Wstęp
W obrocie konsumenckim dotkliwie odczuwa się deficyt realnych, skutecznych sankcji prawnych, gdy dochodzi do naruszenia przez przedsiębiorcę indywidualnych interesów konsumenta[1]. Problem ten od dawna sygnalizuje się w literaturze prawniczej[2]. Istniejącemu wyzwaniu usiłuje sprostać współczesny prawodawca, konstruując nowe typy sankcji wobec przedsiębiorców, które w wielu przypadkach istotnie odbiegają od tradycyjnych instrumentów prawa cywilnego.
W relacjach kredytowych należy do nich zaliczyć tzw. sankcję kredytu darmowego, która polega na pozbawieniu kredytodawcy przychodów z tytułu kredytu konsumenckiego, gdy naruszy on pewne obowiązki ustawowe. Sankcję tę pierwotnie uregulowano w art. 15 ustawy z dnia 20 lipca 2001 r. o kredycie konsumenckim[3] (dalej: u.k.k. z 2001 r.), a obecny jej kształt określa art. 45 ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim[4] (dalej: u.k.k.). Ustawodawcy przyświeca przy wprowadzaniu tej sankcji przede wszystkim prewencja szczególna oraz ogólna. Zagrożenie sankcją kredytu darmowego ma mobilizować kredytodawcę do przestrzegania określonych powinności, jakie nałożono na niego w u.k.k. Celem jest również ochrona interesów konsumenta – oferuje się mu atrakcyjny instrument dochodzenia uprawnień wobec kredytodawcy, gdy nie wykona on albo nienależycie wykona pewne obowiązki ustawowe w relacji kredytowej. Warto dodać, że art. 45 u.k.k. implementuje ogólny art. 23 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/48/WE z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie umów o kredyt konsumencki oraz uchylającej dyrektywę Rady 87/102/EWG[5]), który nakazuje ustawodawcy krajowemu stosowanie skutecznych, proporcjonalnych i odstraszających sankcji w stosunku do kredytodawcy naruszającego ciążące na nim obowiązki w związku z zawarciem umowy o kredyt konsumencki[6].
W literaturze przedmiotu sankcję kredytu darmowego generalnie ocenia się pozytywnie[7]. W polskiej praktyce sankcję tę egzekwuje się jednak rzadko i dlatego jej rzeczywista efektywność jako instrumentu ochrony interesów konsumenckich jest niewielka[8]. Zapewne wynika to przede wszystkim z ogólnie niskiej świadomości prawnej konsumentów, jak również z czasochłonności i kosztów związanych z dochodzeniem roszczeń wobec kredytodawców na drodze sądowej. W ostatnich latach stan rzeczy ulega powolnej poprawie. Można obserwować zwiastuny szerszego i bardziej efektywnego korzystania z sankcji kredytu darmowego w praktyce sądowej[9].
 
1. Zakres relacji objętych sankcją kredytu darmowego
Sankcję kredytu darmowego, o której mowa w art. 45 u.k.k., można zastosować jedynie do umów o kredyt konsumencki. Chodzi o umowy, na podstawie których przedsiębiorca udziela konsumentowi kredytu w wysokości nie większej niż 255 550 zł albo równowartość tej kwoty w walucie obcej, ewentualnie przyrzeka konsumentowi udzielenie takiego kredytu (art. 3 ust. 1 u.k.k.). Wspomniane ograniczenie kwotowe nie ma natomiast zastosowania do umowy o kredyt, który jest przeznaczony na remont domu albo lokalu mieszkalnego, o ile tego kredytu nie zabezpieczono hipoteką (art. 3 ust. 1a u.k.k.).
