TRYBUNAŁ SPRAWIEDLIWOŚCI UNII EUROPEJSKIEJ
A. Wyrok TSUE z 9 lipca 2020 r (C?264/19, Constantin Film Verleih GmbH przeciwko YouTube LLC i Google Inc.)
(zamieszczenie filmu bez zezwolenia podmiotu praw autorskich)
 
1. Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczył wykładni art. 8 ust. 2 lit. a dyrektywy 2004/48/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie egzekwowania praw własności intelektualnej^[1] (dalej: „dyrektywa 2004/48”). Wniosek został złożony w ramach sporu pomiędzy Constantin Film Verleih GmbH, spółką z siedzibą w Niemczech zajmującą się dystrybucją filmów (dalej: „Constantin Film”) a YouTube LLC i Google Inc., mającymi siedziby w Stanach Zjednoczonych, a dotyczącego żądanych przez Constantin Film od tych dwóch spółek informacji o adresach poczty elektronicznej, adresach IP i numerach telefonów komórkowych użytkowników, którzy naruszyli jej prawa własności intelektualnej.
 
2. Motywy 2, 10, 15 i 32 dyrektywy 2004/48 stanowią:
„(2) […] [Ochrona własności intelektualnej] nie może ograniczać wolności słowa, swobodnego przepływu informacji ani ochrony danych osobowych, z ochroną danych w Internecie włącznie.
(10) Celem niniejszej dyrektywy jest zbliżenie systemów prawnych w celu zapewnienia wysokiego, równoważnego i jednakowego poziomu bezpieczeństwa na rynku wewnętrznym.
(15) Niniejsza dyrektywa nie wpływa na […] dyrektywę 95/46/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 24 października 1995 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w zakresie przetwarzania danych osobowych i swobodnego przepływu tych danych (Dz.U. 1995, L 281, s. 31) […]
(32) Niniejsza dyrektywa respektuje prawa podstawowe i przestrzega zasad uznanych w szczególności w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej. W szczególności niniejsza dyrektywa zmierza do zapewnienia pełnego poszanowania praw określonych w art. 17 ust. 2 tej karty”.
Zgodnie z art. 1 dyrektywy 2004/48 „dotyczy [ona] środków, procedur i środków naprawczych, niezbędnych do realizacji [zapewnienia ochrony] praw własności intelektualnej”.
Art. 2 dyrektywy 2004/48 stanowi:
„1. Bez uszczerbku dla środków przewidzianych lub środków, które mogą być przewidziane w prawie wspólnotowym lub krajowym w zakresie, w jakim te środki mogą dawać właścicielom praw większe korzyści, przewidziane niniejszą dyrektywą procedury i środki naprawcze stosuje się, zgodnie z art. 3, do wszelkich naruszeń praw własności intelektualnej określonych w prawie wspólnotowym i/lub prawie wewnętrznym zainteresowanego państwa członkowskiego.[…]
3. Niniejsza dyrektywa nie wpływa na:
a) wspólnotowe przepisy regulujące prawo materialne w zakresie własności intelektualnej [i] dyrektywę 95/46[…]”.
Art. 8 dyrektywy 2004/48 stanowi:
„1. Państwa członkowskie zapewniają, że, w kontekście postępowania sądowego dotyczącego naruszenia prawa własności intelektualnej oraz w odpowiedzi na uzasadnione i proporcjonalne żądanie powoda, właściwe organy sądowe mogą nakazać przedstawienie informacji o pochodzeniu i sieciach dystrybucji towarów lub usług naruszających prawo własności intelektualnej przez naruszającego i/lub jakąkolwiek inną osobę, u której:
a) stwierdzono posiadanie na skalę handlową towarów naruszających prawo;
b) stwierdzono wykonywanie [korzystanie] na skalę handlową [z] usług naruszających prawo;
c) stwierdzono dostarczanie na skalę handlową usług stosowanych w działaniach naruszających prawo; lub która
d) została przez osobę określoną w lit. a, b lub c wskazana jako zaangażowana w produkcję, wytwarzanie lub dystrybucję towarów albo dostarczanie usług.

