Wstęp
Celem niniejszego artykułu jest zaprezentowanie podstawowych zagadnień dotyczących funkcjonowania Prezydium Krajowej Rady Radców Prawnych (dalej: „Prezydium”). Przedstawione w nim zostaną także niektóre z kompetencji Prezydium.
Z punktu widzenia pozycji oraz uprawnień Prezydium najistotniejsze są przepisy ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych[1] (dalej: „ustawa”). Kwestie te są dodatkowo regulowane w uchwałach Krajowej Rady Radców Prawnych (dalej: „KRRP” albo „Krajowa Rada”), w szczególności w Regulaminie działalności samorządu radców prawnych i jego organów, stanowiącym załącznik do uchwały Nr 34/VII/2008 KRRP z dnia 26 września 2008 r. w sprawie uchwalenia Regulaminu działalności samorządu radców prawnych i jego organów (dalej: „Regulamin działalności samorządu”). Zarówno w ustawie, jak i w uchwałach KRRP zostały także określone szczegółowe obowiązki i uprawnienia Prezydium.
Skład Prezydium został określony w art. 59 ust. 2 ustawy. Zgodnie z tym przepisem Prezydium stanowią prezes i wybrani przez Krajową Radę wiceprezesi, sekretarz, skarbnik i członkowie. Swego rodzaju uszczegółowieniem tego przepisu, a dodatkowo przepisem określającym zasady wyboru członków Prezydium innych niż prezes KRRP jest § 38 Regulaminu działalności samorządu. Stanowi on, że Krajowa Rada na pierwszym posiedzeniu w danej kadencji ustala liczbę osób wchodzących w skład Prezydium oraz dokonuje wyboru Prezydium poprzez przeprowadzenie oddzielnego głosowania na funkcje: wiceprezesa (wiceprezesów), skarbnika, sekretarza oraz członka (członków) Prezydium. Dodatkowo na jednym z pierwszych posiedzeń w każdej kadencji Krajowa Rada podejmuje uchwałę określającą zakres obowiązków wiceprezesów KRRP oraz członków Prezydium danej kadencji[2]. W takiej uchwale poszczególnym osobom wchodzącym w skład Prezydium zostają przypisane konkretne obowiązki dotyczące m. in. nadzorowania działalności agend działających przy Krajowej Radzie (takich jak Ośrodek Badań, Studiów i Legislacji, Centrum Edukacji Prawnej czy Centrum Szkolenia Ustawicznego), koordynowania działalności zagranicznej, reprezentowania KRRP na posiedzeniach organów państwa czy koordynowania działalności w zakresie spraw związanych z aplikacją radcowską. W takiej uchwale wskazywany jest także wiceprezes KRRP zastępujący prezesa KRRP w sytuacjach, o których mowa w § 51 Regulaminu działalności samorządu, tj. w razie wygaśnięcia mandatu lub trwałej niemożności pełnienia funkcji przez prezesa KRRP, a także w razie przejściowej przeszkody w wykonywaniu obowiązków przez prezesa w sytuacji, gdy prezes nie jest w stanie wyznaczyć zastępującego go wiceprezesa.