Należy wyjaśnić, że umowa o kredyt konsumencki nie jest odrębnym typem umowy nazwanej. Stanowi zbiorcze pojęcie, które obejmuje m.in. umowę pożyczki (art. 720 § 1 k.c. [10]), umowę kredytu (art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe[11], dalej: „p.b.”), umowę sprzedaży z odroczonym terminem płatności ceny (art. 535 k.c.)[12]. W tym kontekście kredyt oznacza każdego rodzaju pomoc finansową udzieloną kredytobiorcy (konsumentowi). Polega ona na odpłatnym udostępnieniu kredytobiorcy kapitału (pieniężnego lub rzeczowego) przez przedsiębiorcę.
Sankcja kredytu darmowego (w rozumieniu art. 45 u.k.k.) nie znajduje zastosowania do umów określonych w art. 4 ust. 1 u.k.k., np. obejmujących ugodę sądową lub dotyczących odwróconego kredytu hipotecznego[13]. Co istotne, w aktualnym stanie prawnym sankcji kredytu darmowego nie można stosować do umowy o kredyt hipoteczny[14]. Do umów, które zabezpieczono hipoteką, zawartych przed 22 lipca 2017 r., nadal jednak znajduje zastosowanie dotychczasowy art. 46 u.k.k., który przewidywał szczególny, limitowany wariant omawianej sankcji[15].
 
2. Istota i zakres sankcji kredytu darmowego
Sankcja kredytu darmowego – w kształcie wynikającym z art. 45 u.k.k. – sprowadza się do pozbawienia kredytodawcy przychodów z tytułu określonego kredytu konsumenckiego, czyli utraty zarobku planowanego w ramach danej transakcji. Jeżeli zastosowano taką sankcję, kredytobiorca pozostaje zobowiązany jedynie – z pewnymi wyjątkami – do zwrotu kredytodawcy kapitału wykorzystanego kredytu. Sankcja ta obejmuje zasadniczo wszystkie przychody kredytodawcy związane z kredytem konsumenckim, niezależnie od ich nazwy: odsetki, opłaty, prowizje, składki, koszty itd. Mogą one wynikać z umowy o kredyt konsumencki lub odrębnego porozumienia między stronami, które dodatkowo reguluje warunki danego kredytu (np. porozumienia restrukturyzacyjnego).
Powyższa zasada doznaje pewnych ograniczeń. Przede wszystkim sankcja kredytu darmowego nie obejmuje świadczeń pieniężnych płatnych przez konsumenta na rzecz osoby trzeciej lub organu władzy publicznej, choćby były one związane z kredytem konsumenckim (np. wynagrodzenie osoby trzeciej za świadczenie usługi dodatkowej, podatki, opłaty skarbowe, opłaty sądowe)[16]. Nie są to świadczenia „należne kredytodawcy”, jak tego wymaga art. 45 ust. 1 u.k.k. Pewne wątpliwości mogą jednak powstawać w odniesieniu do kosztów, które ponosi kredytodawca na rzecz osoby trzeciej lub organu władzy publicznej, a – zgodnie z umową – konsument jest zobowiązany do ich refundacji. W drodze wykładni funkcjonalnej należy uznać, że takie koszty również nie są objęte działaniem sankcji kredytu darmowego, ponieważ nie stanowią przychodu kredytodawcy, a jedynie zwrot poniesionych przezeń wydatków[17]. Sankcja mogłaby znajdować zastosowanie jedynie w przypadku, gdyby powyższe koszty zawierały ukrytą marżę (zarobek) kredytodawcy.
Sankcja kredytu darmowego nie powstaje w odniesieniu do kosztów usług dodatkowych, gdy są one świadczone przez kredytodawcę na rzecz konsumenta, choćby takie usługi były wymagane od konsumenta w związku z kredytem konsumenckim (np. ubezpieczenie, przechowanie, usługi płatnicze). Po pierwsze, art. 45 ust. 1 u.k.k. nie odwołuje się do pojęcia „całkowitego kosztu kredytu”, które zdefiniowano w art. 5 pkt 6 u.k.k. i które obejmuje koszty usług dodatkowych. Po drugie, skoro kredytobiorca otrzymuje pewne świadczenie z tytułu umowy o usługę dodatkową, brakuje przekonujących racji aksjologicznych, aby kredytodawcę pozbawiać wynagrodzenia za taką usługę. Naruszenie, o którym mowa w art. 45 ust. 1 u.k.k., dotyczy umowy o kredyt konsumencki, a nie umowy odnośnie do usługi dodatkowej. Po trzecie, skoro wynagrodzenie za usługę dodatkową może otrzymać osoba trzecia, nie ma wystarczających podstaw, aby takiego wynagrodzenia pozbawiać kredytodawcy, gdy to on świadczy usługę dodatkową.
