opublikowano: 2014-09-09 przez: Mika Ewelina

Wprowadzenie

Niniejsze opracowanie ma za zadanie przedstawić jakże ważny aspekt każdego postępowania egzekucyjnego, jakim są prawa i obowiązki osób trzecich występujących w tym postępowaniu.
W pierwszej kolejności, celem przypomnienia, należałoby wskazać, że co do zasady w postępowaniu egzekucyjnym, obok organu egzekucyjnego, którym jest sąd lub komornik sądowy, występują strony postępowania. Do stron tych zaliczamy wierzyciela, który jest inicjatorem oraz dysponentem postępowania egzekucyjnego, oraz dłużnika jako podmiot, w stosunku do którego istnieje wymagalne roszczenie stwierdzone tytułem wykonawczym i w stosunku do którego wierzyciel wystąpił o przymusowe zrealizowanie obowiązku nałożonego w tym tytule wykonawczym. Każdy z tych podmiotów ma określone w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego prawa i obowiązki. Możliwość ich zastosowania lub wyegzekwowania jest uzależniona przede wszystkim od złożonego przez wierzyciela do organu egzekucyjnego wniosku o wszczęcie postępowania egzekucyjnego oraz ram prawnych, jakie wyznacza w tym zakresie tytuł wykonawczy.
Mając powyższe na uwadze, nie można jednak zapominać również o tych podmiotach, które wprawdzie nie posiadają statusu strony postępowania egzekucyjnego, jednakże pojawiają się w tym postępowaniu z własnej woli lub niezależnie od niej. Odnosząc się do przywołanych wyżej podmiotów, należy mieć na uwadze następujące kategorie osób:

1. osoby trzecie, które według klauzuli nie są dłużnikami[1],

2. dłużnicy zajętych wierzytelności (tzw. trzeciodłużnicy[2]),

3. licytanci i nabywcy w postępowaniu egzekucyjnym,

4. adresaci zapytań z art. 761 k.p.c.

Przepisy Kodeksu postępowania cywilnego regulują wyraźnie sytuacje, w jakich wyżej wspomniane kategorie podmiotów występują w postępowaniu egzekucyjnym. Część z nich ma swój udział w egzekucji, z własnej woli wkraczając w toku czynności podejmowanych przez organ egzekucyjny. Do tych podmiotów należą licytanci i nabywcy w postępowaniu egzekucyjnym. Pozostała część pojawia się podczas postępowania bez własnej woli:

1. podejmując działania zmierzające jedynie do ochrony swoich praw – osoby, które według klauzuli nie są dłużnikami, czego przykładem może być współwłaściciel zajętej ruchomości niebędący jednocześnie dłużnikiem w danej sprawie, w której do zajęcia doszło;

2. będąc zobowiązanym do określonych działań, egzekwowanych przez sąd lub komornika sądowego – dłużnicy zajętych wierzytelności (np. pracodawca dłużnika), adresaci zapytań z art. 761 k.p.c. (np. banki zobowiązane do przedstawiania informacji o tym, czy dany dłużnik posiada u nich rachunki bankowe, wierzytelności; Zakład Ubezpieczeń Społecznych; spółdzielnie mieszkaniowe).

Każdy z wyżej wymienionych podmiotów posiada wiązkę uprawnień do podnoszenia określonych twierdzeń, argumentów, zarzutów. Wiązkom tym odpowiadają konkretne środki ochrony prawnej, takie jak skargi na czynności organu egzekucyjnego, powództwa przeciwegzekucyjne, zarzuty. Niniejszy artykuł stanowi pierwszą część opracowania przygotowanego celem przedstawienia tych praw i obowiązków, jak również zaprezentowania aktualnego orzecznictwa odnoszącego się do tych zagadnień oraz zagrożeń, jakie mogą ze sobą nieść. W tej części zostaną przedstawione wiadomości ogólne dotyczące skargi na czynności komornika, jak również zostaną omówione prawa i obowiązki osób, które według klauzuli nie są dłużnikami.

