach chronionego krajobrazu pozostaje jednak poza przedmiotem orzekania w niniejszej sprawie.”^[34]. Podobnie w innej sprawie Samorządowe Kolegium Odwoławcze zwróciło uwagę, że „skarżący nie może skorzystać z przewidzianej w art. 83f ust. 1 pkt 3a u.o.p. swobody usuwania krzewów. Wprawdzie jego zamiar nie podlega reglamentacji, niemniej jest objęty zakazami [wynikającymi z ochrony obszarowej – przyp. D.Sz.]”^[35].

Ochrona obszarowa została z kolei uwzględniona w procedurze wycinki „na zgłoszenie”, o której mowa w art. 83f ust. 4 u.o.p. Jak bowiem wskazuje art. 83f ust. 14 pkt 1 lit. c u.o.p., sprzeciw organu rozpatrującego zgłoszenie może nastąpić w przypadku lokalizacji drzewa na terenach objętych ochroną obszarową. Jak stwierdził jednak WSA w Bydgoszczy, aby owa przesłanka miała zastosowanie, nie wystarczy samo wskazanie, że drzewo (bądź drzewa) są usytuowane na terenie objętym określoną formą ochrony przyrody. Konieczne jest jeszcze wykazanie, że występuje rzeczywista kolizja między usunięciem konkretnych drzew a ochroną przyrody na terenie jednego z obszarów chronionych^[36].

Analiza regulacji odnoszących się do ochrony obszarowej przed przystąpieniem do wycinki jest niezwykle istotna, a negatywne skutki pominięcia obowiązujących zakazów mogą być doniosłe. Chodzi nie tylko o przepisy karne, ujęte w rozdziale 11 u.o.p. Konsekwencją takich działań może być także niezrealizowanie inwestycji. Jeżeli bowiem drzewa usunięto wbrew zakazom wynikającym z ochrony obszarowej, a następnie złożono wniosek o wydanie decyzji o warunkach zabudowy (tzw. WZ-ki), należy spodziewać się odmowy uzgodnienia projektu tej decyzji zgodnie z art. 53 ust. 4 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym^[37], przez właściwy organ ochrony przyrody. Uzgodnienie takie prowadziłoby bowiem do zalegalizowania działań przeprowadzonych wbrew obowiązującemu zakazowi^[38]. W orzecznictwie wskazuje się, że uzgodnienie projektu WZ-ki w przypadku zniszczenia przedmiotu ochrony stanowiłoby legalizację działań naruszających zakazy obowiązujące w granicach form ochrony przyrody^[39]. Z tym poglądem należy się zgodzić. W przeciwnym wypadku przepisy chroniące cenne przyrodniczo obszary stałyby się pozorne, a pomijanie w ramach uzgodnień faktu dokonanych zniszczeń prowadziłoby do obchodzenia prawa.

Opisany powyżej skutek nielegalnej wycinki nie musi natomiast wpłynąć na prawa kolejnego właściciela nieruchomości. Jak stwierdził WSA w Warszawie, nie można zgodzić się z twierdzeniem, że w przypadku naruszenia zakazu wycinki, realizacja inwestycji nie jest możliwa niezależnie od tego kto, kiedy i w jakich okolicznościach dopuścił się tego naruszenia. W ocenie tego sądu, w przypadku bezsporności, że inwestor a zarazem obecny właściciel jest osobą, która tego nie uczyniła, nabywając nieruchomość już o określonym stanie zadrzewienia, może on nadal skutecznie domagać się od organu realizacji przysługujących mu praw. Odmienne stanowisko może bowiem – zdaniem sądu – prowadzić do zbytniej ingerencji w konstytucyjnie chronione prawo własności^[40].
 
2.3. Ochrona indywidualna

Usunięcie drzewa lub krzewu wymaga także zbadania regulacji dotyczących ochrony indywidualnej, obejmującej pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne, użytki ekologiczne lub zespoły przyrodniczo-krajobrazowe. Ochrona indywidualna wykonywana jest w oparciu o zakazy, których katalog określa art. 45 ust. 1 u.o.p., ustalone w odpowiednich aktach prawa miejscowego^[41]. Przykładowo, zgodnie z art. 45 ust. 1 pkt 1 i 10 u.o.p., zabronione może być niszczenie, uszkadzanie lub przekształcanie obiektu lub obszaru, a także zbiór, niszczenie, uszkadzanie roślin i grzybów na obszarach użytków ekologicznych, utworzonych w celu ochrony stanowisk, siedlisk lub ostoi roślin i grzybów chronionych.

