Praktyczne aspekty stosowania art. 296 Kodeksu karnego
opublikowano: 2024-10-03 przez: Więckowska Milena
Marek Turkiewicz
1. Wstęp
Przestępstwo nadużycia zaufania gospodarczego, opisane w art. 296 Kodeksu karnego (dalej: „k.k.”), stanowi jedno z istotniejszych przestępstw gospodarczych w polskim systemie prawnym. W niniejszym artykule zostanie poruszony istoty wątek zarzutu z art. 296 k.k. w kilku aspektach, z naciskiem na zarówno teoretyczne, jak i praktyczne kwestie związane z jego stosowaniem.
1. Wstęp
Przestępstwo nadużycia zaufania gospodarczego, opisane w art. 296 Kodeksu karnego (dalej: „k.k.”), stanowi jedno z istotniejszych przestępstw gospodarczych w polskim systemie prawnym. W niniejszym artykule zostanie poruszony istoty wątek zarzutu z art. 296 k.k. w kilku aspektach, z naciskiem na zarówno teoretyczne, jak i praktyczne kwestie związane z jego stosowaniem.
Na początku zostanie omówiony sam zarzut oraz jego zakres przedmiotowy, z uwzględnieniem kluczowych definicji i elementów tego przestępstwa. Przedstawione zostanie również wybrane orzecznictwo sądowe, które pozwoli zobrazować, jak sądy interpretują i stosują przepisy art. 296 k.k. w praktyce.
W dalszej części artykułu zostaną opisane uwagi dotyczące podmiotów tego czynu zabronionego. W szczególności zostanie poruszona kwestia, kto może być sprawcą tego przestępstwa oraz jakie warunki muszą być spełnione, aby dany podmiot mógł zostać uznany za winnego nadużycia zaufania w obrocie gospodarczym.
Na zakończenie autor artykułu podzieli się swoimi subiektywnymi doświadczeniami z pracy z tym zarzutem w trakcie procesu karnego. Uwagi te, oparte na praktyce zawodowej, mogą stanowić cenne wskazówki zarówno dla obrońców, jak i pełnomocników oskarżycieli, zainteresowanych tematyką przestępstw gospodarczych.
Celem artykułu jest nie tylko przybliżenie czytelnikom teoretycznych aspektów przestępstwa nadużycia zaufania gospodarczego, ale również ukazanie, jak te przepisy funkcjonują w rzeczywistości oraz jakie wyzwania mogą się pojawić w praktyce zawodowej.
2. Istota zarzutu z art. 296 k.k.
Przedmiotem ochrony wskazanym w art. 296 k.k. są interesy majątkowe podmiotów, które powierzyły innym osobom prowadzenie swoich interesów[1]. Trafnie wskazuje się w doktrynie oraz orzecznictwie, że: „w ramach rodzajowego przedmiotu ochrony art. 296 k.k., ochronie podlegają w istocie zasady prawidłowego funkcjonowania obrotu gospodarczego, ale ocenianego przez pryzmat zachowania podjętego w skonkretyzowanych okolicznościach zdarzenia, tj. w warunkach, w jakich działalność prowadzi kierowany przez sprawcę podmiot gospodarczy”[2]. Omawiany artykuł k.k. ma w istocie na celu zabezpieczenie majątkowych interesów podmiotu, który powierzył je innej osobie, oraz standardów należytej staranności w prowadzeniu cudzych spraw majątkowych[3]. Ratio legis takiego uregulowania wskazano jako ochronę zaufania wynikające z prawnego stosunku, opartego na ustawie, decyzji organu lub umowie, które upoważnia i zobowiązuje potencjalnego sprawcę do zarządzania sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą w sposób właściwy. Osoba ta ma obowiązek prowadzić sprawy podmiotu w taki sposób, aby jej działania lub zaniechania nie spowodowały bezpośredniego ryzyka powstania znacznej szkody majątkowej dla mocodawcy[4]. Trafnie wskazuje się w orzecznictwie i doktrynie, że działalność gospodarcza jest sferą aktywności człowieka, która w sposób bezpośredni wiąże się z ryzykiem. O ile niemal każde zagadnienie sporne związane prowadzeniem działalności gospodarczej czy zajmowania się sprawami majątkowymi z inicjatywy uprawnionych organów może zostać poddane ocenie w oparciu o zasady określone w przepisach prawa powszechnego (prawa cywilnego i w pewnym zakresie administracyjnego), to ich analiza prawnokarna stwarza liczne problemy wykładnicze oraz faktyczne.
Należy podkreślić, że niegospodarność karalna odnosi się do kryminalizacji wąskiego zakresu nieodpowiedniego gospodarowania, chroniąc w tym trybie interesy uczestników obrotu gospodarczego przed szkodliwą niegospodarnością menadżerów, członków zarządu, pełnomocników, jak również innych podmiotów prowadzących cudze sprawy gospodarcze. Sąd karny nie jest zatem, co do zasady, uprawniony do ingerowania w wolność prowadzenia działalności gospodarczej, skoro wszelkie ograniczenia w tym zakresie mogą wynikać jedynie z ustawy i są dopuszczalne tylko ze względu na ważny interes publiczny[5].
Trzeba wskazać, że szczególny przedmiot ochrony objęty art. 296 k.k. stanowi majątek jako pewna całość obejmująca sumę praw majątkowych przysługujących danemu podmiotowi, w tym ponad wszelką wątpliwość jego interesy gospodarcze[6]. Przepis art. 296 k.k. chroni wszelkie interesy majątkowe, a więc zarówno te związane z prowadzoną działalnością gospodarczą, jak i wszelkie inne transakcje i działania dotyczące majątku mocodawcy, choćby dokonywane jednorazowo, takie jak np. sprzedaż, zakup, załatwianie sporów majątkowych, zastępstwo w sprawach majątkowych[7]. Dodatkowo przyjmuje się, zgodnie z utrwalonym stanowiskiem SN, że „pojęcie obrotu gospodarczego należy rozumieć szeroko, jako obrót zarówno uczestników profesjonalnych, jak i nieprofesjonalnych, gdyż nie ma szczególnych powodów, aby rozumienie tego pojęcia ograniczać”[8]. Tak rozumiane sprawy majątkowe w pewnej części pokrywają się z drugim dobrem prawnym wymienionym w omawianym przepisie, tj. z działalnością gospodarczą. Należy podkreślić, że użyty przez ustawodawcę spójnik „lub” między dwoma dobrami chronionymi przez art. 296 k.k. oznacza, że ustawodawca rozumiał te pojęcia jako mające odmienny, przynajmniej częściowo, krąg desygnatów. Między zakresami nazw przedmiotów ochrony wymienionych w omawianym artykule zachodzi stosunek krzyżowania a nie zawierania się. Należy więc przyjąć, że przepis ten chroni nie tylko interesy majątkowe związane z działalnością gospodarczą, lecz także, co trzeba podkreślić, prawidłowość prowadzenia w cudzym imieniu działalności gospodarczej lub spraw majątkowych w przypadku braku prowadzenia działalności gospodarczej[9].