 
Pozycja ustrojowa Prezydium
Jeśli chodzi o pozycję ustrojową Prezydium w strukturze KRRP, to określa go art. 59 ust. 3 ustawy. Zgodnie z tym przepisem Prezydium jest organem wykonawczym KRRP i zdaje jej sprawę ze swej działalności. W przepisie tym został zatem określony generalny charakter Prezydium jako organu wykonawczego w stosunku do KRRP. Przewidziany w nim został także obowiązek sprawozdawczości z działalności, stanowiący konsekwencję wykonawczego charakteru KRRP. Ten obowiązek ustawowy został uszczegółowiony w § 48 ust. 2 Regulaminu działalności samorządu, na mocy którego Prezydium składa Krajowej Radzie odpowiednio do dnia 31 marca i dnia 30 września każdego roku sprawozdanie ze swojej działalności w poprzednim półroczu. Opisując charakter Prezydium, należy podkreślić, że nie stanowi ono organu samorządu radców prawnych w rozumieniu art. 42 ust. 1 ustawy, gdyż do tych zaliczono wyłącznie Krajowy Zjazd Radców Prawnych, Krajową Radę, Wyższą Komisję Rewizyjną, Wyższy Sąd Dyscyplinarny, Głównego Rzecznika Dyscyplinarnego, zgromadzenie okręgowej izby radców prawnych, radę okręgowej izby radców prawnych, okręgową komisję rewizyjną, okręgowy sąd dyscyplinarny oraz rzecznika dyscyplinarnego. Wiążą się z tym określone konsekwencje w postaci niestosowania do Prezydium obowiązków, które ustawa nakłada na organy samorządu, np. obowiązku przesyłania przez organy samorządu Ministrowi Sprawiedliwości odpisu każdej uchwały w terminie 21 dni od daty jej podjęcia (art. 47 ust. 1 ustawy) czy wymogu podejmowania uchwał w obecności co najmniej połowy członków danego organu (art. 45 ustawy), co stwarza możliwość podejmowania niektórych rozstrzygnięć w tzw. trybie obiegowym.
 
 
 
Znaczenie art. 59 ust. 4 ustawy o radcach prawnych
Opisując ustawowy charakter i przewidziane w ustawie uprawnienia Prezydium, należy wskazać także na przepis art. 59 ust. 4. Stanowi on, że Prezydium sprawuje czynności należące do zakresu działania KRRP, z wyjątkiem wymienionych w art. 60 pkt 4-5a oraz 8-11a ustawy. Uprawnienia te obejmują zatem następujące zadania KRRP:

W konsekwencji poza zakresem działania, w którym Prezydium może sprawować czynności za Krajową Radę, znalazło się

Przepis art. 59 ust. 4 został dodany do ustawy w wyniku nowelizacji ustawą z dnia 7 listopada 2014 r. o zmianie ustawy – Prawo o adwokaturze oraz niektórych innych ustaw[3], która weszła w życie z dniem 25 grudnia 2014 r. W tym miejscu należy wskazać, że analogiczny przepis, tj. art. 59 ust. 3, jest zawarty w ustawie z dnia 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze[4] od początku obowiązywania tej ustawy. Wejście w życie nowelizacji z dnia 7 listopada 2014 r. spowodowano zmianę w zakresie ustawowych uprawnień Prezydium. Z organu wykonawczego w ścisłym tego słowa znaczeniu stało się ono organem, który w określonym zakresie może wykonywać ustawowe zadania, które do tej pory przysługiwały wyłącznie Krajowej Radzie jako organowi samorządu radcowskiego. Celem wprowadzenia omawianej zmiany była, jak się wydaje, potrzeba zapewnienia wykonywania ustawowych zadań KRRP w okresie między jej posiedzeniami. Trzeba mieć na uwadze, że posiedzenia KRRP odbywają się średnio raz na kwartał, co często nie pozwalało na sprawne realizowanie jej ustawowych zadań. Tym niemniej wejście w życie art. 59 ust. 4 ustawy spowodowało powstanie wątpliwościach dotyczących relacji pomiędzy Krajową Radą a jej Prezydium w zakresie sprawowania czynności wchodzących w zakres określony w art. 59 ust. 4 ustawy. Należy przyjąć, że działania Prezydium na podstawie art. 59 ust. 4 ustawy nie wyłączają właściwości KRRP w tym obszarze. Z drugie strony należy uznać, że podjęcie danej czynności przez Krajową Radę powoduje, że Prezydium nie może takiego rozstrzygnięcia zmieniać albo odwoływać. Zaproponowana interpretacja wynika z tego, że właściwość Prezydium w sprawach określonych w art. 59 ust. 4 ustawy ma charakter subsydiarny w stosunku do KRRP, której kompetencje te przysługują z mocy ustawy.