Sankcja kredytu darmowego nie obejmuje kosztów ustanowienia zabezpieczeń, gdy – zgodnie z umową – ponosi je konsument, np. opłata notarialna lub sądowa w związku z wpisem zabezpieczenia do rejestru publicznego (art. 45 ust. 4 u.k.k.). Wyłączenie to wynika przede wszystkim z faktu, że wspomniane koszty nie stanowią przychodu dla kredytodawcy.
Kontrowersje może budzić kwestia, czy sankcja kredytu darmowego dotyczy wszelkiego rodzaju odsetek, jak sugerowałaby wykładnia językowa art. 45 ust. 1 u.k.k. W drodze wykładni funkcjonalnej można bowiem dojść do wniosku, że odsetki za opóźnienie (zob. art. 481 § 1 k.c.) nie są objęte sankcją kredytu darmowego[18]. Po pierwsze, kredytobiorca nie powinien być premiowany w sytuacjach, w których sam narusza postanowienia umowy o kredyt konsumencki, opóźniając się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego. Po drugie, odsetki za opóźnienie zasadniczo pełnią funkcję zryczałtowanego odszkodowania, ewentualnie funkcję penalną, a nie stanowią wynagrodzenia za korzystanie z kapitału kredytu. Funkcja odsetek za opóźnienie uzasadnia wyłączenie ich spod działania sankcji kredytu darmowego.
Z podobnych względów należy uznać, że sankcji kredytu darmowego nie podlegają koszty związane z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem przez konsumenta umowy o kredyt konsumencki, np. koszty monitów i wezwań do zapłaty, zasądzone koszty procesu, przyznane koszty postępowania egzekucyjnego.
 
3. Przesłanki sankcji kredytu darmowego
Sankcja kredytu darmowego powstaje w przypadku, gdy kredytodawca naruszył jeden z obowiązków, który nałożono nań na podstawie przepisów wymienionych w art. 45 ust. 1 u.k.k. w odniesieniu do:
1) formy umowy o kredyt konsumencki (art. 29 ust. 1 u.k.k.),
2) niektórych elementów treści dokumentu umowy o kredyt konsumencki (art. 30 ust. 1 pkt 1–8, 10, 11, 14-17 u.k.k.),
3) treści dokumentu umowy o kredyt wiązany lub kredyt w formie odroczonej płatności (art. 31 u.k.k.),
4) treści dokumentu umowy o kredyt w rachunku konsumenta, gdy kredyt ten podlega spłacie na żądanie lub w terminie do trzech miesięcy (art. 32 u.k.k.),
5) treści dokumentu umowy o kredyt, który spełnia przesłanki określone w art. 4 ust. 2 pkt 5 u.k.k., tzw. kredyt restrukturyzacyjny (art. 33 u.k.k.),
6) wysokości opłat pobieranych od konsumenta w związku z opóźnieniem w spłacie kredytu (art. 33a u.k.k.),
7) wysokości pozaodsetkowych kosztów kredytu (art. 36a-36c u.k.k.).