Do istoty przestępstwa nadużycia zaufania stypizowanego w art. 296 § 1 k.k. należy istnienie szczególnego stosunku prawnego łączącego sprawcę z pokrzywdzonym, z którego wynika kompetencja do zajmowania się sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą mandanta[10]. Trafnie podkreśla się w orzecznictwie, że istotą relacji sprawcy przestępstwa określonego w art. 296 k.k. z podmiotem, którego sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą się zajmuje, jest istnienie stosunku powierniczego, z którego wynikają określone uprawnienia i obowiązki[11].
Według SN za osobę zajmującą się cudzymi sprawami majątkowymi można uznać tylko tego, kogo obowiązki i uprawnienia obejmują łącznie zarówno dbałość o uchronienie powierzonego mienia przed uszczerbkiem, zniszczeniem lub zgubieniem, pogorszeniem stanu interesów majątkowych, jak i wykorzystanie tego mienia w procesie gospodarowania w taki sposób, aby zostało ono powiększone lub wzrosła jego wartość. Ten zatem, kto ma jedynie obowiązki w zakresie dbałości o to, aby stan mienia powierzonego nie uległ pogorszeniu, nie może być uważany za zajmującego się cudzymi sprawami majątkowymi[12]. Zgodnie z powszechnie akceptowaną w doktrynie i orzecznictwie linią interpretacyjną przez „zajmowanie się sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą” rozumieć należy wszelkie zachowania polegające na rozstrzyganiu w tych sprawach, współdziałaniu w nich lub wpływaniu na rozstrzygnięcia, a więc na rozporządzaniu mieniem, dokonywaniu czynności prawnych, dotyczących mienia lub spraw majątkowych wreszcie, na udzielaniu rady, jeśli jest się do tego z jakiegokolwiek tytułu zobowiązanym. Pojęcie zajmowania się ma szerszy zakres znaczeniowy niż pojęcie prowadzenia, którego istotę da się sprowadzić do „sprawowania nadzoru, zarządzania lub kierowania czymś”. „Zajmowanie się” charakteryzuje się pewną samodzielnością działania podmiotu, której nie można rozumieć zbyt wąsko, jedynie jako samodzielnego podejmowania decyzji lub samodzielnego dbania, w sensie decydowania o zamierzonych działaniach, o wzrost majątku lub zapobieganie stratom, do zajmowania się konieczne jest jednak dysponowanie przez sprawcę określoną sferą kompetencji władczych, umożliwiających mu kształtowanie władczo, a więc w sposób wiążący i wynikający z decyzji podejmowanych przez sprawcę sfery praw i obowiązków podmiotu, w imieniu i na rzecz którego działa w ramach posiadanych uprawnień i obowiązków[13]. Nie znajduje uzasadnienia pogląd ograniczający pojęcie zajmowania się sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą tylko do takich sytuacji, w których sprawca jest zobowiązany lub uprawniony do podejmowania decyzji dotyczących majątku jednego z podmiotów, tj. do decyzji należących do sfery zarządzania majątkiem.
Za zajmującego się cudzymi sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą można zatem uznać tylko tego, kto realizując powierzone mu zadania, jednocześnie jest uprawniony i zobowiązany do dbałości o powierzone mienie i chronienie go przed uszczerbkiem, uszczupleniem, utratą lub pogorszeniem, a zarazem jest uprawniony i zobowiązany do wykorzystania powierzonego mienia w procesie gospodarowania w taki sposób, aby mienie to pomnażać, powiększając jego wartość, ilość lub gospodarcze znaczenie. Okolicznością decydującą o zaliczeniu określonych osób do kategorii zdatnych podmiotów sprawczych przestępstwa z art. 296 k.k. decyduje posiadane przez nich władztwo kształtujące ich możliwości decyzyjne wobec spraw majątkowych lub działalności gospodarczej innej osoby, wynikające z istniejącego stosunku powierniczego, przesądzające, że mają one uprawnienie i obowiązek zajmowania się sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą danej osoby co najmniej w powierzonym im fragmencie[14].
3. Sprawcy
W sposób ogólny i w zasadzie uniwersalny można stwierdzić, że podmiotem przestępstwa z art. 296 k.k. jest osoba odpowiedzialna za zarządzanie majątkiem lub działalnością gospodarczą osoby fizycznej, prawnej albo jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej. Jest to ktoś, kto pełni funkcje zarządcze, podejmuje autonomiczne decyzje i kieruje sprawami majątkowymi w sposób podobny do właściciela[15].
3.1 Spółki kapitałowe
3.1.1 Zarząd
Wskazać należy, że zgodnie z Kodeksem spółek handlowych (dalej: „k.s.h.”) kompetencje zarządu spółki akcyjnej obejmują prowadzenie spraw i reprezentację tej spółki. Zarząd jest odpowiedzialny za zarządzanie codziennymi operacjami i decyzjami podejmowanymi w spółce. To działanie w imieniu spółki obejmuje również podejmowanie decyzji dotyczących strategii biznesowej, działań marketingowych, operacji finansowych czy zarządzania personelem. Zarząd ma obowiązek monitorowania i zarządzania ryzykiem związanym z działalnością firmy. Działanie takie obejmuje m.in. identyfikację, ocenę i minimalizację ryzyka finansowego, operacyjnego czy prawnego działalności spółki. Według powszechnie przyjmowanego poglądu określenie „zajmowanie się sprawami majątkowymi” charakteryzuje się dwoma elementami: statycznym i dynamicznym. Elementy te łącznie charakteryzują zajmowanie się sprawami majątkowymi i działalnością gospodarczą, ich koniunktywne spełnienie pozwala uznać określony rodzaj działalności za zajmowanie się sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą[16]. Element statyczny rozumiany jest jako postulat dbałości o zachowanie substancji powierzonego mienia i uchronienia go przed uszczerbkiem, pomniejszeniem, pogorszeniem stanu interesów majątkowych lub zniszczeniem. Natomiast element dynamiczny należy rozumieć jako postulat wykorzystania powierzonego mienia w procesie gospodarowania w taki sposób, aby mienie to zostało powiększone lub aby wzrosła jego wartość albo, aby prowadzenie działalności gospodarczej przyniosło oczekiwane korzyści. Oznacza to w istocie, że jeżeli prowadzenie określonych spraw spółki nie zostało powierzone w sposób wyraźny, w ustawie bądź w umowie spółki, innym organom (np. radzie nadzorczej), leży to w gestii zarządu.