2. Informacja, o której mowa w ust. 1, zawiera, jeśli stosowne:
a) nazwy i adresy producentów, wytwórców, dystrybutorów, dostawców oraz innych poprzednich posiadaczy towarów lub usług, jak również przewidywanych hurtowników i detalistów;
b) informację o ilości wyprodukowanych, wytworzonych, wysłanych, otrzymanych lub zamówionych towarów lub usług, o które chodzi, jak również o cenach otrzymanych za nie.
3. Ustępy 1 i 2 stosuje się bez uszczerbku dla innych przepisów ustawowych, które:
a) przyznają podmiotowi uprawnionemu prawa do otrzymywania pełniejszej informacji;
b) regulują stosowanie informacji przekazanej na mocy niniejszego artykułu w postępowaniach cywilnych lub karnych;
c) określają odpowiedzialność za niewłaściwe wykorzystanie prawa do informacji; lub
d) umożliwiają odmowę przekazania informacji, które zmusiłyby osobę określoną w ust. 1 do przyznania się do udziału lub udziału bliskich krewnych w naruszeniu prawa własności intelektualnej; lub
e) zarządzają ochroną poufności źródeł informacji lub przetwarzania danych osobowych”. 

3. Constantin Film posiada w Niemczech wyłączne prawa do eksploatacji niektórych utworów filmowych. W 2013 i 2014 roku dwa takie utwory były zamieszczone w witrynie internetowej www.youtube.com, platformie prowadzonej przez YouTube (dalej: „platforma YouTube”). Utwory te zostały wyświetlone kilkadziesiąt tysięcy razy. Constantin Film domagał się od YouTube i Google (spółki dominującej względem pierwszej z nich) ogółu informacji o każdym z użytkowników, który zamieścił te utwory (dalej: „odnośni użytkownicy”).

Aby zamieścić pliki wideo na platformie YouTube, użytkownicy powinni najpierw zarejestrować się u Google, zakładając konto użytkownika, a założenie tego konta wymaga jedynie podania przez użytkowników nazwiska, adresu poczty elektronicznej i daty urodzenia. Dane te nie są zwykle weryfikowane i nie jest wymagane podanie adresu pocztowego użytkownika. Jednak by móc publikować na platformie YouTube pliki wideo trwające dłużej niż 15 minut, użytkownik musi ponadto podać numer telefonu komórkowego, co umożliwia przesłanie mu kodu aktywacyjnego wymaganego do takiego opublikowania. Ponadto zgodnie z ogólnymi warunkami korzystania i ochrony danych, wspólnymi dla YouTube i Google, użytkownicy platformy YouTube wyrażają zgodę na przechowywanie protokołów serwera, w tym adresu IP, daty i godziny korzystania oraz indywidualnych wniosków, a także na wykorzystywanie tych danych na poziomie grupy.

Po jednomyślnym oświadczeniu przez strony sporu w postępowaniu głównym, że spór w pierwszej instancji dotyczący nazwisk i adresów pocztowych odnośnych użytkowników został formalnie rozstrzygnięty, Constantin Film, uzyskawszy jedynie fikcyjne nazwy użytkowników, zażądał nakazania YouTube i Google udzielenia mu dodatkowych informacji, obejmujących m.in. po pierwsze, adresy poczty elektronicznej i numery telefonów komórkowych, a także adresy IP, z których korzystali odnośni użytkownicy w celu zamieszczania plików z dokładnym momentem zamieszczenia ze wskazaniem daty i godziny, w tym minut, sekund i strefy czasowej, czyli momentu zamieszczenia, oraz, po drugie, adresu IP ostatnio używanego przez użytkownika w celu uzyskania dostępu do jego konta Google po to, by następnie uzyskać dostęp do platformy YouTube, wraz z dokładnym momentem uzyskania dostępu ze wskazaniem daty i godziny, w tym minut, sekund i strefy czasowej, czyli momentu dostępu.