Inaczej niż w przypadku poprzednich form ochrony przyrody (gatunkowej i obszarowej), nie istnieje procedura zwolnienia z zakazów odnoszących się do ochrony obiektów przyrodniczych w ramach ochrony indywidualnej. Wycinka chronionego obiektu jest możliwa jedynie w dwóch przypadkach – jeżeli usunięcie go następuje zgodnie z wyłączeniem ustawowym, o którym mowa w art. 45 ust. 2 u.o.p., bądź po zniesieniu danej formy ochrony przyrody.
 
3. Ochrona wynikająca z u.o.o.ś.

Poza wcześniej wspomnianymi regulacjami wynikającymi z u.o.p. przed dokonaniem wycinki należy przeanalizować także przepisy związane z jej oddziaływaniem na środowisko w rozumieniu u.o.o.ś. i rozporządzenia w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko („r.p.z.o.ś.”)^[42]. Może się bowiem zdarzyć, że usunięcie drzew i krzewów z własnej nieruchomości zostanie zakwalifikowane jako przedsięwzięcie mogące znacząco oddziaływać na środowisko. Zgodnie z art. 71 ust. 2 u.o.o.ś. skutkiem takiej kwalifikacji będzie konieczność pozyskania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach (tzw. decyzji środowiskowej). Przepis ten wskazuje bowiem, że pozyskanie decyzji środowiskowej jest wymagane dla realizacji przedsięwzięć mogących zawsze znacząco oddziaływać na środowisko (tzw. przedsięwzięć z grupy I) i potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko (tzw. przedsięwzięć z grupy II). Katalog tych przedsięwzięć określa r.p.z.o.ś.

Przykładowo, jednym z przedsięwzięć mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko jest określona w § 3 ust. 1 pkt 88 r.p.z.o.ś. zmiana lasu, innego gruntu o zwartej powierzchni co najmniej 0,10 ha pokrytego roślinnością leśną – drzewami i krzewami oraz runem leśnym – lub nieużytku na użytek rolny^[43] lub wylesienie mające na celu zmianę sposobu użytkowania terenu: a) jeżeli dotyczy lasów łęgowych, olsów lub lasów na siedliskach bagiennych, b) jeżeli dotyczy enklaw pośród użytków rolnych lub nieużytków, c) na obszarach objętych formami ochrony przyrody, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1-5, 8 i 9 u.o.p., lub w otulinach form ochrony przyrody, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1-3 u.o.p., d) w granicach administracyjnych miast, e) o powierzchni nie mniejszej niż 1 ha, inne niż wymienione w lit. a-d. Jeżeli zatem wycinka będzie stanowić wskazane wyżej przedsięwzięcie, przed jej dokonaniem konieczne będzie pozyskanie decyzji środowiskowej.

Chociaż treść przepisu § 3 ust. 1 pkt 88 r.p.z.o.ś. może przysparzać pewnych trudności interpretacyjnych, intencja prawodawcy w tym zakresie staje się nieco bardziej zrozumiała po przeanalizowaniu jego nowelizacji. Obecnie § 3 ust. 1 pkt 88 r.p.z.o.ś. został uszczegółowiony poprzez ujęcie w przepisie „gruntów o zwartej powierzchni co najmniej 0,10 ha, pokrytych roślinnością leśną (uprawami leśnymi) – drzewami i krzewami oraz runem leśnym”. W pierwotnej wersji przepis mówił jedynie o zmianie lasu lub nieużytku na użytek rolny lub wylesieniu mającym na celu zmianę sposobu użytkowania terenu^[44]. Taka konstrukcja rodziła niejasności, w konsekwencji których skupiska drzew o charakterze leśnym nieposiadające atrybutów, o których mowa w art. 3 ustawy o lasach^[45] (definicja lasu), np. powstałe spontanicznie na gruntach rolnych, były różnie kwalifikowane. Niektóre organy dokonywały kwalifikacji tego typu zespołów leśnych do grupy przedsięwzięć wymagających uzyskania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, a niektóre stwierdzały brak podstaw prawnych do jej wydania. Wprowadzenie nowej regulacji miało zapewnić jednolite stosowanie prawa^[46]. Intencją ustawodawcy było zatem poszerzenie katalogu przedsięwzięć wymagających wcześniejszego pozyskania decyzji środowiskowej i ujęcie w nim także zmiany gruntu pokrytego roślinnością leśną, jednak niespełniającego przesłanek definiujących go jako las, na użytek rolny.