3.1.2 Rada nadzorcza
Rada nadzorcza w spółce akcyjnej pełni kluczową rolę w zapewnieniu efektywnego zarządzania oraz ochrony interesów majątkowych spółki. Jej zadania i obowiązki są określone w Kodeksie spółek handlowych oraz, co bardziej istotne w kontekście zarzutu z art. 296 k.k., w statucie spółki, a ich realizacja ma na celu przede wszystkim zapewnienie bezpieczeństwa finansowego i stabilności operacyjnej spółki.
Jednym z najważniejszych zadań rady nadzorczej jest nadzór nad działalnością zarządu. Rada monitoruje decyzje podejmowane przez zarząd, analizując raporty finansowe i operacyjne. Celem tych działań jest ocena, czy zarząd działa zgodnie z założonymi celami strategicznymi oraz czy podejmowane decyzje służą interesowi majątkowemu spółki. Rada nadzorcza dokonuje także regularnej kontroli i analizy dokumentów finansowych. Przegląda sprawozdania finansowe, bilanse, rachunki zysków i strat oraz raporty księgowe, aby ocenić kondycję finansową spółki. Zlecanie audytów wewnętrznych i zewnętrznych jest kolejnym narzędziem, które pozwala wykryć ewentualne nieprawidłowości i ocenić rzetelność przedstawionych informacji finansowych. Kolejnym kluczowym aspektem działalności rady nadzorczej jest ocena strategii inwestycyjnej spółki. Rada analizuje plany inwestycyjne przedstawiane przez zarząd, oceniając ich potencjalny wpływ na majątek spółki. Monitoruje realizację projektów inwestycyjnych, oceniając ich efektywność w kontekście zwrotu z inwestycji oraz ryzyka finansowego, co jest niezbędne dla zabezpieczenia długoterminowych interesów majątkowych spółki.
Rada nadzorcza ma również obowiązek ochrony interesów akcjonariuszy. Dba o to, aby decyzje zarządu były podejmowane z myślą o długoterminowych interesach akcjonariuszy i nie narażały majątku spółki na zbędne ryzyko. Transparentność działań zarządu oraz uczciwe i rzetelne informowanie akcjonariuszy o sytuacji finansowej spółki są kluczowe dla budowania zaufania i zapewnienia stabilności spółki. Ważnym zadaniem rady nadzorczej jest zatwierdzanie kluczowych decyzji finansowych. Rada zatwierdza takie decyzje jak emisje akcji, zaciąganie kredytów czy sprzedaż istotnych składników majątkowych, oceniając ich zasadność i opłacalność w kontekście długoterminowego zabezpieczenia interesów majątkowych spółki.
Podsumowując, rada nadzorcza w spółce akcyjnej poprzez swoje działania odgrywa kluczową rolę w zapewnieniu stabilności finansowej i ochronie majątku spółki. Działając zgodnie z najlepszymi praktykami corporate governance, rada nadzorcza dba o to, aby interesy majątkowe spółki były zawsze na pierwszym miejscu, co przyczynia się do długoterminowego sukcesu i wzrostu wartości spółki. W kontekście rozpatrywania odpowiedzialności rady nadzorczej za spełnienie znamion przestępstwa z art. 296 k.k. jako najbardziej powszechne działanie pod uwagę należy wziąć przede wszystkim istotę „niedopełnienia obowiązków” kontrolnych lub działanie wspólnie i w porozumieniu z zarządem celem pokrzywdzenia akcjonariuszy.
3.2 Spółki osobowe
Członkowie zarządu spółek osobowych, takich jak spółki jawne, partnerskie, komandytowe i komandytowo-akcyjne, mają kluczową rolę w zarządzaniu majątkiem i działalnością tych spółek. W zasadzie to rozważanie zawarte w punkcie dotyczącym istoty zarzutu względem zarządu spółek kapitałowych należy zastosować odpowiednio w stosunku do zarządu spółek osobowych lub w stosunku do wspólników uprawnionych do reprezentacji spółki. Przy spółkach osobowych pod uwagę należy wziąć jeszcze rolę wspólników przy zarządzaniu spółką – czy mają równe role w procesie decyzyjnym i czy jeden ze wspólników potencjalnie nie ma wiodącej roli w zarządzaniu. Istotne jest to w zakresie kwalifikacji znamion przestępstwa z „prowadzenia spraw majątkowych” w kontekście potencjalnego znamienia przestępstwa wskazanego jako „zaniechania obowiązków”.
3.3 Inne podmioty
Innymi podmiotami które mogą podlegać odpowiedzialności z art. 296 k.k., są m.in. członkowie zarządu wspólnot mieszkaniowych czy członkowie zarządu stowarzyszenia lub fundacji.
3.3.1 Zarząd wspólnoty mieszkaniowej
Przestępstwo nadużycia uprawnień lub niedopełnienia obowiązków odnosi się do sytuacji, w której członkowie zarządu wspólnoty mieszkaniowej wykorzystują swoje stanowisko do podejmowania działań na szkodę wspólnoty mieszkaniowej lub zaniedbują swoje obowiązki, prowadząc do znacznej szkody majątkowej. Wskazać należy, że zgodnie z ustawą z dnia 24 czerwca 1994 r. o własności lokali[17] kompetencje zarządu wspólnoty obejmują prowadzenie spraw i reprezentację tej wspólnoty. Zarząd jest odpowiedzialny za zarządzanie codziennymi operacjami i decyzjami podejmowanymi we wspólnocie.
Przykłady takich działań to nieuzasadnione wydatki, niewłaściwe inwestowanie środków wspólnoty brak nadzoru nad wykonawcami prac remontowych czy znaczące i nieuzasadnione przekraczanie budżetu lub planu finansowego. Dość istotną okolicznością związaną z odpowiedzialnością członków zarządu jest wydatkowanie środków wspólnoty przekraczające zwykły zarząd bez podjętych właściwych uchwał wspólnoty mieszkaniowej – praktyka pokazuje, że jest to najbardziej powszechny sposób działania sprawców, często z zamiarem bezpośrednim kierunkowym.