Sąd krajowy we Frankfurcie nad Menem oddalił żądanie Constantin Film, natomiast wyższy sąd krajowy we Frankfurcie nad Menem, rozpoznający apelację Constantin Film, częściowo uwzględnił jego żądanie i nakazał YouTube i Google przedstawienie adresów poczty elektronicznej odnośnych użytkowników oraz oddalił apelację w pozostałym zakresie. W skardze rewizyjnej złożonej do federalnego trybunału sprawiedliwości (dalej: „sąd odsyłający”) Constantin Film podtrzymał swoje żądania nakazania YouTube i Google przedstawienia mu numerów telefonu komórkowego i adresów IP odnośnych użytkowników. We własnej skardze rewizyjnej YouTube i Google wniosły o oddalenie w całości żądania Constantin Film. Sąd odsyłający uznał, że rozstrzygnięcie tych skarg rewizyjnych zależy od wykładni art. 8 ust. 2 lit. a dyrektywy 2004/48, a w szczególności od odpowiedzi na pytanie, czy dodatkowe informacje, których domaga się Constantin Film, wchodzą w zakres pojęcia „adresów” w rozumieniu tego przepisu. W tych okolicznościach postanowił on zawiesić postępowanie i zwrócił się do TSUE z pytaniami prejudycjalnymi.
 
4. Poprzez pytania prejudycjalne, które rozpoznano łącznie, sąd odsyłający zmierzał do ustalenia, czy art. 8 ust. 2 lit. a dyrektywy 2004/48 należy interpretować w ten sposób, że pojęcie „adresów” obejmuje – w odniesieniu do użytkownika, który zamieścił w sieci pliki naruszające prawo własności intelektualnej – jego adres poczty elektronicznej, numer telefonu, adres IP użyty do zamieszczenia tych plików, a także adres IP użyty do ostatniego uzyskania dostępu do konta użytkownika.

W niniejszej sprawie za bezsporne uznano, że YouTube i Google świadczą na skalę handlową usługi, z których odnośni użytkownicy korzystali do działań naruszających prawo, polegających na zamieszczaniu na platformie YouTube plików zawierających utwory chronione na szkodę Constantin Film. Spór w postępowaniu głównym dotyczył odmowy przez te spółki udzielenia pewnych żądanych przez Constantin Film informacji dotyczących tych użytkowników, w szczególności ich adresów poczty elektronicznej i numerów telefonu, jak również adresów IP używanych przez nich zarówno w momencie zamieszczania plików, jak i w momencie ostatniego dostępu do ich konta Google/YouTube.
 
5. TSUE przypomniał na wstępie, że zgodnie z art. 8 ust. 1 lit. c dyrektywy 2004/48 państwa członkowskie zapewniają, by w kontekście postępowania sądowego dotyczącego naruszenia prawa własności intelektualnej oraz w odpowiedzi na uzasadnione i proporcjonalne żądanie powoda, właściwe organy sądowe mogły nakazać przedstawienie informacji o pochodzeniu i sieciach dystrybucji towarów lub usług naruszających prawo własności intelektualnej przez naruszającego lub jakąkolwiek inną osobę, co do której stwierdzono, że świadczy ona na skalę handlową usługi stosowane w działaniach naruszających prawo.

W art. 8 ust. 2 lit. a dyrektywy 2004/48 uściślono, że informacje, o których mowa w ust. 1 tego artykułu, zawierają, stosownie do przypadku, nazwy i adresy producentów, wytwórców, dystrybutorów, dostawców oraz innych poprzednich posiadaczy towarów lub usług, jak również przewidywanych hurtowników i detalistów. Wynika stąd, że na podstawie art. 8 dyrektywy 2004/48 państwa członkowskie powinny zapewnić, by w sytuacji takiej jak w sprawie w postępowaniu głównym właściwe sądy mogły nakazać prowadzącemu platformę online przedstawienie nazwisk i adresów każdej osoby wskazanej w art. 8 ust. 2 lit. a, która zamieściła na tej platformie film bez zgody podmiotu praw autorskich. Jeżeli chodzi o kwestię, czy pojęcie „adresów” w rozumieniu art. 8 ust. 2 lit. a dyrektywy 2004/48 obejmuje również adresy poczty elektronicznej, numery telefonu i adresy IP tych osób, TSUE stwierdził, że ponieważ przepis ten nie zawiera żadnego wyraźnego odesłania do prawa państw członkowskich dla określenia jego znaczenia i zakresu, pojęcie „adresów” jest pojęciem prawa Unii, któremu należy zwykle nadać w całej Unii wykładnię autonomiczną i jednolitą^[2]. Ponadto, ponieważ dyrektywa 2004/48 nie definiuje tego pojęcia, ustalenie jego znaczenia i zakresu należy dokonać zgodnie z jego zwykłym znaczeniem w języku potocznym, przy jednoczesnym uwzględnieniu kontekstu, w którym zostało ono użyte, i celów uregulowania, którego jest częścią, a w stosownym przypadku również jego genezy^[3].
 