Skarga na czynności komornika – wiadomości ogólne

Uprawnienia uczestników postępowania egzekucyjnego, również niewskazanych w tytule egzekucyjnym, można podzielić na materialnoprawne i proceduralne. W tym pierwszym przypadku osobie będą przysługiwać określone prawa podmiotowe, które przybierają formę powództw. W drugim zaś przypadku uprawnienie uczestnika postępowania do skorzystania z prawa do ochrony swoich praw zależy od tego, czy organ egzekucyjny realizuje wynikające z ustawy zadania proceduralne w sposób właściwy, czy też nie. Innymi słowy, uczestnik postępowania ma prawo żądać od organu egzekucyjnego zgodnego z prawem prowadzenia czynności, a w razie odstępstw od prawideł normatywnych przysługuje mu środek odwoławczy.
W postępowaniu egzekucyjnym prowadzonym przez komornika sądowego środkiem odwoławczym jest wskazana w art. 767 k.p.c. skarga na czynności komornika. Skarga, jak powszechnie przyjmuje się w doktrynie oraz orzecznictwie, stanowi uniwersalny środek odwoławczy. Służy ona obronie formalnej, tj. zmierza do zapewnienia zgodnego z prawem procesowym przebiegu postępowania, a nie obrony merytorycznej, ukierunkowanej na badanie dopuszczalności i zasadności egzekucji. Przeprowadzona w art. 804 k.p.c. granica między postępowaniem rozpoznawczym a postępowaniem egzekucyjnym stanowi istotne dla postępowania cywilnego założenie strukturalne warunkujące efektywność egzekucji. Skarga na czynności komornika zmierza zatem do naprawy uchybień proceduralnych i sama w sobie nie wstrzymuje ani postępowania egzekucyjnego, ani dokonywanych w jego toku czynności (art. 767² § 2 k.p.c.). To w dyspozycji sądu pozostaje możność zawieszenia postępowania egzekucyjnego w całości lub części na czas rozpatrzenia skargi (art. 821 k.p.c.). Taka decyzja sądu pozostaje powiązana z wnioskiem skarżącego o zabezpieczenie prawa naruszonego działaniem organu egzekucyjnego (art. 755 § 1 pkt 3 k.p.c.).
Szczególny (uniwersalny) charakter skargi polega na tym, że jest to środek prawny przysługujący zarówno na czynności, jak i zaniechanie dokonania czynności. W przypadku skargi dotyczącej działania komornika zaskarżone mogą być zarówno czynności o charakterze orzeczniczym (np. wydanie postanowienia o zawieszeniu postępowania egzekucyjnego), jak i wykonawczym (np. zajęcie ruchomości i odebranie zajętej rzeczy). W przypadku zaś skargi na zaniechanie dokonania czynności zaskarżone mogą być zachowania komornika polegające na niedokonaniu czynności egzekucyjnej, której dokonanie przewidują przepisy ustawy[3]. Skarga, jak każde pismo procesowe, podlega określonemu reżimowi formalnemu. Wymogi dotyczące skargi można podzielić na:

1. zwykłe wymagania formalne odnoszące się do art. 126–128 k.p.c., do których należy zaliczyć:

• oznaczenie sądu, do którego jest skierowana, imię i nazwisko lub nazwę stron (wierzyciela, dłużnika) lub podmiotu, który składa skargę, a nie jest stroną postępowania egzekucyjnego, ich przedstawicieli ustawowych i pełnomocników;

• oznaczenie pisma jako „skarga na czynności komornika” (art. 126 § 1 pkt 2 k.p.c.);

• podpis strony albo jej przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika (art. 126 § 1 pkt 4 k.p.c.);

• wymienienie załączników (art. 126 § 1 pkt 5 k.p.c.);

• wskazanie sygnatury akt (art. 126 § 2 in fine k.p.c.);