3.3.2 Zarząd stowarzyszenia
Członkowie zarządu stowarzyszenia są zobowiązani do zarządzania majątkiem stowarzyszenia z należytą starannością, zgodnie z przepisami prawa, statutem stowarzyszenia oraz uchwałami walnego zebrania członków. Członkowie zarządu są odpowiedzialni za prawidłowe gospodarowanie majątkiem stowarzyszenia, co obejmuje zarządzanie finansami, nieruchomościami oraz innymi aktywami tego stowarzyszenia. Muszą podejmować decyzje gospodarcze w sposób racjonalny i z uwzględnieniem interesów stowarzyszenia. Nadużycie uprawnień lub niedopełnienie obowiązków, które prowadzi do wyrządzenia znacznej szkody majątkowej stowarzyszeniu, może skutkować odpowiedzialnością karną na podstawie art. 296 k.k. Istotnym aspektem działalności stowarzyszenia jest fakt, że może ono prowadzić, pod pewnymi warunkami, działalność gospodarczą. W związku z tym zarząd stowarzyszenia będzie odpowiadał nie tylko za dbanie o majątek tego stowarzyszenia, ale również za prawidłowe prowadzenie działalności gospodarczej tak jak zarząd np. spółek kapitałowych. W tym zakresie zarząd stowarzyszenia może podlegać odpowiedzialności z art. 296 k.k. za działania lub zaniechania skutkujące szkodą w majątku stowarzyszenia.
3.3.3. Zarząd fundacji
Członkowie zarządu fundacji, podobnie jak członkowie zarządu stowarzyszenia, ponoszą odpowiedzialność za zarządzanie majątkiem fundacji zgodnie z przepisami prawa, statutem fundacji oraz decyzjami rady fundacji (jeśli taka istnieje). Zarząd fundacji odpowiada za gospodarowanie majątkiem fundacji w sposób zgodny z jej celami statutowymi. Podejmowanie decyzji gospodarczych musi być staranne i racjonalne, z uwzględnieniem interesów fundacji. W związku z tym, że fundacja (również tak jak stowarzyszenie) może prowadzić działalność gospodarczą, to zarząd fundacji może odpowiadać odpowiedzialności z art. 296 k.k. za działania lub zaniechania skutkujące szkodą w majątku fundacji.
3.4. Pełnomocnicy zwykli
Pełnomocnik, jako osoba działająca w imieniu i na rzecz mocodawcy, posiadająca uprawnienia do reprezentowania podmiotu w sprawach gospodarczych, może w kontekście art. 296 k.k. ponosić odpowiedzialność karną, jeśli nadużyje swojego uprawnienia i wyrządzi znaczną szkodę majątkową mocodawcy. Aby przypisać odpowiedzialność pełnomocnikowi, muszą być spełnione określone warunki dwa warunki. Po pierwsze, pełnomocnik musi posiadać zobowiązanie do zajmowania się sprawami majątkowymi. Pełnomocnik musi być formalnie zobowiązany do zarządzania sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą mocodawcy. Drugi warunek to nadużycie zaufania. Przez zachowanie pełnomocnika musi dojść do nadużycia zaufania, co oznacza działanie sprzeczne z interesem mocodawcy.
3.5. Prokurent
Prokurent, jako specjalny rodzaj pełnomocnika, posiadający szerokie uprawnienia do działania w imieniu przedsiębiorcy, również może ponosić odpowiedzialność na mocy art. 296 k.k. Prokurent działa zgodnie z k.s.h. na podstawie prokury, czyli szczególnego pełnomocnictwa do wykonywania czynności sądowych i pozasądowych związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa. W kontekście art. 296 k.k. odpowiedzialność prokurenta jest analogiczna do odpowiedzialności pełnomocnika. Prokurent musi działać na podstawie udzielonej mu prokury działając w taki sposób, aby nie nadużyć swoich uprawnień, działając na szkodę przedsiębiorcy.
4. Wnioski
Przestępstwo nadużycia zaufania gospodarczego, opisane w art. 296 k.k., stanowi istotny element ochrony prawnej w obszarze gospodarczym. Jego skomplikowany charakter, wymagający zarówno dokładnej analizy prawnej, jak i praktycznego podejścia połączonego z ponadprzeciętną wiedzą na temat stosunków gospodarczych i charakteru danego rynku, podkreśla znaczenie rzetelnego przygotowania oraz znajomości orzecznictwa.
Zrozumienie kluczowych definicji i elementów przestępstwa nadużycia zaufania gospodarczego jest niezbędne do skutecznego stosowania art. 296 k.k. Właściwa interpretacja przepisów w oparciu o właściwą analizę kontekstu biznesowego przedsiębiorcy pomaga w identyfikacji i ściganiu sprawców tego przestępstwa. Orzecznictwo sądowe pełni kluczową rolę w interpretacji przepisów i dostarcza praktycznych wskazówek dotyczących ich stosowania. Analiza wyroków sądowych pozwala na lepsze zrozumienie, jak przepisy art. 296 k.k. funkcjonują w praktyce, co jest niezwykle wartościowe dla prawników i praktyków prawa.
Określenie, kto może być sprawcą przestępstwa nadużycia zaufania gospodarczego, jest istotne dla prawidłowego stosowania przepisów. Wskazanie warunków, jakie muszą być spełnione, aby dany podmiot mógł zostać uznany za winnego, jest kluczowe dla wymierzeni kary. Doświadczenia zdobyte w trakcie pracy z tym zarzutem dostarcza cennych wskazówek i praktycznych porad, które mogą być użyteczne zarówno dla obrońców, jak i pełnomocników oskarżycieli. Znajomość praktycznych aspektów stosowania art. 296 k.k. może znacząco wpłynąć na przebieg potencjalnego postępowania karnego.
Stosowanie przepisów dotyczących nadużycia zaufania gospodarczego wiąże się z licznymi wyzwaniami, jednak odpowiednie przygotowanie oraz umiejętność właściwego zastosowania prawa mogą skutecznie chronić interesy gospodarcze i przeciwdziałać nadużyciom, które mają poważne konsekwencje dla rynku.
Podsumowując, przestępstwo nadużycia zaufania gospodarczego wymaga kompleksowego podejścia, łączącego wiedzę teoretyczną z praktycznym doświadczeniem. Właściwe zrozumienie i stosowanie art. 296 k.k. jest kluczowe dla zapewnienia sprawiedliwości oraz ochrony prawnej w obrocie gospodarczym, a radcowie prawni zajmujący się w swojej praktyce zawodowej obsługą podmiotów gospodarczych powinni zwrócić szczególną uwagę na prawnokarny kontekst działalności przedsiębiorców.
Marek Turkiewicz
radca prawny w OIRP w Warszawie
obrońca w sprawach karnych
www.kancelariaturkiewicz.pl
W dalszej części artykułu zostaną opisane uwagi dotyczące podmiotów tego czynu zabronionego. W szczególności zostanie poruszona kwestia, kto może być sprawcą tego przestępstwa oraz jakie warunki muszą być spełnione, aby dany podmiot mógł zostać uznany za winnego nadużycia zaufania w obrocie gospodarczym.
Na zakończenie autor artykułu podzieli się swoimi subiektywnymi doświadczeniami z pracy z tym zarzutem w trakcie procesu karnego. Uwagi te, oparte na praktyce zawodowej, mogą stanowić cenne wskazówki zarówno dla obrońców, jak i pełnomocników oskarżycieli, zainteresowanych tematyką przestępstw gospodarczych.