Powyższe przypadki można podzielić na dwie grupy. Po pierwsze, sankcjonuje się naruszenie przez przedsiębiorcę obowiązków informacyjnych wobec konsumenta dotyczących formy i treści dokumentu umowy w związku z udzieleniem kredytu konsumenckiego (art. 29 ust. 1, art. 30 ust. 1 pkt 1-8, 10, 11, 14-17 i art. 31-33 u.k.k.). Takie naruszenie może wystąpić jedynie na etapie zawierania tej umowy. Po drugie, sankcji podlega uchybienie ograniczeniom zapewniającym ochronę konsumenta przed nadmiernym obciążeniem finansowym w związku z umową o kredyt konsumencki (art. 33a, art. 36a-36c u.k.k.)[19]. Zdarzenie takie może wystąpić na etapie zawierania umowy albo na etapie późniejszym (zwłaszcza w trakcie dochodzenia roszczeń wobec konsumenta).
Sankcja kredytu darmowego powstaje, gdy dochodzi do niewykonania lub nienależytego wykonania przez kredytodawcę obowiązku, jaki wynika z przepisu wymienionego w katalogu zamieszczonym w art. 45 ust. 1 u.k.k. W przypadku obowiązku informacyjnego naruszenie może polegać na pominięciu wymaganego elementu albo podaniu konsumentowi nieprawdziwych lub niepełnych wiadomości (np. błędnie wyliczonej całkowitej kwoty do zapłaty przez konsumenta)[20]. Sankcji podlega także zamieszczenie w dokumencie umowy informacji niejednoznacznych lub niezrozumiałych (zob. art. 29 ust. 3 w zw. z art. 30-33 u.k.k.) – oznacza to nienależyte wykonanie obowiązku informacyjnego przez kredytodawcę[21].
W przypadku sankcji kredytu darmowego nie ma znaczenia zakres lub istotność naruszenia ani jego wpływ na interesy konsumenta (argument lege non distinguente, z zastrzeżeniem art. 5 k.c.)[22]. Należy jednak zauważyć, że sankcji kredytu darmowego nie unormowano na zasadzie ryzyka lub odpowiedzialności absolutnej. Kredytodawca odpowiada za naruszenie umyślne lub niedochowanie należytej staranności przy wykonywaniu swoich obowiązków (art. 355 § 1 k.c.)[23]. Oceniając tę kwestię, trzeba uwzględnić podwyższony stopień staranności, jaki jest wymagany od kredytodawcy w zakresie prowadzonej przez niego działalności (art. 355 § 2 k.c.). Sankcja kredytu darmowego powstaje, gdy naruszenie obowiązku jest wynikiem postępowania samego kredytodawcy lub osoby, która działa na jego rzecz (pracownika, pośrednika kredytowego itd.)[24].
Zgodnie z ogólnymi zasadami dowodowymi ciężar wykazania, że kredytodawca naruszył określony obowiązek wymieniony w art. 45 ust. 1 u.k.k., spoczywa na konsumencie (art. 6 k.c.).
 
4. Uruchomienie sankcji kredytu darmowego
W doktrynie prawa cywilnego spory budzi zagadnienie, czy sankcja kredytu darmowego na podstawie art. 45 u.k.k. powstaje z mocy prawa (ex lege) czy wskutek wykonania uprawnienia prawokształtującego przez konsumenta. Spór dotyczy przede wszystkim tego, jakie znaczenie przyznać oświadczeniu konsumenta, o którym mowa w powołanym przepisie (sformułowanie: „po złożeniu kredytodawcy pisemnego oświadczenia”).