 
Reguły funkcjonowania Prezydium
Reguły dotyczące proceduralnych aspektów funkcjonowania Prezydium zostały określone w Regulaminie działalności samorządu, w szczególności w § 48. Zgodnie z tymi przepisami posiedzenia Prezydium odbywają się nie rzadziej niż raz w miesiącu. W tym miejscu należy wskazać, że oprócz posiedzeń Prezydium w praktyce funkcjonowania Prezydium występują posiedzenia tzw. funkcyjnych członków Prezydium, czyli prezesa, wiceprezesów, skarbnika oraz sekretarza Krajowej Rady. Posiedzenia te, w odróżnieniu od posiedzeń całego Prezydium, nie mają formalnego charakteru. Ustalenia poczynione na takim posiedzeniu nie przybierają formy uchwał lub stanowisk Prezydium w rozumieniu § 2 Regulaminu działalności samorządu. Mają one wyłącznie wymiar polityczny, kierunkowy lub konsultacyjny. Posiedzenia funkcyjnych członków Prezydium bardzo często poprzedzają właściwe posiedzenie Prezydium i mają na celu przygotowanie jego przebiegu.
Do posiedzeń Prezydium odpowiednie zastosowanie mają niektóre przepisy Regulaminu działalności samorządu odnoszące się do posiedzeń KRRP. Porządek posiedzenia Prezydium, jak i termin odbycia tego posiedzenia proponuje prezes KRRP. Prezes KRRP nie jest jednak jedynym podmiotem uprawnionym do zwołania posiedzenia Prezydium. Na podstawie odpowiedniego stosowania § 43 ust. 3 Regulaminu działalności samorządu na pisemny wniosek co najmniej 1/3 członków Prezydium prezes jest obowiązany zwołać posiedzenie Prezydium w celu rozpatrzenia określonej sprawy. Zwołując posiedzenie w tym trybie prezes KRRP wyznacza termin posiedzenia tak, aby posiedzenie odbyło się w terminie 14 dni od dnia złożenia wniosku. O terminie, miejscu i proponowanym porządku posiedzenia Prezydium zawiadamia się jej członków co najmniej na 10 dni przed posiedzeniem. Jedynie w uzasadnionych przypadkach, szczególnie kiedy zwołanie posiedzenia Prezydium nastąpiło w wyniku zaistnienia nadzwyczajnych okoliczności, zawiadomienie może nastąpić w terminie krótszym niż 10 dni przed posiedzeniem Prezydium. Wnioski w sprawie zmian w porządku posiedzenia Prezydium mogą być wnoszone przez członków Prezydium. Należy przyjąć, że wnioski takie mogą być składane zarówno w przed posiedzeniem, jaki i w trakcie posiedzenia.
Posiedzeniom Prezydium przewodniczy prezes albo wyznaczony przez niego wiceprezes. W posiedzeniach tych mają także prawo uczestniczyć bez prawa udziału w głosowaniu: Przewodniczący Wyższego Sądu Dyscyplinarnego, Przewodniczący Wyższej Komisji Rewizyjnej i Główny Rzecznik Dyscyplinarny oraz inne osoby zaproszone przez prezesa KRRP.
Z posiedzenia Prezydium sporządza się protokół oraz sprawozdanie stenograficzne. Do protokołów oraz sprawozdań stenograficznych z posiedzeń Prezydium mają zastosowanie analogiczne zasady jak w przypadku protokołów oraz sprawozdań stenograficznych z posiedzeń KRRP. Sprawozdanie stenograficzne obejmuje pełny zapis przebiegu obrad natomiast protokół obejmuje krótki zapis przebiegu obrad. Dodatkowo do protokołu dołącza się treść podjętych uchwał oraz listę obecności zawierającą podpisy uczestników posiedzenia. Protokół podpisuje osoba przewodnicząca posiedzeniu, sekretarz i protokolant. Uwierzytelnione wyciągi z protokołu z posiedzenia KRRP zawierające uchwały Prezydium podpisują dwaj „funkcyjni” członkowie Prezydium, w tym prezes albo wiceprezes KRRP. Skreśleń, poprawek lub uzupełnień w protokole dokonuje oraz wnioski w sprawie dokonania skreśleń, poprawek lub uzupełnień w protokole odrzuca osoba przewodnicząca posiedzeniu Prezydium na wniosek osoby biorącej udział w posiedzeniu, o czym informuje członków KRRP na jej najbliższym posiedzeniu. Skreślenia, poprawki lub uzupełnienia dokonane w protokole wymagają omówienia podpisanego przez osoby podpisujące protokół. Odrzucony wniosek o dokonanie skreśleń, poprawek lub uzupełnień dołącza się do protokołu. Protokół jest udostępniony członkom Prezydium przed następnym posiedzeniem.