Celem artykułu jest nie tylko przybliżenie czytelnikom teoretycznych aspektów przestępstwa nadużycia zaufania gospodarczego, ale również ukazanie, jak te przepisy funkcjonują w rzeczywistości oraz jakie wyzwania mogą się pojawić w praktyce zawodowej.
2. Istota zarzutu z art. 296 k.k.
Przedmiotem ochrony wskazanym w art. 296 k.k. są interesy majątkowe podmiotów, które powierzyły innym osobom prowadzenie swoich interesów[1]. Trafnie wskazuje się w doktrynie oraz orzecznictwie, że: „w ramach rodzajowego przedmiotu ochrony art. 296 k.k., ochronie podlegają w istocie zasady prawidłowego funkcjonowania obrotu gospodarczego, ale ocenianego przez pryzmat zachowania podjętego w skonkretyzowanych okolicznościach zdarzenia, tj. w warunkach, w jakich działalność prowadzi kierowany przez sprawcę podmiot gospodarczy”[2]. Omawiany artykuł k.k. ma w istocie na celu zabezpieczenie majątkowych interesów podmiotu, który powierzył je innej osobie, oraz standardów należytej staranności w prowadzeniu cudzych spraw majątkowych[3]. Ratio legis takiego uregulowania wskazano jako ochronę zaufania wynikające z prawnego stosunku, opartego na ustawie, decyzji organu lub umowie, które upoważnia i zobowiązuje potencjalnego sprawcę do zarządzania sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą w sposób właściwy. Osoba ta ma obowiązek prowadzić sprawy podmiotu w taki sposób, aby jej działania lub zaniechania nie spowodowały bezpośredniego ryzyka powstania znacznej szkody majątkowej dla mocodawcy[4]. Trafnie wskazuje się w orzecznictwie i doktrynie, że działalność gospodarcza jest sferą aktywności człowieka, która w sposób bezpośredni wiąże się z ryzykiem. O ile niemal każde zagadnienie sporne związane prowadzeniem działalności gospodarczej czy zajmowania się sprawami majątkowymi z inicjatywy uprawnionych organów może zostać poddane ocenie w oparciu o zasady określone w przepisach prawa powszechnego (prawa cywilnego i w pewnym zakresie administracyjnego), to ich analiza prawnokarna stwarza liczne problemy wykładnicze oraz faktyczne.
Należy podkreślić, że niegospodarność karalna odnosi się do kryminalizacji wąskiego zakresu nieodpowiedniego gospodarowania, chroniąc w tym trybie interesy uczestników obrotu gospodarczego przed szkodliwą niegospodarnością menadżerów, członków zarządu, pełnomocników, jak również innych podmiotów prowadzących cudze sprawy gospodarcze. Sąd karny nie jest zatem, co do zasady, uprawniony do ingerowania w wolność prowadzenia działalności gospodarczej, skoro wszelkie ograniczenia w tym zakresie mogą wynikać jedynie z ustawy i są dopuszczalne tylko ze względu na ważny interes publiczny[5].
Trzeba wskazać, że szczególny przedmiot ochrony objęty art. 296 k.k. stanowi majątek jako pewna całość obejmująca sumę praw majątkowych przysługujących danemu podmiotowi, w tym ponad wszelką wątpliwość jego interesy gospodarcze[6]. Przepis art. 296 k.k. chroni wszelkie interesy majątkowe, a więc zarówno te związane z prowadzoną działalnością gospodarczą, jak i wszelkie inne transakcje i działania dotyczące majątku mocodawcy, choćby dokonywane jednorazowo, takie jak np. sprzedaż, zakup, załatwianie sporów majątkowych, zastępstwo w sprawach majątkowych[7]. Dodatkowo przyjmuje się, zgodnie z utrwalonym stanowiskiem SN, że „pojęcie obrotu gospodarczego należy rozumieć szeroko, jako obrót zarówno uczestników profesjonalnych, jak i nieprofesjonalnych, gdyż nie ma szczególnych powodów, aby rozumienie tego pojęcia ograniczać”[8]. Tak rozumiane sprawy majątkowe w pewnej części pokrywają się z drugim dobrem prawnym wymienionym w omawianym przepisie, tj. z działalnością gospodarczą. Należy podkreślić, że użyty przez ustawodawcę spójnik „lub” między dwoma dobrami chronionymi przez art. 296 k.k. oznacza, że ustawodawca rozumiał te pojęcia jako mające odmienny, przynajmniej częściowo, krąg desygnatów. Między zakresami nazw przedmiotów ochrony wymienionych w omawianym artykule zachodzi stosunek krzyżowania a nie zawierania się. Należy więc przyjąć, że przepis ten chroni nie tylko interesy majątkowe związane z działalnością gospodarczą, lecz także, co trzeba podkreślić, prawidłowość prowadzenia w cudzym imieniu działalności gospodarczej lub spraw majątkowych w przypadku braku prowadzenia działalności gospodarczej[9].
Do istoty przestępstwa nadużycia zaufania stypizowanego w art. 296 § 1 k.k. należy istnienie szczególnego stosunku prawnego łączącego sprawcę z pokrzywdzonym, z którego wynika kompetencja do zajmowania się sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą mandanta[10]. Trafnie podkreśla się w orzecznictwie, że istotą relacji sprawcy przestępstwa określonego w art. 296 k.k. z podmiotem, którego sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą się zajmuje, jest istnienie stosunku powierniczego, z którego wynikają określone uprawnienia i obowiązki[11].
Według SN za osobę zajmującą się cudzymi sprawami majątkowymi można uznać tylko tego, kogo obowiązki i uprawnienia obejmują łącznie zarówno dbałość o uchronienie powierzonego mienia przed uszczerbkiem, zniszczeniem lub zgubieniem, pogorszeniem stanu interesów majątkowych, jak i wykorzystanie tego mienia w procesie gospodarowania w taki sposób, aby zostało ono powiększone lub wzrosła jego wartość. Ten zatem, kto ma jedynie obowiązki w zakresie dbałości o to, aby stan mienia powierzonego nie uległ pogorszeniu, nie może być uważany za zajmującego się cudzymi sprawami majątkowymi[12]. Zgodnie z powszechnie akceptowaną w doktrynie i orzecznictwie linią interpretacyjną przez „zajmowanie się sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą” rozumieć należy wszelkie zachowania polegające na rozstrzyganiu w tych sprawach, współdziałaniu w nich lub wpływaniu na rozstrzygnięcia, a więc na rozporządzaniu mieniem, dokonywaniu czynności prawnych, dotyczących mienia lub spraw majątkowych wreszcie, na udzielaniu rady, jeśli jest się do tego z jakiegokolwiek tytułu zobowiązanym. Pojęcie zajmowania się ma szerszy zakres znaczeniowy niż pojęcie prowadzenia, którego istotę da się sprowadzić do „sprawowania nadzoru, zarządzania lub kierowania czymś”. „Zajmowanie się” charakteryzuje się pewną samodzielnością działania podmiotu, której nie można rozumieć zbyt wąsko, jedynie jako samodzielnego podejmowania decyzji lub samodzielnego dbania, w sensie decydowania o zamierzonych działaniach, o wzrost majątku lub zapobieganie stratom, do zajmowania się konieczne jest jednak dysponowanie przez sprawcę określoną sferą kompetencji władczych, umożliwiających mu kształtowanie władczo, a więc w sposób wiążący i wynikający z decyzji podejmowanych przez sprawcę sfery praw i obowiązków podmiotu, w imieniu i na rzecz którego działa w ramach posiadanych uprawnień i obowiązków[13]. Nie znajduje uzasadnienia pogląd ograniczający pojęcie zajmowania się sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą tylko do takich sytuacji, w których sprawca jest zobowiązany lub uprawniony do podejmowania decyzji dotyczących majątku jednego z podmiotów, tj. do decyzji należących do sfery zarządzania majątkiem.