Zmiana przyniosła oczekiwany rezultat i orzecznictwo zaczęło odzwierciedlać wolę prawodawcy. W jednej ze spraw WSA w Warszawie dostrzegł, że § 3 ust. 1 pkt 88 r.p.z.o.ś. „odnosi się nie tylko do lasu w znaczeniu przyjętym w art. 3 pkt 1 [ustawy o lasach], ale z uwagi na funkcję regulacji, którego jest częścią, rozszerza jej dyspozycję również na inny grunt o zwartej powierzchni co najmniej 0,10 ha pokryty roślinnością leśną – drzewami i krzewami oraz runem leśnym (…)”^[47]. We wspomnianej sprawie, pomimo zawężenia obszaru inwestycji poprzez wyłączenie z niego obszarów leśnych, sąd przychylił się do stanowiska zgodnie z którym planowane przedsięwzięcie kwalifikowało się jako potencjalnie oddziałujące na środowisko. Obszar inwestycyjny odpowiadał bowiem dyspozycji przepisu w zaktualizowanej wersji. Podobnie w innej sprawie WSA w Warszawie zauważył, że niezależnie od klasyfikacji działki w ewidencji gruntów, kluczowe znaczenie może mieć samo wystąpienie na gruncie o zwartej powierzchni co najmniej 0,10 ha roślinności leśnej (drzew i krzewów oraz runa leśnego)^[48].

Warto również podkreślić, że § 3 ust. 1 pkt 88 r.p.z.o.ś. precyzując, co należy rozumieć przez roślinność leśną (tj. drzewa i krzewy oraz runo leśne), posługuje się koniunkcją. Powierzchnia 0,10 ha, o której mowa w przepisie, musi więc być zwarcie pokryta zarówno drzewami, krzewami, jak i runem leśnym. Skoro tak, to usunięcie drzew z terenu nieposiadającego pozostałych wymienionych właściwości roślinności leśnej, nie powinno być kwalifikowane jako przedsięwzięcie potencjalnie oddziałujące na środowisko, choćby wielkość powierzchni terenu poddanego wycince odpowiadała dyspozycji wspomnianej regulacji^[49]. Powyższe może okazać się szczególnie istotne dla kwestii dowodowych. Odpowiedni organ, powołujący się na zmianę innego niż las gruntu o zwartej powierzchni co najmniej 0,10 ha pokrytego roślinnością leśną na użytek rolny, powinien przeprowadzić w tym zakresie wyczerpujące postępowanie wyjaśniające. Poprzestanie na analizie zdjęć satelitarnych może być niewystarczające, bowiem te mogą nie odzwierciedlać w pełni wszystkich wspomnianych właściwości roślinności leśnej^[50].

Odnosząc się do samej konieczności pozyskania decyzji środowiskowej przed wycinką, warto zauważyć, że zgodnie z u.o.o.ś. wydanie decyzji środowiskowej następuje przed pozyskaniem różnego rodzaju decyzji wymaganych odrębnymi przepisami, będących podstawą do realizacji przedsięwzięcia (tzw. decyzji realizacyjnych wymienionych w art. 72 ust. 1 u.o.o.ś.), przed dokonaniem zgłoszeń wymienionych w art. 72 ust. 1a u.o.o.ś., lub przed podjęciem uchwały, o której mowa w art. 72 ust. 1b u.o.o.ś. Przepisy art. 72 ust. 1-1b u.o.o.ś. normują więc zasadę, zgodnie z którą ocena środowiskowych aspektów przedsięwzięcia poprzedza przystąpienie do jego realizacji. W katalog ujęty w art. 72 ust. 1-1b u.o.o.ś. nie wpisuje się jednak zezwolenie na wycinkę, o którym mowa w art. 83 ust. 1 u.o.p., bądź zgłoszenie wycinki, o którym mowa w art. 83f ust. 4 u.o.p.

W związku z powyższym może pojawić się wątpliwość czy pozyskanie decyzji środowiskowej stanie się konieczne, skoro zezwolenie lub zgłoszenie wycinki nie zostało ujęte w art. 72 ust. 1-1b u.o.o.ś. Co więcej, czy pozyskanie takiej decyzji stanie się konieczne przed realizacją wycinki niewymagającej nawet zgłoszenia (np. z uwagi na usuwanie drzew i krzewów w celu przywrócenia gruntu do użytkowania rolniczego). Takie niejasności wzmacniać może stanowisko wyrażone w wyroku WSA w Olsztynie zgodnie z którym w celu prawidłowego ustalenia zakresu przedmiotowego przedsięwzięć wymagających uzyskania decyzji o uwarunkowaniach środowiskowych niezbędne jest łączne uwzględnienie art. 71 i art. 72 u.o.o.ś.^[51]

Wątpliwości te nie są jednak zasadne. Już z art. 83b ust. 1 pkt 10 u.o.p. wprost wynika, że decyzja środowiskowa, jeżeli jest wymagana, ma stanowić załącznik do wniosku o wydanie zezwolenia na usunięcie drzewa lub krzewu. Nieujęcie tego zezwolenia w katalogu, o którym mowa w art. 72 ust. 1-1b u.o.o.ś., nie ma zatem znaczenia dla wyżej wymienionego obowiązku.