Na tle art. 15 u.k.k. z 2001 r. w literaturze dominowało stanowisko, iż sankcja ta występuje automatycznie, gdy dochodzi do naruszenia obowiązku przez kredytodawcę, niezależnie do złożenia oświadczenia przez konsumenta w tej sprawie[25]. Przyjmowano, że wspomniane oświadczenie ma jedynie znaczenie informacyjne. Stanowisko to jest formułowane także w odniesieniu do obecnie obowiązującego art. 45 u.k.k.[26]. Po pierwsze, pogląd ten uzasadnia wykładnia historyczna, która odwołuje się m.in. do materiałów legislacyjnych, jakie przygotowano w toku prac nad ustawą o kredycie konsumenckim. Po drugie, omawiany pogląd mogą wspierać argumenty natury celowościowej. Sankcja kredytu darmowego uruchamiana ex lege zazwyczaj lepiej chroni konsumenta, ponieważ nie zależy od jego inicjatywy. Może to być środkiem zmniejszenia negatywnych konsekwencji niskiej świadomości prawnej wśród polskich konsumentów. Po trzecie, skoro sankcja kredytu darmowego jest zawsze korzystna dla konsumenta, nie ma racjonalnego powodu, aby uzależniać uruchomienie tej sankcji od jego inicjatywy[27].
W mojej ocenie bardziej przekonujące argumenty przemawiają za stanowiskiem, zgodnie z którym uruchomienie sankcji kredytu darmowego zależy od wykonania przez konsumenta uprawnienia prawokształtującego[28]. Po pierwsze, sformułowanie, jakie zamieszczono w art. 45 ust. 1 u.k.k.: „po złożeniu kredytodawcy pisemnego oświadczenia”, jest typowe dla przypadków, w których w przepisach prawa cywilnego wprowadza się uprawnienie prawokształtujące (zob. np. art. 88 § 1, art. 395 § 1 zd. 2, art. 499 zd. 1 k.c.). Po drugie, pojęcie „oświadczenie”, którym posłużono się w art. 45 ust. 1 u.k.k., w przepisach prawa cywilnego zazwyczaj oznacza oświadczenie woli, a nie oświadczenie wiedzy (informacyjne). Wykonanie uprawnienia prawokształtującego następuje zaś przez złożenie oświadczenia woli. Po trzecie, wykładnia językowa komentowanego przepisu jednoznacznie wskazuje, że skutki związane z sankcją kredytu darmowego powstają „po złożeniu” oświadczenia. Jest to sformułowanie charakterystyczne dla skutków wykonania uprawnienia prawokształtującego. Po czwarte, gdyby przyjąć, że oświadczenie konsumenta ma tylko charakter informacyjny, w rzeczywistości prowadziłoby to do zanegowania sensu wskazanego fragmentu art. 45 ust. 1 u.k.k. Z omawianym oświadczeniem nie byłyby związane żadne realne skutki prawne. Interpretacja taka pozostaje w sprzeczności z ogólną regułą wykładni prawa, zgodnie z którą każdemu elementowi przepisu należy przyporządkować jakieś sensowne konsekwencje normatywne.
Warto zauważyć, że w dotychczasowej praktyce orzeczniczej polskich sądów korzystanie z sankcji kredytu darmowego zawsze było poprzedzone złożeniem stosownego oświadczenia przez konsumenta. Nie stwierdzono przypadków uwzględniania tej sankcji przez sąd z urzędu, bez uprzedniego oświadczenia konsumenta w tej sprawie[29].
 
5. Powstanie i wygaśnięcie uprawnienia
Uprawnienie prawokształtujące do skorzystania z sankcji kredytu darmowego, które wynika z art. 45 ust. 1 u.k.k., powstaje z chwilą, gdy kredytodawca naruszył obowiązek objęty sankcją kredytu darmowego (np. gdy nie zamieścił wymaganych informacji w dokumencie umowy przekazanym konsumentowi).
Wypowiedzenie umowy o kredyt konsumencki – ze skutkami ex nunc – nie powoduje wygaśnięcia uprawnienia. Dotyczy to zarówno wypowiedzenia standardowego (zob. art. 42 u.k.k.), jak i sankcyjnego (zob. art. 43 ust. 1 u.k.k., art. 75 p.b.)[30]. Zgodnie z art. 45 ust. 5 u.k.k. do wygaśnięcia uprawnienia dochodzi dopiero po roku od dnia wykonania umowy. W tym okresie konsument musi złożyć kredytodawcy wymagane oświadczenie, aby skorzystać z sankcji kredytu darmowego. Roczny termin, o którym mowa w art. 45 ust. 5 u.k.k., należy zakwalifikować jako termin zawity prawa materialnego. Jeśli upłynął, nie podlega przywróceniu w postępowaniu sądowym.