• uiszczenie należnej opłaty sądowej (art. 126² k.p.c. i art. 25 ust. 1 pkt 1 u.k.s.c.);

2. wymagania konstrukcyjne, odnoszące się bezpośrednio do art. 767 k.p.c.:

• określenie zaskarżonej czynności lub czynności, której komornik zaniechał,

• wniosek o zmianę, uchylenie lub dokonanie czynności,

• uzasadnienie skargi.[4]

Skargę na czynności komornika, co do zasady, wnosi się do sądu rejonowego właściwości ogólnej dłużnika (miejsca zamieszkania) w przypadku prowadzenia egzekucji z wynagrodzenia za pracę, wierzytelności z rachunku bankowego, innych wierzytelności i praw majątkowych lub sądu rejonowego miejsca położenia rzeczy (ruchomości, nieruchomości lub statku morskiego), do której skierowano egzekucję. W przypadku innych czynności komornika, niezwiązanych bezpośrednio z realizacją określonego sposobu egzekucji, właściwy pozostaje sąd rejonowy właściwości ogólnej dłużnika (art. 767 § 1 in fine k.p.c.)[5].
Warto zauważyć, że mimo iż sam art. 767 § 4 k.p.c. nie jest precyzyjnie sformułowany, należy uznać, że termin tygodniowy do wniesienia skargi biegnie:

1. w przypadku gdy skarżący był obecny przy czynności lub został o jej terminie powiadomiony – od dnia dokonania czynności,

2. w przypadku gdy skarżący nie był obecny przy czynności ani nie był o niej powiadomiony – od dnia zawiadomienia o czynności (art. 763 k.p.c.),

3. w przypadku niezawiadomienia o terminie dokonania czynności – od dnia dowiedzenia się przez skarżącego o dokonaniu czynności,

4. w przypadku zaniechania dokonania czynności – od dnia, w którym czynność powinna zostać dokonana[6].

Z dotychczasowej praktyki wynika, że nie więcej niż jedna na dziesięć skarg odnosi pożądany przez skarżącego skutek. Powodem tego jest jej niewłaściwe stosowanie. Jak wspomniano wyżej, zasada wyrażona w art. 804 k.p.c. wyznacza granicę między postępowaniem rozpoznawczym a postępowaniem egzekucyjnym, gdzie komornik nie jest uprawniony do badania zasadności i wymagalności obowiązku objętego tytułem wykonawczym, jak również poza jego kognicją pozostaje badanie lub stwierdzenie istnienia lub nieistnienia określonego prawa. Znamienne jest to przy dokonywaniu przez komornika czynności zajęcia ruchomości na podstawie art. 845 k.p.c., gdzie podstawą skuteczności czynności komornika jest stwierdzenie istnienia stanu faktycznego, a nie prawa.
Odpowiadając zatem na pytanie, co warunkuje skuteczność skargi na czynności komornika, należy wskazać, że czynność samego komornika. Ogólnie rzecz ujmując, komornik, jako organ władzy państwowej, ma obowiązek działać na podstawie i w granicach prawa (art. 7 Konstytucji RP). Obowiązkiem organu egzekucyjnego jest przede wszystkim zapewnienie uczestnikom postępowania prawa do obrony przez udzielenie niezbędnych i wymaganych prawem pouczeń zgodnie z treścią § 18 in fine rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 20 grudnia 2005 r. w sprawie określenia szczegółowych przepisów o biurowości i ewidencji operacji finansowych kancelarii komorniczych (Dz.U. z 2005 r. nr 266, poz. 2242) korespondującym z normą ogólną wyrażoną w art. 5 k.p.c. Naruszenie powyższej normy stanowi podstawę skargową mogącą w praktyce doprowadzić do skutecznego uchylenia, zmiany lub żądania dokonania zaskarżonej czynności w formie pisemnej, względnie do braku biegu terminu na złożenie środka odwoławczego. Przepis art. 767 § 3 k.p.c. wyznacza bowiem granicę żądania skargowego, ponad którą sąd nie powinien orzekać, chyba że zachodzi konieczność zastosowania art. 759 § 2 k.p.c. W myśl zawartej tam normy sąd może z urzędu wydawać komornikowi zarządzenia zmierzające do zapewnienia należytego wykonania egzekucji oraz usuwać spostrzeżone uchybienia.
W odniesieniu do skargi na czynności komornika należy pamiętać, że organ egzekucyjny nie jest stroną postępowania[7]. Konsekwencją tego jest niemożność obciążenia komornika kosztami postępowania skargowego, jak również brak możliwości domagania się odszkodowania na gruncie postępowania skargowego. To ostatnie może być dochodzone na zasadach ogólnych na podstawie art. 23 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (tekst jednolity Dz.U. z 2011 r. Nr 231, poz. 1376, zwana dalej: u.k.s.e.). W trybie skargi na czynności komornika przysługuje również roszczenie restitutio in integrum, w tym zwrotu bezprawnie wyegzekwowanych kwot, jeśli nie zostały przekazane stronie postępowania. Uprawnienia quasi-strony posiada komornik w przypadku orzekania przez sąd o kosztach postępowania egzekucyjnego zgodnie z art. 770 in fine k.p.c., kiedy to posiada on legitymację do złożenia zażalenia na postanowienie sądu. Zgodnie z art. 770¹ k.p.c. jako wierzyciel kosztów[8] komornik może stać się stroną odrębnego postępowania, ale już po zakończeniu prowadzonej przez siebie egzekucji[9].