Za zajmującego się cudzymi sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą można zatem uznać tylko tego, kto realizując powierzone mu zadania, jednocześnie jest uprawniony i zobowiązany do dbałości o powierzone mienie i chronienie go przed uszczerbkiem, uszczupleniem, utratą lub pogorszeniem, a zarazem jest uprawniony i zobowiązany do wykorzystania powierzonego mienia w procesie gospodarowania w taki sposób, aby mienie to pomnażać, powiększając jego wartość, ilość lub gospodarcze znaczenie. Okolicznością decydującą o zaliczeniu określonych osób do kategorii zdatnych podmiotów sprawczych przestępstwa z art. 296 k.k. decyduje posiadane przez nich władztwo kształtujące ich możliwości decyzyjne wobec spraw majątkowych lub działalności gospodarczej innej osoby, wynikające z istniejącego stosunku powierniczego, przesądzające, że mają one uprawnienie i obowiązek zajmowania się sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą danej osoby co najmniej w powierzonym im fragmencie[14].
3. Sprawcy
W sposób ogólny i w zasadzie uniwersalny można stwierdzić, że podmiotem przestępstwa z art. 296 k.k. jest osoba odpowiedzialna za zarządzanie majątkiem lub działalnością gospodarczą osoby fizycznej, prawnej albo jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej. Jest to ktoś, kto pełni funkcje zarządcze, podejmuje autonomiczne decyzje i kieruje sprawami majątkowymi w sposób podobny do właściciela[15].
3.1 Spółki kapitałowe
3.1.1 Zarząd
Wskazać należy, że zgodnie z Kodeksem spółek handlowych (dalej: „k.s.h.”) kompetencje zarządu spółki akcyjnej obejmują prowadzenie spraw i reprezentację tej spółki. Zarząd jest odpowiedzialny za zarządzanie codziennymi operacjami i decyzjami podejmowanymi w spółce. To działanie w imieniu spółki obejmuje również podejmowanie decyzji dotyczących strategii biznesowej, działań marketingowych, operacji finansowych czy zarządzania personelem. Zarząd ma obowiązek monitorowania i zarządzania ryzykiem związanym z działalnością firmy. Działanie takie obejmuje m.in. identyfikację, ocenę i minimalizację ryzyka finansowego, operacyjnego czy prawnego działalności spółki. Według powszechnie przyjmowanego poglądu określenie „zajmowanie się sprawami majątkowymi” charakteryzuje się dwoma elementami: statycznym i dynamicznym. Elementy te łącznie charakteryzują zajmowanie się sprawami majątkowymi i działalnością gospodarczą, ich koniunktywne spełnienie pozwala uznać określony rodzaj działalności za zajmowanie się sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą[16]. Element statyczny rozumiany jest jako postulat dbałości o zachowanie substancji powierzonego mienia i uchronienia go przed uszczerbkiem, pomniejszeniem, pogorszeniem stanu interesów majątkowych lub zniszczeniem. Natomiast element dynamiczny należy rozumieć jako postulat wykorzystania powierzonego mienia w procesie gospodarowania w taki sposób, aby mienie to zostało powiększone lub aby wzrosła jego wartość albo, aby prowadzenie działalności gospodarczej przyniosło oczekiwane korzyści. Oznacza to w istocie, że jeżeli prowadzenie określonych spraw spółki nie zostało powierzone w sposób wyraźny, w ustawie bądź w umowie spółki, innym organom (np. radzie nadzorczej), leży to w gestii zarządu.
3.1.2 Rada nadzorcza
Rada nadzorcza w spółce akcyjnej pełni kluczową rolę w zapewnieniu efektywnego zarządzania oraz ochrony interesów majątkowych spółki. Jej zadania i obowiązki są określone w Kodeksie spółek handlowych oraz, co bardziej istotne w kontekście zarzutu z art. 296 k.k., w statucie spółki, a ich realizacja ma na celu przede wszystkim zapewnienie bezpieczeństwa finansowego i stabilności operacyjnej spółki.
Jednym z najważniejszych zadań rady nadzorczej jest nadzór nad działalnością zarządu. Rada monitoruje decyzje podejmowane przez zarząd, analizując raporty finansowe i operacyjne. Celem tych działań jest ocena, czy zarząd działa zgodnie z założonymi celami strategicznymi oraz czy podejmowane decyzje służą interesowi majątkowemu spółki. Rada nadzorcza dokonuje także regularnej kontroli i analizy dokumentów finansowych. Przegląda sprawozdania finansowe, bilanse, rachunki zysków i strat oraz raporty księgowe, aby ocenić kondycję finansową spółki. Zlecanie audytów wewnętrznych i zewnętrznych jest kolejnym narzędziem, które pozwala wykryć ewentualne nieprawidłowości i ocenić rzetelność przedstawionych informacji finansowych. Kolejnym kluczowym aspektem działalności rady nadzorczej jest ocena strategii inwestycyjnej spółki. Rada analizuje plany inwestycyjne przedstawiane przez zarząd, oceniając ich potencjalny wpływ na majątek spółki. Monitoruje realizację projektów inwestycyjnych, oceniając ich efektywność w kontekście zwrotu z inwestycji oraz ryzyka finansowego, co jest niezbędne dla zabezpieczenia długoterminowych interesów majątkowych spółki.