Co więcej, z treści art. 72 ust. 1-1b u.o.o.ś. wywodzi się jedynie pewną sekwencję działań, jeżeli w ramach danego przedsięwzięcia konieczne staje się uzyskanie którejś z wymienionych decyzji, dokonanie odpowiedniego zgłoszenia lub podęcie uchwały. Nieujęcie w tym katalogu jakiegoś rozstrzygnięcia nie prowadzi do wygaśnięcia obowiązku przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko na zasadach, o których mowa w art. 59 ust. 1 u.o.o.ś. Co prawda w praktyce przyjmuje się, że decyzja środowiskowa ma charakter rozstrzygnięcia wstępnego względem przyszłego zezwolenia na inwestycję. Z powyższego nie należy jednak wnioskować, że w przypadku, gdy dane przedsięwzięcie nie wymaga uzyskania takiego zezwolenia ujętego w art. 72 ust. 1-1b u.o.o.ś., obowiązek przeprowadzenia oceny wpływu na środowisko przedsięwzięcia wygasa. Odmienna ocena stałaby w sprzeczności z przepisami art. 2 ust. 1 i 2 dyrektywy w sprawie oceny skutków wywieranych przez niektóre przedsięwzięcia publiczne i prywatne na środowisko^[52]. Zgodnie z ich treścią państwa członkowskie przyjmują wszystkie niezbędne środki, aby zapewnić podleganie przedsięwzięć mogących powodować znaczące skutki w środowisku, między innymi z powodu ich charakteru, rozmiarów lub lokalizacji, wymogowi uzyskania zezwolenia na inwestycję i oceny w odniesieniu do ich skutków na środowisko, przed udzieleniem zezwolenia. Ocena oddziaływania na środowisko może być zintegrowana z istniejącymi procedurami udzielania zezwolenia na inwestycję w państwach członkowskich lub jeżeli takie nie istnieją, z innymi procedurami albo z procedurami, które będą ustanowione do realizacji celów niniejszej dyrektywy. Obowiązek przeprowadzenia oceny realizacji danego przedsięwzięcia na środowisko może być zatem połączony z procedurą udzielania zezwolenia na inwestycję, jednakże nie musi. Pierwszorzędne znaczenie ma dokonanie oceny oddziaływania danego przedsięwzięcia na środowisko. Wobec powyższego, pozyskanie decyzji środowiskowej może być konieczne także wtedy, gdy wycinka nie będzie wymagała zezwolenia, a nawet zgłoszenia zgodnie z u.o.p.

Podsumowując, dla obowiązku pozyskania decyzji środowiskowej wystarczające będzie zakwalifikowanie wycinki jako przedsięwzięcie mogące zawsze znacząco oddziaływać na środowisko, bądź potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko. Decyzja ta, zgodnie z art. 71 ust. 1 u.o.o.ś., będzie określać środowiskowe uwarunkowania realizacji przedsięwzięcia. Ponadto, w ramach postępowania w sprawie wydania tejże decyzji może być konieczne przeprowadzenie oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko, co wynika z art. 61 ust. 1 pkt 1 w zw. z art. 59 ust. 1 u.o.o.ś.
 
3.2. Ocena oddziaływania na obszar Natura2000

Usunięcie drzew lub krzewów z własnej nieruchomości na cele niezwiązane z prowadzeniem działalności gospodarczej, które nie kwalifikuje się jako przedsięwzięcie znacząco oddziałujące na środowisko w rozumieniu u.o.o.ś., może wymagać przeprowadzenia oceny oddziaływania na obszar Natura 2000. Z treści art. 59 ust. 2 u.o.o.ś. wynika bowiem, że poza przedsięwzięciami z grup I i II (tymi, które zawsze lub potencjalnie mogą znacząco oddziaływać na środowisko), wymienia się także przedsięwzięcie, które „może znacząco oddziaływać na obszar Natura 2000, a nie jest bezpośrednio związane z ochroną tego obszaru lub nie wynika z tej ochrony” (tzw. przedsięwzięcie z grupy III).