Prawa i obowiązki osób trzecich, których prawa zostały naruszone przez egzekucję

Zajęcie składnika majątkowego jako podstawa dochodzenia ochrony praw osoby trzeciej

Mając na uwadze różnorodne stany faktyczne pojawiające się podczas prowadzenia postępowania egzekucyjnego, nie sposób nie zauważyć, że istnieją sytuacje, w jakich dochodzi do zajęcia danego składnika majątkowego (np. ruchomości), który stanowi wyłączną własność osoby trzeciej niebędącej dłużnikiem lub współwłasność takiej osoby. Kodeks postępowania cywilnego zapewnia takim podmiotom instrumenty ochrony ich praw przed egzekucją – która może być wszak prowadzona prawidłowo, zgodnie z przepisami prawa, wnioskiem wierzyciela i tytułem wykonawczym – jednak mimo wszystko narusza słuszne prawa osoby trzeciej.
W postępowaniu egzekucyjnym dłużnikowi, jak i osobie trzeciej przysługują dwa rodzaje obrony przed egzekucją. Jedną stanowi obrona formalna, która zmierza do eliminacji naruszeń przepisów procesowych i zapewnia, że egzekucja jest prowadzona prawidłowo. W poczet instrumentów, które temu służą, należy zaliczyć m.in. zażalenie na postanowienie sądu o nadaniu klauzuli wykonalności, skargę na czynności komornika, zażalenie na postanowienie sądu o oddaleniu skargi na czynności komornika, zarzuty wobec planu podziału sumy uzyskanej z egzekucji.
Granice egzekucji zarówno w wymiarze podmiotowym, jak i przedmiotowym określa przepis art. 803 k.p.c., zgodnie z którym tytuł wykonawczy stanowi podstawę do prowadzenia egzekucji o całe objęte nim roszczenie i ze wszystkich części majątku dłużnika, chyba że z treści tytułu wynika co innego. Egzekucję można zatem skierować do majątku osoby wskazanej w tytule jako dłużnik. Każda inna osoba i każdy inny podmiot mają prawo sprzeciwić się skierowaniu przeciwko nim środka egzekucyjnego na zasadzie art. 825 pkt 3 k.p.c. W efekcie komornik ma obowiązek umorzyć egzekucję do takiego składnika majątkowego lub w stosunku do takiej osoby, na jej wniosek.
Podstawą skuteczności takiego wniosku jest istnienie przesłanek proceduralnych w postaci braku tożsamości osoby egzekwowanej z osobą dłużnika wskazanego w tytule wykonawczym. Odnosi się to także do współwłaścicieli lub osób współuprawnionych jak małżonkowie, współwłaściciele ruchomości lub nieruchomości, wierzyciele solidarni w przypadku skierowania egzekucji do wierzytelności itp. Wyłączenie to może dotyczyć wszystkich sposobów egzekucji. Wniosek o umorzenie egzekucji powinien być w pierwszej kolejności skierowany do organu egzekucyjnego, a w przypadku jego bezskuteczności, wnioskodawcy będzie przysługiwać skarga na czynności komornika w trybie art. 767 k.p.c.