6. Co się tyczy zwykłego znaczenia terminu „adres”, TSUE stwierdził, że w języku potocznym oznacza on jedynie adres pocztowy, to znaczy miejsce zamieszkania lub pobytu określonej osoby. Wynika stąd, że termin ten, gdy jest używany bez dalszego uściślenia, jak w art. 8 ust. 2 lit. a dyrektywy 2004/48, nie obejmuje adresu poczty elektronicznej, numeru telefonu lub adresu IP.

Po drugie, TSUE wskazał, że za takim stwierdzeniem przemawiają prace przygotowawcze, które doprowadziły do przyjęcia dyrektywy 2004/48, a w szczególności wniosek dotyczący tej dyrektywy z dnia 30 stycznia 2003 r.^[4], opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego z dnia 29 października 2003 r.^[5] oraz sprawozdanie Parlamentu Europejskiego z dnia 5 grudnia 2003 r. w sprawie tego wniosku^[6]. Dokumenty te nie zawierają bowiem żadnej wskazówki sugerującej, że termin „adres” użyty w art. 8 ust. 2 lit. a tej dyrektywy należy rozumieć jako odnoszący się nie tylko do adresu pocztowego, lecz również do adresu poczty elektronicznej, numeru telefonu lub adresu IP osób, o których mowa.

Po trzecie, wykładnię taką potwierdza kontekst, w którym rozpatrywane pojęcie zostało użyte. Analiza innych aktów prawa UE dotyczących adresu poczty elektronicznej lub adresu IP uwidacznia, że żaden z nich, w celu wskazania numeru telefonu, adresu IP lub adresu poczty elektronicznej, nie używa terminu „adres” bez dalszego uściślenia.

Po czwarte, powyższa wykładnia jest zgodna z celem art. 8 dyrektywy 2004/48 w świetle jej ogólnego celu. Przewidziane w tym artykule prawo do informacji ma na celu umożliwienie stosowania i skonkretyzowanie prawa podstawowego do skutecznego środka prawnego, zagwarantowanego w art. 47 Karty praw podstawowych UE (dalej: „Karta”), oraz zapewnienie w ten sposób skutecznego wykonywania prawa własności, którego część stanowi prawo własności intelektualnej, chronione w jej art. 17 ust. 2^[7], poprzez umożliwienie podmiotowi prawa własności intelektualnej zidentyfikowania osoby naruszającej to prawo i podjęcia w celu ochrony tego prawa niezbędnych kroków^[8].

Według TSUE, przyjmując dyrektywę 2004/48, prawodawca UE zdecydował się na minimalną harmonizację w odniesieniu do poszanowania praw własności intelektualnej w ogólności^[9]. Tak więc w art. 8 ust. 2 tej dyrektywy wspomniana harmonizacja ogranicza się do informacji ściśle określonych. Dyrektywa 2004/48 ma na celu ustanowienie właściwej równowagi między z jednej strony interesem podmiotów praw w ochronie ich praw własności intelektualnej, o której mowa w art. 17 ust. 2 Karty, a z drugiej strony ochroną interesów i praw podstawowych użytkowników przedmiotów objętych ochroną oraz interesu ogólnego^[10]. Co się tyczy dokładniej art. 8 dyrektywy 2004/48, TSUE przypomniał, że przepis ten ma na celu pogodzenie poszanowania różnych praw, w szczególności prawa do informacji przysługującego podmiotom praw i prawa użytkowników do ochrony danych osobowych^[11].
 
7. W ocenie TSUE, o ile z powyższych rozważań wynika, że na podstawie art. 8 ust. 2 lit. a dyrektywy 2004/48 państwa członkowskie nie mają obowiązku zapewnienia właściwym organom sądowym możliwości nakazania przedstawienia adresu poczty elektronicznej, numeru telefonu lub adresu IP osób, o których mowa w tym przepisie, w ramach postępowania dotyczącego naruszenia prawa własności intelektualnej, o tyle prawdą jest również, że państwom członkowskim przysługuje takie uprawnienie. Jak bowiem wynika z brzmienia art. 8 ust. 3 lit. a dyrektywy 2004/48, unijny prawodawca wyraźnie przewidział możliwość przyznania podmiotom praw własności intelektualnej przez państwa członkowskie prawa do otrzymania pełniejszej informacji, z zastrzeżeniem jednakże zapewnienia właściwej równowagi między poszczególnymi wchodzącymi w grę prawami podstawowymi oraz poszanowania innych zasad ogólnych prawa UE, takich jak zasada proporcjonalności^[12].
 