Rada nadzorcza ma również obowiązek ochrony interesów akcjonariuszy. Dba o to, aby decyzje zarządu były podejmowane z myślą o długoterminowych interesach akcjonariuszy i nie narażały majątku spółki na zbędne ryzyko. Transparentność działań zarządu oraz uczciwe i rzetelne informowanie akcjonariuszy o sytuacji finansowej spółki są kluczowe dla budowania zaufania i zapewnienia stabilności spółki. Ważnym zadaniem rady nadzorczej jest zatwierdzanie kluczowych decyzji finansowych. Rada zatwierdza takie decyzje jak emisje akcji, zaciąganie kredytów czy sprzedaż istotnych składników majątkowych, oceniając ich zasadność i opłacalność w kontekście długoterminowego zabezpieczenia interesów majątkowych spółki.
Podsumowując, rada nadzorcza w spółce akcyjnej poprzez swoje działania odgrywa kluczową rolę w zapewnieniu stabilności finansowej i ochronie majątku spółki. Działając zgodnie z najlepszymi praktykami corporate governance, rada nadzorcza dba o to, aby interesy majątkowe spółki były zawsze na pierwszym miejscu, co przyczynia się do długoterminowego sukcesu i wzrostu wartości spółki. W kontekście rozpatrywania odpowiedzialności rady nadzorczej za spełnienie znamion przestępstwa z art. 296 k.k. jako najbardziej powszechne działanie pod uwagę należy wziąć przede wszystkim istotę „niedopełnienia obowiązków” kontrolnych lub działanie wspólnie i w porozumieniu z zarządem celem pokrzywdzenia akcjonariuszy.
3.2 Spółki osobowe
Członkowie zarządu spółek osobowych, takich jak spółki jawne, partnerskie, komandytowe i komandytowo-akcyjne, mają kluczową rolę w zarządzaniu majątkiem i działalnością tych spółek. W zasadzie to rozważanie zawarte w punkcie dotyczącym istoty zarzutu względem zarządu spółek kapitałowych należy zastosować odpowiednio w stosunku do zarządu spółek osobowych lub w stosunku do wspólników uprawnionych do reprezentacji spółki. Przy spółkach osobowych pod uwagę należy wziąć jeszcze rolę wspólników przy zarządzaniu spółką – czy mają równe role w procesie decyzyjnym i czy jeden ze wspólników potencjalnie nie ma wiodącej roli w zarządzaniu. Istotne jest to w zakresie kwalifikacji znamion przestępstwa z „prowadzenia spraw majątkowych” w kontekście potencjalnego znamienia przestępstwa wskazanego jako „zaniechania obowiązków”.
3.3 Inne podmioty
Innymi podmiotami które mogą podlegać odpowiedzialności z art. 296 k.k., są m.in. członkowie zarządu wspólnot mieszkaniowych czy członkowie zarządu stowarzyszenia lub fundacji.
3.3.1 Zarząd wspólnoty mieszkaniowej
Przestępstwo nadużycia uprawnień lub niedopełnienia obowiązków odnosi się do sytuacji, w której członkowie zarządu wspólnoty mieszkaniowej wykorzystują swoje stanowisko do podejmowania działań na szkodę wspólnoty mieszkaniowej lub zaniedbują swoje obowiązki, prowadząc do znacznej szkody majątkowej. Wskazać należy, że zgodnie z ustawą z dnia 24 czerwca 1994 r. o własności lokali[17] kompetencje zarządu wspólnoty obejmują prowadzenie spraw i reprezentację tej wspólnoty. Zarząd jest odpowiedzialny za zarządzanie codziennymi operacjami i decyzjami podejmowanymi we wspólnocie.
Przykłady takich działań to nieuzasadnione wydatki, niewłaściwe inwestowanie środków wspólnoty brak nadzoru nad wykonawcami prac remontowych czy znaczące i nieuzasadnione przekraczanie budżetu lub planu finansowego. Dość istotną okolicznością związaną z odpowiedzialnością członków zarządu jest wydatkowanie środków wspólnoty przekraczające zwykły zarząd bez podjętych właściwych uchwał wspólnoty mieszkaniowej – praktyka pokazuje, że jest to najbardziej powszechny sposób działania sprawców, często z zamiarem bezpośrednim kierunkowym.
3.3.2 Zarząd stowarzyszenia
Członkowie zarządu stowarzyszenia są zobowiązani do zarządzania majątkiem stowarzyszenia z należytą starannością, zgodnie z przepisami prawa, statutem stowarzyszenia oraz uchwałami walnego zebrania członków. Członkowie zarządu są odpowiedzialni za prawidłowe gospodarowanie majątkiem stowarzyszenia, co obejmuje zarządzanie finansami, nieruchomościami oraz innymi aktywami tego stowarzyszenia. Muszą podejmować decyzje gospodarcze w sposób racjonalny i z uwzględnieniem interesów stowarzyszenia. Nadużycie uprawnień lub niedopełnienie obowiązków, które prowadzi do wyrządzenia znacznej szkody majątkowej stowarzyszeniu, może skutkować odpowiedzialnością karną na podstawie art. 296 k.k. Istotnym aspektem działalności stowarzyszenia jest fakt, że może ono prowadzić, pod pewnymi warunkami, działalność gospodarczą. W związku z tym zarząd stowarzyszenia będzie odpowiadał nie tylko za dbanie o majątek tego stowarzyszenia, ale również za prawidłowe prowadzenie działalności gospodarczej tak jak zarząd np. spółek kapitałowych. W tym zakresie zarząd stowarzyszenia może podlegać odpowiedzialności z art. 296 k.k. za działania lub zaniechania skutkujące szkodą w majątku stowarzyszenia.
3.3.3. Zarząd fundacji
Członkowie zarządu fundacji, podobnie jak członkowie zarządu stowarzyszenia, ponoszą odpowiedzialność za zarządzanie majątkiem fundacji zgodnie z przepisami prawa, statutem fundacji oraz decyzjami rady fundacji (jeśli taka istnieje). Zarząd fundacji odpowiada za gospodarowanie majątkiem fundacji w sposób zgodny z jej celami statutowymi. Podejmowanie decyzji gospodarczych musi być staranne i racjonalne, z uwzględnieniem interesów fundacji. W związku z tym, że fundacja (również tak jak stowarzyszenie) może prowadzić działalność gospodarczą, to zarząd fundacji może odpowiadać odpowiedzialności z art. 296 k.k. za działania lub zaniechania skutkujące szkodą w majątku fundacji.
3.4. Pełnomocnicy zwykli
Pełnomocnik, jako osoba działająca w imieniu i na rzecz mocodawcy, posiadająca uprawnienia do reprezentowania podmiotu w sprawach gospodarczych, może w kontekście art. 296 k.k. ponosić odpowiedzialność karną, jeśli nadużyje swojego uprawnienia i wyrządzi znaczną szkodę majątkową mocodawcy. Aby przypisać odpowiedzialność pełnomocnikowi, muszą być spełnione określone warunki dwa warunki. Po pierwsze, pełnomocnik musi posiadać zobowiązanie do zajmowania się sprawami majątkowymi. Pełnomocnik musi być formalnie zobowiązany do zarządzania sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą mocodawcy. Drugi warunek to nadużycie zaufania. Przez zachowanie pełnomocnika musi dojść do nadużycia zaufania, co oznacza działanie sprzeczne z interesem mocodawcy.