Przy dokonywaniu zajęcia składnika majątkowego dłużnika obowiązuje zasada wynikająca z treści art. 845 § 2 k.p.c., zgodnie z którą zająć można te składniki majątku (np. ruchomości), które znajdują się we władaniu dłużnika. Od powyższej reguły istnieją trzy dość istotne wyjątki występujące przy egzekucji z ruchomości. Pierwszym wyjątkiem jest przesłanka władania ruchomością przez dłużnika przy realizacji egzekucji z ruchomości. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z 15 lutego 1991 r., sygn. akt IV CR 550/90[10] komornik może przyjąć, że jeżeli rzecz ruchoma znajduje się w mieszkaniu lub innym miejscu zajmowanym przez dłużnika wspólnie z osobami trzecimi, zwłaszcza z członkami rodziny, to – gdy nic innego nie wynika z charakteru rzeczy lub niewątpliwych szczególnych okoliczności – jest ona co najmniej we współwładaniu dłużnika – co już upoważnia komornika do jej zajęcia. Władanie – jak powszechnie przyjęto w doktrynie – oznacza faktyczną dyspozycję przedmiotem władanym bez względu na stosunek prawny władającego do tego przedmiotu, a komornik, przystępując do zajęcia, nie jest zobowiązany ani nawet uprawniony do badania, w jakim stosunku prawnym dłużnik pozostaje do ruchomości, a więc czy jest jej właścicielem, użytkownikiem czy też posiada rzecz w imieniu osoby trzeciej.
Należy zauważyć, że nie ma podstaw, by przewidziany w art. 845 § 2 k.p.c. wymóg władania rozumieć jako władanie wyłączne. Stosownie do przeważających w doktrynie poglądów, podzielanych przez Sąd Najwyższy, do skuteczności zajęcia wystarczy stwierdzenie, że dłużnik ma we władaniu rzecz ruchomą, i jest obojętne, czy przy tym współwłada nią z osobą trzecią. Istotne jest w takim przypadku stwierdzenie przez komornika przesłanki władania ruchomością przez dłużnika w protokole z czynności na zasadzie art. 847 § 1 k.p.c.
Drugi wyjątek od wyżej zaprezentowanej reguły stanowi, że ruchomość dłużnika będąca we władaniu osoby trzeciej może zostać zajęta, jednak tylko wówczas, gdy osoba trzecia zgadza się na zajęcie ruchomości albo przyznaje, że stanowi ona własność dłużnika (art. 845 § 2 zd. drugie k.p.c.). Zgoda na zajęcie ruchomości lub przyznanie, że prawo własności ruchomości przysługuje dłużnikowi, mogą być wyrażone na zasadzie qui tacet, consentire videtur. Zatem zgoda osoby trzeciej na zajęcie ruchomości może być wyrażona także milcząco przez czynności konkludentne (np. dobrowolne wydanie rzeczy, podpisanie protokołu zajęcia[11]). Prezentowany pogląd jest przyjmowany jednomyślnie zarówno w praktyce egzekucyjnej, jak i teorii[12]. Zgoda osoby trzeciej ma znaczenie dla całego postępowania, nie może być więc cofnięta w późniejszym stadium[13]. Jak wynika z ostatniego z cytowanych opracowań, zgoda raz wyrażona ma decydujący wpływ na przebieg dalszej egzekucji z ruchomości. Sprzeciw złożony w dalszym postępowaniu nie ma wpływu na skuteczność zajęcia.
Wreszcie trzecim wyjątkiem jest sytuacja, gdy w treści tytułu wykonawczego przedmiot egzekucji został oznaczony co do tożsamości. W takim przypadku sprzeciw osoby, we władaniu której ruchomość się znajduje, pozostaje bez znaczenia i wówczas art. 825 pkt 3 k.p.c. nie ma zastosowania.
Drugim sposobem obrony praw osoby trzeciej w postępowaniu egzekucyjnym jest obrona merytoryczna, której głównym celem jest zwalczanie zasadności lub dopuszczalności egzekucji. Następuje to w drodze powództw przeciwegzekucyjnych. Charakterystyka tego typu obrony została przedstawiona w poniższym podrozdziale niniejszego artykułu.