W odróżnieniu od organów samorządu w rozumieniu art. 42 ust. 1 ustawy (w tym KRRP oraz rad okręgowych izb radców prawnych), w stosunku do których taki tryb został zakwestionowany przez Sąd Najwyższy[5], Prezydium może przyjmować część swoich rozstrzygnięć także w trybie obiegowym. Możliwość taka została wprowadzona w wyniku nowelizacji Regulaminu działalności samorządu uchwałą Nr 40/X/2017 KRRP z dnia 8 kwietnia 2017 r. Uchwałodawca zdecydował, że zastosowanie trybu obiegowego będzie możliwe wyłącznie w odniesieniu do stanowisk, o których mowa w § 2 ust. 2 Regulaminu działalności samorządu, tj. rozstrzygnięć, w których jest przedstawiany pogląd Prezydium w danej sprawie. W trakcie prac nad zmianą Regulaminu działalności samorządu w tym zakresie rozważane było co prawda wprowadzenie możliwości przyjmowania w trybie obiegowym także uchwał Prezydium, ostateczne jednak nie zdecydowano się na takie rozwiązanie.
Przyjęcie stanowiska w trybie obiegowym następuje na wniosek prezesa KRRP lub wiceprezesa wykonującego obowiązki prezesa zwykłą większością głosów, jeżeli w głosowaniu wzięła udział co najmniej połowa członków Prezydium. Szczegółowe zasady dotyczące przyjmowania stanowisk przez Prezydium zostały określone w uchwale Nr 45/X/2017 Prezydium z dnia 20 kwietnia 2017 r. Projekt stanowiska przeznaczonego do rozpatrzenia w trybie obiegowym prezes KRRP przesyła członkom Prezydium na wskazane przez nich adresy poczty elektronicznej, określając termin na oddanie głosu oraz wskazując adres poczty elektronicznej, na który należy oddać głos. Jednocześnie prezes KRRP informuje niezwłocznie, przy użyciu środków komunikacji telefonicznej (sms), indywidualnie, każdego z członków Prezydium o inicjatywie przyjęcia stanowiska w trybie obiegowym. Zgodnie z uchwałą termin na oddanie głosu nie może być krótszy niż sześć godzin od momentu przesłania projektu stanowiska na adres poczty elektronicznej członka Prezydium. Po zakończeniu głosowania prezes KRRP informuje członków Prezydium przy użyciu środków komunikacji elektronicznej o wyniku głosowania.
W praktyce tryb obiegowy podejmowania stanowisk jest stosowany, chociaż liczba stanowisk podjętych w ten sposób jest niewielka. Od momentu wprowadzenia tej możliwości w trybie obiegowym zostało podjętych niewiele ponad 10 stanowisk Prezydium. Ta stosunkowo niewielka skala stosowania trybu obiegowego wynika przede wszystkim z faktu, iż posiedzenia Prezydium odbywają się dość często, stąd nie ma potrzeby podejmowania stanowisk „na odległość”. Do podjęcia stanowiska w trybie obiegowym dochodzi zatem wyłącznie w przypadku konieczności reagowania przez samorząd radcowski na nagłe wydarzenia o charakterze społecznym czy politycznym[6].
Na marginesie należy jedynie zasygnalizować, że, mając na względzie szerokie spektrum zagadnień, którymi zajmuje się Prezydium, zasadne wydaje się rozważenie poszerzenia w przyszłości katalogu spraw, w których Prezydium mogłoby podejmować rozstrzygnięcia w trybie obiegowym. Zastosowanie trybu obiegowego w odniesieniu do przynajmniej niektórych uchwał Prezydium wydaje się być dopuszczalne z prawnego punktu widzenia^[7]. Do Prezydium jako do organu niebędącego organem samorządu w rozumieniu art. 42 ust. 1 ustawy nie ma bowiem zastosowania przepis art. 45 ustawy stanowiący, że organy samorządu podejmują uchwały w obecności co najmniej połowy członków danego organu.