Powołany przepis wprowadzono w celu ochrony interesów konsumenta, aby wydłużyć okres, w którym może on dowiedzieć się o zaistniałym naruszeniu, wykonać omawiane uprawnienie i domagać się od kredytodawcy zwrotu zapłaconych odsetek i innych kosztów z tytułu kredytu konsumenckiego.
Na potrzeby wykładni art. 45 ust. 5 u.k.k. przez wykonanie umowy należy rozumieć sytuację, w której należycie wypełniono wszystkie obowiązki w ramach stosunku kredytu konsumenckiego, w tym obowiązki powstające z mocy ustawy (np. odnośnie do zapłaty odsetek za opóźnienie na podstawie art. 481 § 1 k.c.). Chodzi o obowiązki dotyczące świadczenia głównego i świadczeń ubocznych, po stronie konsumenta oraz kredytodawcy, wykonane dobrowolnie lub przymusowo (argument lege non distinguente)[31].
 
6. Wykonanie uprawnienia
Wykonanie uprawnienia następuje poprzez złożenie w stosunku do kredytodawcy oświadczenia woli konsumenta o skorzystaniu z sankcji kredytu darmowego (sformułowanie w art. 45 ust. 1 u.k.k.: „po złożeniu kredytodawcy pisemnego oświadczenia”). Oświadczenie to można złożyć także w toku procesu sądowego, np. gdy kredytodawca wytoczył powództwo przeciwko konsumentowi o zapłatę kwot wynikających z umowy o kredyt konsumencki.
Oświadczenie konsumenta uznaje się za złożone z chwilą, gdy doszło do kredytodawcy w taki sposób, że mógł zapoznać się z jego treścią (art. 61 § 1 k.c.). Oświadczenie konsumenta powinno być złożone w formie pisemnej pod rygorem ad probationem (art. 45 ust. 1 u.k.k. w zw. z art. 73 § 1 k.c.).
Ciężar dowodu, że kredytodawcy doręczono wspomniane oświadczenie, a więc wystąpiła sankcja kredytu darmowego, spoczywa na konsumencie (art. 6 k.c.).
 
7. Konsekwencje sankcji kredytu darmowego
Wykonanie przez konsumenta uprawnienia określonego w art. 45 ust. 1 u.k.k. – w drodze złożenia kredytodawcy wymaganego oświadczenia – powoduje zmianę treści stosunku kredytu konsumenckiego. Zmiana ta następuje w dwóch kierunkach. Po pierwsze, wygasają roszczenia kredytodawcy wobec konsumenta o zapłatę odsetek i innych kosztów z tytułu kredytu konsumenckiego (z wyjątkami, które wcześniej opisano, np. co do odsetek za opóźnienie). Po drugie, jeżeli konsument takie odsetki lub koszty uprzednio zapłacił na rzecz kredytodawcy, w majątku konsumenta powstają roszczenia w stosunku do kredytodawcy o zwrot uiszczonych kwot (art. 410 w zw. z art. 405 k.c.). Wykonanie uprawnienia powoduje, że odpada podstawa w odniesieniu do takich odsetek i kosztów, a konsument może żądać ich zwrotu jako nienależnego świadczenia.
Wykonanie uprawnienia ma skutek wsteczny (działanie ex tunc) w tym sensie, że sankcja kredytu darmowego obejmuje – z pewnymi wyjątkami – wszelkie odsetki i inne koszty z tytułu kredytu konsumenckiego, niezależnie od okresu ich naliczania: przed wykonaniem uprawnienia czy po wykonaniu[32].