Obrona osoby trzeciej przed egzekucją – powództwa przeciwegzekucyjne

Dział VI k.p.c. reguluje dwa rodzaje powództw przeciwegzekucyjnych: opozycyjne oraz powództwo o zwolnienie zajętego przedmiotu od egzekucji (tzw. interwencyjne lub ekscydencyjne)[14]. Jak podkreślają to przedstawiciele doktryny[15], z uwagi na fakt, że powództwo to zmierza do merytorycznej obrony praw osoby trzeciej (w odniesieniu do powództwa interwencyjnego), jego wytoczenie nie pozwala na złożenie jednocześnie skargi na czynności komornika w tym samym zakresie.
Jak słusznie zauważają D. Zawistowski[16] oraz O. Marcewicz[17], powództwo interwencyjne służy innym celom niż powództwo opozycyjne, które jest skierowane na pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego. Powództwo o zwolnienie zajętego przedmiotu od egzekucji stanowi formę obrony osoby trzeciej przed prowadzoną egzekucją z jej ruchomości[18], praw, nieruchomości. Nie podważa ono istnienia tytułu wykonawczego ani sposobu, w jakim egzekucja jest prowadzona.
Jak podniósł to Sąd Najwyższy w swoim wyroku z 10 października 2000 r., sygn. akt IV CKN 156/00 (LEX nr 536801), dominujący jest pogląd, że powództwo z art. 840 k.p.c., pozostając w ścisłym związku z przepisami prawa materialnego, jest powództwem o ukształtowanie, które ma charakter procesowy (podobnie postanowienie Sądu Najwyższego z 11 stycznia 2000 r., sygn. akt I CZ 229/99; OSNC 2000, nr 9, poz. 161). Do tego typu powództw nie stosuje się jednak przepisów o przedawnieniu. Ograniczenia czasowe dotyczące możliwości ich wnoszenia do sądu wynikają z innego rodzaju regulacji[19].
Legitymacja do wytoczenia powództwa interwencyjnego, jak wynika z brzmienia przepisu art. 841 k.p.c., przysługuje osobie trzeciej w postępowaniu egzekucyjnym[20]. Oznacza to, że nie jest to środek właściwy dla zastosowania przez dłużnika czy wierzyciela. Legitymację w tym względzie ma tylko ta osoba trzecia, której prawa zostały naruszone wskutek skierowania egzekucji do określonych składników majątku. Jako przykład warto wskazać, że do kręgu podmiotów posiadających legitymację czynną w tym zakresie zaliczamy również małżonka dłużnika[21] przed nadaniem przeciwko niemu klauzuli wykonalności (na podstawie art. 787 lub art. 787¹ k.p.c.)[22], właściciela udziału w spółce prawa handlowego, który w postępowaniu nie jest dłużnikiem.
Osoba trzecia może wnieść omawiane powództwo najwcześniej po wszczęciu egzekucji, lecz nie później niż w terminie miesiąca od dnia, w którym dowiedziała się o naruszeniu jej praw. Należy zauważyć, że jest to termin prekluzyjny prawa materialnego[23] i w związku z tym nie może być przywrócony. Jest on zastrzeżony dla wytoczenia powództwa, zaś dokonanie tego po terminie skutkuje jego oddaleniem.
Legitymacja bierna w postępowaniu wszczętym na skutek powództwa o zwolnienie danego składnika majątku spod egzekucji przysługuje przede wszystkim wierzycielowi egzekwującemu (także w przypadku wszczęcia postępowania egzekucyjnego z urzędu na żądanie sądu pierwszej instancji lub uprawnionego organu)[24]. Zaś w przypadku, w jakim dłużnik zaprzeczałby prawu osoby trzeciej (art. 841 § 2 k.p.c.), należy pozwać również i tę stronę postępowania egzekucyjnego. Wówczas między wierzycielem a dłużnikiem zachodzi współuczestnictwo konieczne[25].