 
 
 
Podstawowe kompetencje Prezydium
Szczegółowe kompetencje Prezydium są określone zarówno w ustawie, jak i aktach wewnętrznych, tj. uchwałach Krajowego Zjazdu Radców Prawnych, uchwałach KRRP oraz uchwałach samego Prezydium. Poniżej zostaną przedstawione niektóre z nich.
Istotną ustawową kompetencją Prezydium jest pełnienie funkcji organu odwoławczego od uchwał rad okręgowych izb radców prawnych. Zgodnie z ustawą Prezydium rozpatruje odwołania od uchwał: 1) w sprawie zawieszenia prawa do wykonywania zawodu radcy prawnego (art. 28 ustawy); 2) w sprawie wpisu na listę radców prawnych (art. 31 ustawy); 3) w sprawie wpisu na listę aplikantów radcowskich (art. 33 ustawy); 4) o skreśleniu aplikanta radcowskiego z listy aplikantów radcowskich (art. 37 ustawy). Ponadto Prezydium jest umocowane, na podstawie art. 59 ust. 4 w zw. z art. 60 pkt 6 ustawy, do rozpatrywania odwołań od innych uchwał rad okręgowych izb radców prawnych. W związku z realizacją tej ostatniej funkcji Prezydium, na mocy § 48 ust. 4 Regulaminu działalności samorządu, jest zobligowane do przesyłania członkom KRRP na 5 dni przed wyznaczonym terminem swojego posiedzenia, drogą elektroniczną, informację o odwołaniach od uchwał rad okręgowych izb radców prawnych złożonych w trybie art. 60 pkt 6 ustawy, które mają być na tym posiedzeniu rozpatrywane. Obowiązek informowania członków KRRP o przedmiocie posiedzenia dotyczy również rozpatrywanych przez Prezydium spraw szczególnej wagi dotyczących relacji z organami władzy publicznej wskazanych w art. 60 pkt 1 ustawy. Prezydium jest zobowiązane do nierozpatrywania danego odwołania lub sprawy i przekazania ich Krajowej Radzie do rozpatrzenia na najbliższym posiedzeniu w sytuacji, gdy z takim wnioskiem, zgłoszonym drogą elektroniczną nie później niż dzień przed posiedzeniem Prezydium, wystąpi co najmniej 10 członków KRRP.
Bardzo istotnym instrumentem prawnym przysługującym Prezydium na podstawie art. 58 ust. 1 pkt 2 ustawy jest uprawnienie do wystąpienia do KRRP z wnioskiem o zwołanie Nadzwyczajnego Krajowego Zjazdu Radców Prawnych. Wniosek taki jest wiążący dla KRRP, która powinna zwołać Nadzwyczajny Krajowy Zjazd w ciągu dwóch miesięcy od dnia wpływu wniosku o zwołanie Krajowego Zjazdu. Prezydium jest także uprawnione do wystąpienia z wnioskiem do prezesa KRRP o zwołanie posiedzenia KRRP. W tym przypadku wniosek również ma charakter wiążący.
Kompetencje Prezydium przewidziane w aktach prawa wewnętrznego samorządu radcowskiego mają różny charakter. Można wśród nich wyróżnić kompetencje do wydawania, na podstawie upoważnień zawartych w uchwałach, aktów prawnych o generalnym charakterze. Upoważnienia takie często dotyczą określenia w uchwale Prezydium szczegółowych zasad albo wzorów[8].
Od wydawania przez Prezydium aktów o generalnym charakterze należy odróżnić podejmowanie przez nie aktów indywidualnych. Przykładem tego rodzaju działalności jest przyznawanie przez Prezydium odznaki honorowej „Zasłużony dla Samorządu Radców Prawnych”[9].