8. W świetle powyższych rozważań na przedłożone pytanie TSUE udzielił odpowiedzi: art. 8 ust. 2 lit. a dyrektywy 2004/48 należy interpretować w ten sposób, że zawarte w nim pojęcie „adresów” nie obejmuje, w odniesieniu do użytkownika, który zamieścił w sieci pliki naruszające prawo własności intelektualnej, jego adresu poczty elektronicznej, numeru telefonu ani adresu IP użytego do zamieszczenia tych plików lub adresu IP użytego do ostatniego uzyskania dostępu do konta użytkownika.
 
B. Wyrok TSUE z 4 czerwca 2020 r. (C?301/18, Thomas Leonhard przeciwko DSL-Bank – eine Niederlassung der DB Privat- und Firmenkundenbank AG)
(umowa kredytu zawierana na odległość)
 
1. Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczył wykładni art. 7 ust. 4 dyrektywy 2002/65/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 września 2002 r. dotyczącej sprzedaży konsumentom usług finansowych na odległość oraz zmieniającej dyrektywę Rady 90/619/EWG oraz dyrektywy 97/7/WE i 98/27/WE^[13] (dalej: „dyrektywa 2002/65”). Wniosek został przedstawiony w ramach sporu pomiędzy Thomasem Leonhardem a DSL Bank – filią DB Privat- und Firmenkundenbank AG, dawniej DSL Bank (dalej: „DSL Bank”), w przedmiocie skorzystania przez T. Leonharda z prawa do odstąpienia od umowy kredytu zawartej pomiędzy tymi stronami.
 