W dalszej kolejności należałoby chociażby w sposób syntetyczny wskazać przedmiot ochrony z art. 841 k.p.c. Przede wszystkim należy do niego prawo własności, współwłasności[26], ograniczone prawa rzeczowe i prawa względne[27] (jeśli sama ustawa nie nakazuje uwzględnić tego prawa w postępowaniu egzekucyjnym w inny sposób, jak np. zgodnie z art. 1000 k.p.c.), prawa akcesoryjne i zależne[28]. Uprawnienie omawiane w tej części artykułu przysługuje podmiotowi trzeciemu, któremu z uwagi na stosunek zobowiązaniowy przysługuje uprawnienie do domagania się wydania od dłużnika rzeczy niebędącej jego własnością, jak również osobie, po której stronie istnieje uprawnienie, z którego wynika zakaz zbywania lub obciążenia rzeczy przez dłużnika[29]. Dopuszczalne jest także wytoczenie powództwa interwencyjnego w przypadku przewłaszczenia na zabezpieczenie. Wówczas roszczenie przewłaszczającego o zwrotne przeniesienie własności przewłaszczonej rzeczy powinno być przedmiotem rozpoznania sądu[30].
Zgodnie z art. 843 § 1 k.p.c. powództwo interwencyjne wytacza się przed sąd rzeczowo właściwy, w którego okręgu prowadzi się egzekucję. Mimo że zacytowany przepis ma charakter proceduralny, normuje on kwestie dotyczące rozpoznania powództw w sposób nieco odrębny aniżeli ten uregulowany przepisami ogólnymi o procesie. Właściwym rzeczowo sądem do rozpoznawania tego typu spraw jest sąd rejonowy albo sąd okręgowy (w zależności od wartości przedmiotu sporu, którą jest wartość przedmiotu, co do której osoba trzecia wystąpiła o zwolnienie spod egzekucji). Właściwość miejscowa sądu ma zaś charakter właściwości wyłącznej.
Analizując całokształt zagadnień dotyczących powództwa interwencyjnego, należy mieć na uwadze to, że z jednej strony pozostaje ono w związku z postępowaniami, w których powstały tytuły wykonawcze, z drugiej zaś stanowi podstawę wszczęcia i prowadzenia odrębnej sprawy sądowej, której charakter wyznacza rodzaj prowadzonej egzekucji. Okoliczność, że wszczęte w tym trybie postępowanie stanowi nowy proces, ma wpływ na wymogi formalne dotyczące pozwu. Przede wszystkim istnieje w tym zakresie wymóg oznaczenia wartości przedmiotu sporu, którą jest wartość przedmiotu (ruchomości, nieruchomości, praw majątkowych), co do którego osoba trzecia żąda zwolnienia spod egzekucji. Od tego określenia zależy następnie właściwość sądu, który sprawę rozpozna. Dość ciekawym zagadnieniem, jakie może pojawiać się w przedstawianej materii, jest to, czy przy wnoszeniu powództwa przeciwegzekucyjnego (zarówno opozycyjnego, jak i interwencyjnego) wymagane jest złożenie nowego pełnomocnictwa procesowego. Z literalnej treści art. 91 pkt 2 k.p.c. wynika, że pełnomocnictwo procesowe obejmuje z samego prawa umocowanie do wszelkich czynności dotyczących zabezpieczenia i egzekucji. Jednakże w praktyce częstokroć można spotkać się z odmiennym postępowaniem w tej kwestii, zgodnie z którym do wszczęcia i prowadzenia postępowań inicjowanych powództwem przeciwegzekucyjnym jest udzielane nowe pełnomocnictwo jako do sprawy stanowiącej odrębne postępowanie. Za takim rozwiązaniem opowiada się również część doktryny[31].
Niekiedy jest również podkreślany fakt, że istotne jest, aby wniesienie pozwu interwencyjnego zostało poprzedzone stosownym wezwaniem przedprocesowym zawierającym żądanie zwolnienia danego przedmiotu od egzekucji[32].
Zwolnienie od egzekucji oznacza, że przedmiot egzekucji zostanie zwolniony, a nie, że cała egzekucja zostaje zakazana (uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z 21 stycznia 1976 r., sygn. akt III CZP 92/75; OSNC 1976/9/189). W przypadku zaś, w jakim dojdzie do sprzedaży danego składnika majątku przed wytoczeniem powództwa lub przed jego rozpoznaniem, powód – aby uniknąć zarzutu bezprzedmiotowości wszczętego postępowania – może zmienić żądanie pozwu na żądanie zwolnienia od egzekucji kwoty pieniężnej uzyskanej ze sprzedaży[33].