Roszczenia konsumenta o zwrot uiszczonych odsetek i kosztów stają się wymagalne niezwłocznie po wezwaniu kredytodawcy, ponieważ mamy do czynienia z zobowiązaniem bezterminowym (art. 455 k.c.)[33]. Powyższe roszczenia ulegają przedawnieniu w okresie dziesięciu lat (art. 118 k.c.), licząc od dnia wykonania uprawnienia (art. 120 § 1 k.c.), o ile wykonano je nie później niż rok po dniu wykonania umowy (art. 45 ust. 5 u.k.k.). Dotyczy to również roszczeń o zwrot zapłaconych odsetek, ponieważ takich roszczeń – z tytułu nienależnego świadczenia – nie można zakwalifikować jako roszczeń o świadczenia okresowe[34].
 
8. Spłata kapitału kredytu
Sankcja kredytu darmowego nie powoduje wygaśnięcia obowiązku konsumenta dotyczącego zwrotu kredytodawcy kapitału wykorzystanego kredytu. Konsument zwraca taki kapitał w terminie i w sposób określony w umowie o kredyt konsumencki (art. 45 ust. 1 u.k.k. in fine).
W przypadku gdy w dokumencie umowy o kredyt konsumencki nie określono zasad lub terminów spłaty kredytu, trzeba rozróżnić trzy sytuacje[35]. Po pierwsze, w sytuacji, w której strony uzgodniły zawarcie umowy na czas nieokreślony, konsument powinien spłacić kapitał kredytu po wypowiedzeniu i upływie ewentualnego okresu wypowiedzenia. Po drugie, jeżeli strony ustaliły, że kredyt ma być spłacony w ratach do określonego terminu, a w treści dokumentu umowy zamieszczono informację o ostatecznym terminie spłaty, pomijając informacje o warunkach i datach uiszczenia poszczególnych rat (zob. art. 30 ust. 1 pkt 8 u.k.k.), stosuje się reguły określone w art. 45 ust. 2 u.k.k. Konsument powinien wtedy spłacić kapitał kredytu w równych ratach, płatnych co miesiąc, licząc od dnia zawarcia umowy. Po trzecie, w sytuacji, w której strony postanowiły, że konsument ma otrzymać kredyt spłacany w określonym terminie, ale w treści dokumentu umowy nie zamieszczono informacji o warunkach spłaty, należy stosować reguły określone w art. 45 ust. 2-3 u.k.k. Przepisy te wprowadzają odmienne reguły w zależności od kwoty kredytu:
1) gdy suma kredytu konsumenckiego wynosi do 80 000 zł (włącznie) – konsument jest zobowiązany do zwrotu kapitału kredytu w ciągu pięciu lat w równych ratach, płatnych co miesiąc, licząc od dnia zawarcia umowy;
2) jeżeli suma kredytu konsumenckiego przekracza 80 000 zł – konsument ma obowiązek spłacić kapitał kredytu w ciągu dziesięciu lat w równych ratach, płatnych co miesiąc, licząc od dnia zawarcia umowy.
Nie ma przeszkód, żeby – po wykonaniu przez konsumenta uprawnienia w sprawie sankcji kredytu darmowego – w drodze umowy strony zmieniły konsekwencje, jakie wynikają z art. 45 ust. 2-3 u.k.k., tak aby warunki spłaty kredytu dostosować do swoich potrzeb. Czynność taka nie wykracza poza granice swobody umów (art. 353¹ k.c.)[36].
Na zakończenie trzeba podkreślić, że sankcja kredytu darmowego w stosunku do kredytodawcy w związku z naruszeniem przezeń obowiązków ustawowych może występować kumulatywnie z sankcjami publicznoprawnymi (zob. np. art. 24 ust. 1 w zw. z art. 106 i n. ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów[37]) lub karnymi (zob. art. 138c § 1 ustawy z dnia 21 maja 1971 r. – Kodeks wykroczeń[38]).
 
dr Tomasz Czech
radca prawny w OIRP w Warszawie

---