3.5. Prokurent
Prokurent, jako specjalny rodzaj pełnomocnika, posiadający szerokie uprawnienia do działania w imieniu przedsiębiorcy, również może ponosić odpowiedzialność na mocy art. 296 k.k. Prokurent działa zgodnie z k.s.h. na podstawie prokury, czyli szczególnego pełnomocnictwa do wykonywania czynności sądowych i pozasądowych związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa. W kontekście art. 296 k.k. odpowiedzialność prokurenta jest analogiczna do odpowiedzialności pełnomocnika. Prokurent musi działać na podstawie udzielonej mu prokury działając w taki sposób, aby nie nadużyć swoich uprawnień, działając na szkodę przedsiębiorcy.
4. Wnioski
Przestępstwo nadużycia zaufania gospodarczego, opisane w art. 296 k.k., stanowi istotny element ochrony prawnej w obszarze gospodarczym. Jego skomplikowany charakter, wymagający zarówno dokładnej analizy prawnej, jak i praktycznego podejścia połączonego z ponadprzeciętną wiedzą na temat stosunków gospodarczych i charakteru danego rynku, podkreśla znaczenie rzetelnego przygotowania oraz znajomości orzecznictwa.
Zrozumienie kluczowych definicji i elementów przestępstwa nadużycia zaufania gospodarczego jest niezbędne do skutecznego stosowania art. 296 k.k. Właściwa interpretacja przepisów w oparciu o właściwą analizę kontekstu biznesowego przedsiębiorcy pomaga w identyfikacji i ściganiu sprawców tego przestępstwa. Orzecznictwo sądowe pełni kluczową rolę w interpretacji przepisów i dostarcza praktycznych wskazówek dotyczących ich stosowania. Analiza wyroków sądowych pozwala na lepsze zrozumienie, jak przepisy art. 296 k.k. funkcjonują w praktyce, co jest niezwykle wartościowe dla prawników i praktyków prawa.
Określenie, kto może być sprawcą przestępstwa nadużycia zaufania gospodarczego, jest istotne dla prawidłowego stosowania przepisów. Wskazanie warunków, jakie muszą być spełnione, aby dany podmiot mógł zostać uznany za winnego, jest kluczowe dla wymierzeni kary. Doświadczenia zdobyte w trakcie pracy z tym zarzutem dostarcza cennych wskazówek i praktycznych porad, które mogą być użyteczne zarówno dla obrońców, jak i pełnomocników oskarżycieli. Znajomość praktycznych aspektów stosowania art. 296 k.k. może znacząco wpłynąć na przebieg potencjalnego postępowania karnego.
Stosowanie przepisów dotyczących nadużycia zaufania gospodarczego wiąże się z licznymi wyzwaniami, jednak odpowiednie przygotowanie oraz umiejętność właściwego zastosowania prawa mogą skutecznie chronić interesy gospodarcze i przeciwdziałać nadużyciom, które mają poważne konsekwencje dla rynku.
Podsumowując, przestępstwo nadużycia zaufania gospodarczego wymaga kompleksowego podejścia, łączącego wiedzę teoretyczną z praktycznym doświadczeniem. Właściwe zrozumienie i stosowanie art. 296 k.k. jest kluczowe dla zapewnienia sprawiedliwości oraz ochrony prawnej w obrocie gospodarczym, a radcowie prawni zajmujący się w swojej praktyce zawodowej obsługą podmiotów gospodarczych powinni zwrócić szczególną uwagę na prawnokarny kontekst działalności przedsiębiorców.
Marek Turkiewicz
radca prawny w OIRP w Warszawie
obrońca w sprawach karnych
www.kancelariaturkiewicz.pl
[1] M. Kulik [w:] M. Mozgawa (red.), Kodeks karny. Komentarz aktualizowany, LEX 2023, art. 296, teza 1.
[2] P. Kościelny, Standard postępowania w warunkach zarządzania spółką z udziałem Skarbu Państwa w kontekście odpowiedzialności karnej za przestępstwo nadużycia zaufania z art. 296 k.k., „Prokuratura i Prawo” 3/2023, s. 61 i n.
[3] Wyrok Sądu Apelacyjnego (dalej: „SA”) w Gdańsku z 5 marca 2021 r., II AKa 294/20, LEX nr 3274515; wyrok SA we Wrocławiu z 8 maja 2019 r., II AKa 220/18, LEX nr 2719025.
[4] Wyrok SA w Krakowie z 29 marca 2019 r., II AKa 241/17, LEX nr 2757820.
[5] Wyrok SA w Warszawie z 17 września 2021 r., II AKa 26/21, LEX nr 3254195.
[6] Zob. uchwała Sądu Najwyższego (dalej: „SN”) z 30 marca 1971 r., VI KZP 76/70, OSNKW 1971/7-8, poz. 104.
[7] Postanowienie SA w Katowicach z 13 lipca 2011 r., II AKz 385/11, LEX nr 1102929.
[8] Postanowienie SN z 26 września 2012 r., II KK 234/12.
[9] Por. postanowienie SN z 27 kwietnia 2001 r., I KZP 7/01.
[10] Por. J. Lachowski, T. Oczkowski, Sporne problemy wykładni przepisów o przestępstwie nadużycia zaufania, „Przegląd Sądowy” 5/2002, s. 63 i n.; J. Skorupka, Stosunek powierniczy jako źródło uprawnień i obowiązków ciążących na sprawcy przestępstwa nadużycia zaufania z art. 296 k.k., „Monitor Prawniczy” 1/2007, s. 27 i n.; P. Kardas, Sporne problemy wykładni przestępstwa nadużycia zaufania, „Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych” tom 10 nr 2, 2006, s. 112 i n.
[11] Por. wyrok SA w Katowicach z 27 października 2005 r., II AKa 88/05, LEX nr 183847.
[12] Postanowienie SN z 27 kwietnia 2001 r., I KZP 7/01.
[13] Postanowienie SN z 3 listopada 2004 r., IV KK 173/04; wyrok SN z 30 października 2013 r., II KK 81/13.
[14] Wyrok SA w Katowicach z 27 października 2005 r., II AKa 88/05.
[15] Wyrok SA we Wrocławiu z 21 listopada 2018 r., II AKa 332/18, LEX nr 2609065.
[16] Postanowienie SN z 27 kwietnia 2001 r., I KZP 7/01.
[17] Dz. U. z 2021 r. poz. 1048.