Podsumowanie

Każde postępowanie egzekucyjne stanowi przymusową realizację tytułu wykonawczego, który nie został z różnych względów wykonany przez dłużnika w sposób dobrowolny. W toku postępowania poza wierzycielem i dłużnikiem mogą pojawiać się także i inne osoby, tzw. osoby trzecie. Niektóre z nich „wstępują” do postępowania egzekucyjnego w sposób dobrowolny – np. nabywcy licytacyjni, inni zaś niezależnie od swojej woli – czego przykładem są właściciele zajętych ruchomości niebędący dłużnikami, trzeciodłużnicy, zarządcy nieruchomościami, adresaci zapytań w trybie art. 761 k.p.c. Z uwagi na fakt nieposiadania przez te osoby statusu strony postępowania i skorelowanych z nim uprawnień i obowiązków ustawodawca zadbał o to, aby i takie podmioty miały zagwarantowane przepisami prawa możliwości obrony swoich praw, jak również aby organ egzekucyjny miał uprawnienia wobec tych osób żądania określonego zachowania się, które ma wpływ na toczącą się egzekucję. Niniejsze opracowanie w sposób syntetyczny i praktyczny zobrazowało to, jakie prawa i obowiązki niektóre z tych osób trzecich w postępowaniu egzekucyjnym posiadają i jak mogą z nich korzystać, jakie istnieją w tym względzie zagrożenia i ryzyka. Tematyka dotycząca prawa i obowiązki dłużników zajętych wierzytelności (tzw. trzeciodłużników), licytantów i nabywców w postępowaniu egzekucyjnym oraz adresatów zapytań z art. 761 k.p.c. zostanie przedstawiona najprawdopodobniej w trzecim numerze „Temidium”, co będzie stanowiło swoiste uzupełnienie poruszonego zagadnienia.
 
Patrycja Gabriela Bartosz-Burdiak
aplikant radcowski w Okręgowej Izbie Radców Prawnych w Warszawie
 
Tomasz Piotr Czyżyk
asesor komorniczy w Izbie Komorniczej w Warszawie

Źródło: Temidium 1 (72) 2013