Zakres decyzji zezwalających na realizację przedsięwzięć, w których przeprowadza się ocenę oddziaływania na obszar Natura 2000, jest w zasadzie nieograniczony^[53]. Jak bowiem wskazuje art. 96 ust. 1 u.o.o.ś., organ właściwy do przyjęcia zgłoszenia, o którym mowa w art. 72 ust. 1a, oraz do wydania decyzji wymaganej przed rozpoczęciem realizacji przedsięwzięcia innego niż przedsięwzięcie mogące znacząco oddziaływać na środowisko, które nie jest bezpośrednio związane z ochroną obszaru Natura 2000 lub nie wynika z tej ochrony, jest obowiązany do rozważenia, przed wydaniem tej decyzji oraz przed przyjęciem tego zgłoszenia, czy przedsięwzięcie może potencjalnie znacząco oddziaływać na obszar Natura 2000. Do decyzji wymagających rozważenia oddziaływania przedsięwzięcia na obszar Natura 2000 należą m.in. decyzje, o których mowa w art. 72 ust. 1 u.o.o.ś. (a więc tzw. decyzje realizacyjne) oraz zezwolenie na usunięcie drzew lub krzewów – wydane na podstawie u.o.p.

Jeżeli właściwy organ uzna, że wspomniane przedsięwzięcie może potencjalnie znacząco oddziaływać na obszar Natura 2000, wyda postanowienie w sprawie nałożenia obowiązku przedłożenia właściwemu miejscowo regionalnemu dyrektorowi dokumentacji wskazanej w art. 96 ust. 3 pkt 1-4 u.o.o.ś. Regionalny dyrektor ochrony środowiska stwierdzi zaś, w drodze postanowienia, obowiązek przeprowadzenia oceny oddziaływania przedsięwzięcia na obszar Natura 2000, bądź brak takiego obowiązku^[54]. W przypadku stwierdzenia takiego obowiązku, ocenę oddziaływania przeprowadza się w ramach postępowania w sprawie wydania decyzji, o której mowa w art. 96 ust. 1 u.o.o.ś.^[55] Po przeprowadzeniu oceny oddziaływania regionalny dyrektor ochrony środowiska wyda postanowienie w sprawie uzgodnienia warunków realizacji przedsięwzięcia w zakresie oddziaływania na obszar Natura 2000^[56]. Jak wskazuje art. 100 u.o.o.ś., postanowienie to będzie wiązało organy właściwe do wydania decyzji, o których mowa w art. 96 ust. 1 u.o.o.ś. Wspomniane decyzje powinny też uwzględniać warunki realizacji przedsięwzięcia określone we wspomnianym postanowieniu. W odniesieniu do kwestii pozyskania zezwolenia na usunięcie drzewa lub krzewu – postanowienie to będzie stanowiło załącznik do wniosku o wydanie takiego zezwolenia^[57].

Warto w tym miejscu podkreślić, że identyfikacja przedsięwzięcia w kontekście oddziaływań na obszary Natura 2000 będzie się najprawdopodobniej odbywać zgodnie z zasadą „małe też może szkodzić”. Wskazuje się bowiem, że pojęcie przedsięwzięcia tego rodzaju „należy rozumieć bardzo szeroko. Nie ma znaczenia jego rozmiar, stosowana technologia, czy wielkość produkcji. Liczy się jedynie fakt możliwości wystąpienia oddziaływań na przedmiot ochrony obszaru(ów) Natura 2000.”^[58].
 
Podsumowanie

Drzewa i krzewy nie tylko mają walory estetyczne, ale pełnią też wiele dobroczynnych funkcji, zapewniając wszystkim organizmom na Ziemi właściwe warunki do życia. Warto mieć na uwadze, że tak jak złożona potrafi być przyroda, tak złożone mogą być prawne aspekty jej ochrony. Dotyczy to również usuwania drzew lub krzewów z własnej nieruchomości. Taka wycinka może się wiązać z ingerencją w różnego rodzaju dobra i podlegać związanym z tym dodatkowym restrykcjom. Przed wycinką należy więc przeanalizować nie tylko podstawowe przepisy znajdujące się w rozdziale 4 u.o.p., lecz także inne, np. odnoszące się do ochrony gatunkowej, obszarowej czy indywidualnej. Zbagatelizowanie tych przepisów może przysporzyć problemów prawnych, a co ważniejsze, negatywnie wpłynąć na dobrostan przyrody.
 
Dominika Szafrańska
radca prawny w OIRP w Warszawie

---