Wśród kompetencji Prezydium można także wyróżnić takie, które dotyczą powoływania określonych podmiotów bądź uczestniczenia w ich powoływaniu. Przykładem tego jest powoływanie przez Prezydium Zespołu do opracowania wykazu aktów prawnych, których znajomość jest wymagana od aplikanta na zajęciach z poszczególnych przedmiotów i który stanowi o zakresie obowiązującym na kolokwiach z poszczególnych przedmiotów[10], czy powoływanie, na wniosek Kierownika Ośrodka Badań Studiów i Legislacji, zastępcy Kierownika Ośrodka oraz współpracowników Kierownika Ośrodka[11]. Niejako kreacyjny charakter ma także wskazywanie i delegowanie przez Prezydium przedstawicieli samorządu radców prawnych do składu komisji egzaminacyjnych do spraw aplikacji radcowskiej przy Ministrze Sprawiedliwości, komisji egzaminacyjnych do przeprowadzenia egzaminu radcowskiego, komisji egzaminacyjnych II stopnia przy Ministrze Sprawiedliwości, zespołu do przygotowania zadań na egzamin radcowski oraz zespołu do przygotowania pytań testowych na egzamin wstępny dla kandydatów na aplikantów adwokackich i radcowskich[12].
Wreszcie niektórym obowiązkom Prezydium można przypisać charakter wyłącznie techniczny[13]. W tym kontekście trzeba zwrócić uwagę na istotne z punktu widzenia informowania o aktualnym stanie prawa wewnętrznego zadanie Prezydium, jakim jest ogłaszanie tekstów jednolitych uchwał Krajowego Zjazdu Radców Prawnych, KRRP i Prezydium.
Na koniec warto wskazać kompetencją, która w obecnej kadencji organów samorządu radców prawnych, wypełnia znaczącą część aktywności Prezydium, jaką jest wyrażanie zgody na zaciąganie przez Krajową Izbę Radców Prawnych (dalej: „Krajowa Izba”) zobowiązań w ramach tzw. zwykłego zarządu. Uprawnienie to zostało przyznane Prezydium na mocy uchwały Nr 76/X/2017 KRRP z dnia 8 grudnia 2017 r. w sprawie zmiany Regulaminu działalności samorządu i jego organów, która weszła w życie z dniem 1 stycznia 2018 r. Do czasu wejścia w życie tej zmiany w Regulaminie działalności samorządu zawarty był jedynie ogólny przepis, zgodnie z którym zaciąganie zobowiązań przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem Krajowej Izby następuje na podstawie uchwały KRRP. Uchwałą zmieniającą uregulowano, że do zakresu zwykłego zarządu majątkiem Krajowej Izby należy zaciąganie zobowiązań związanych z rodzajami działalności określonymi w załączniku do Regulaminu działalności finansowej samorządu radców prawnych – jednorazowo w wysokości do 100 000 zł. Jeżeli zobowiązanie przekracza jednorazowo 10 000 zł i nie przekracza jednorazowo 100 000 zł, zgodę na zaciąganie zobowiązania wyraża Prezydium w drodze uchwały. Zasady te odnoszą się także do zobowiązań okresowych innych niż związane z zatrudnianiem pracowników Biura KRRP. Wśród tego rodzaju uchwał można wskazać zarówno uchwały związane z organizacją przez Krajową Izbę imprez i wydarzeń, jak i uchwały dotyczące zawierania umów w przedmiocie współpracy z agendami działającymi w ramach KRRP.
Podsumowanie
W ustawie w jej pierwotnym kształcie Prezydium zostało scharakteryzowane jako organ wykonawczy w stosunku do Krajowej Rady. W wyniku zmian ustawy oraz na podstawie przepisów prawa wewnętrznego Prezydium przyznano jednak dodatkowe kompetencje, które wykraczają poza ściśle wykonawczy charakter. Za szczególne istotne w tym zakresie należy uznać wejście w życie art. 59 ust. 4 ustawy, na mocy którego uzyskało ono kompetencje do sprawowania niektórych czynności należących do zakresu działania Krajowej Rady. Z tego względu obecnie Prezydium nie może być postrzegane wyłącznie jako organ wykonawczy. Jego kompetencje w dużej mierze mają bowiem samodzielny charakter.
 
 
Wojciech Miller
legislator; współpracuje z Krajową Radą Radców Prawnych w zakresie tworzenia aktów prawa wewnętrznego

---