2. Motyw 13 dyrektywy 2002/65 stanowi:
„(13) Niniejsza dyrektywa powinna gwarantować wysoki poziom ochrony konsumentów w celu zapewnienia swobodnego przepływu usług finansowych. Państwa członkowskie nie powinny mieć możliwości przyjmowania innych przepisów niż przepisy ustanowione w niniejszej dyrektywie w obszarach, które ona harmonizuje, chyba że inaczej postanowiono w niniejszej dyrektywie.”
Art. 1 ust. 1 dyrektywy 2002/65 stanowi:
„Przedmiotem niniejszej dyrektywy jest zbliżenie przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich, dotyczących sprzedaży usług finansowych na odległość”.
Art. 2 dyrektywy 2002/65 stanowi:
„Do celów niniejszej dyrektywy:
a) »umowa zawierana na odległość« oznacza każdą umowę dotyczącą usług finansowych zawartą pomiędzy dostawcą a konsumentem w ramach zorganizowanej sprzedaży na odległość lub systemu świadczenia usług prowadzonego przez dostawcę, który do celów umowy korzysta wyłącznie z jednego lub kilku środków porozumiewania się na odległość włącznie z chwilą zawarcia umowy;
b) »usługa finansowa« oznacza wszelkie usługi o charakterze bankowym, kredytowym, ubezpieczeniowym, emerytalnym, inwestycyjnym lub płatniczym;
c) »dostawca« oznacza każdą osobę fizyczną lub prawną, prywatną lub publiczną, która ze względów handlowych lub zawodowych jest umownym dostawcą usług objętych umowami zawieranymi na odległość;
d) »konsument« oznacza każdą osobę fizyczną, która w ramach umów zawieranych na odległość objętych niniejszą dyrektywą działa w celach niezwiązanych z działalnością gospodarczą, przedsiębiorstwem lub zawodem; […]”.
Art. 3 dyrektywy 2002/65 stanowi:
„1. W odpowiednim czasie przed związaniem konsumenta jakąkolwiek umową zawieraną na odległość lub ofertą otrzymuje on następujące informacje dotyczące:
[…] 3) umowy zawieranej na odległość:
a) istnienie lub brak prawa [do] odstąpienia zgodnie z art. 6 i jeśli prawo do odstąpienia istnieje, okres jego obowiązywania i warunki wykonania tego prawa, w tym informacja na temat wysokości kwoty, jaka może być wymagana do zapłaty przez konsumenta na podstawie art. 7 ust. 1, a także konsekwencje niewykonania tego prawa; […]”.
Art. 6 dyrektywy 2002/65 stanowi:
„1. Państwa członkowskie zapewnią, aby konsument miał zagwarantowane 14 dni kalendarzowych na odstąpienie od umowy bez stosowania kar i bez podawania przyczyny. […]
Okres odstąpienia liczony jest od:
– dnia zawarcia umowy na odległość […] lub
– […] dnia, w którym konsument otrzymuje regulamin umowy i informacje zgodnie z art. 5 ust. 1 lub 2, jeśli data ta jest późniejsza niż data określona w tiret pierwszym.
2. Prawa [do] odstąpienia nie stosuje się do:
[…] c) umów, których wykonanie zostało już w pełni zakończone przez obie strony na wyraźne życzenie konsumenta, zanim konsument wykona prawo [do] odstąpienia.
3. Państwa członkowskie mogą przewidzieć, aby prawo [do] odstąpienia nie miało zastosowania do:
a) jakichkolwiek kredytów pierwotnie mających służyć nabyciu lub zachowaniu prawa własności gruntów lub istniejącego lub zaprojektowanego budynku lub dla celów renowacji lub modernizacji budynku; lub
b) jakichkolwiek kredytów zabezpieczonych hipoteką na nieruchomości lub prawem związanym z nieruchomością, […]
6. Jeśli konsument wykonuje swoje prawo [do] odstąpienia, powinien on przed upływem odpowiedniego nieprzekraczalnego terminu poinformować o tym z zastosowaniem praktycznych instrukcji przekazanych mu zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 3 lit. d przy użyciu środka, który może zostać uznany za zgodny z prawem krajowym. Nieprzekraczalny termin uznaje się za dochowany, jeśli powiadomienie, gdy jest ono pisemne lub z zastosowaniem innego trwałego nośnika informacji dostępnego odbiorcy, zostało wysłane przed wygaśnięciem nieprzekraczalnego terminu odstąpienia.
Art. 7 dyrektywy 2002/65 stanowi:
„1. Jeśli konsument wykonuje prawo [do] odstąpienia zgodnie z art. 6 ust. 1, można wymagać od niego jedynie zapłaty bez zbędnej zwłoki za usługę rzeczywiście dostarczoną przez dostawcę zgodnie z umową. Wykonanie umowy może nastąpić jedynie po uzyskaniu zgody konsumenta. […]
3. Dostawca nie może wymagać od konsumenta zapłaty żadnej kwoty na podstawie ust. 1, chyba że udowodni, że konsument został należycie poinformowany o kwocie do zapłaty zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 3 lit. a. Jednakże w żadnym wypadku nie może on wymagać zapłaty, jeśli rozpoczął wykonanie umowy przed wygaśnięciem okresu odstąpienia określonym w art. 6 ust. 1 bez wcześniejszego wniosku konsumenta.
4. Dostawca zwróci konsumentowi, bez zbędnej zwłoki i nie później niż w terminie 30 dni kalendarzowych, wszelkie kwoty, które otrzymał od niego zgodnie z umową zawieraną na odległość, z wyjątkiem kwoty określonej w ust. 1. Termin ten zaczyna biec w dniu, w którym dostawca otrzymuje powiadomienie o odstąpieniu.
5. Konsument zwraca dostawcy wszelkie kwoty i/lub mienie otrzymane od dostawcy bez zbędnej zwłoki i najpóźniej w terminie 30 dni kalendarzowych. […]”.
 
3. W listopadzie 2005 r. T. Leonhard zawarł jako konsument z DSL Bank dwie umowy kredytu w celu sfinansowania zakupu dwóch mieszkań (dalej: „rozpatrywane umowy”). DSL Bank przesłał T. Leonhardowi dwa uprzednio wypełnione dokumenty, zatytułowane „umowa kredytu”, zawierające pouczenie o prawie do odstąpienia od umowy. T. Leonhard podpisał oba dokumenty. i odesłał je do DSL Bank. Następnie T. Leonhard przedstawił dowody ustanowienia uzgodnionych zabezpieczeń, w szczególności dowód ustanowienia hipoteki na rozpatrywanych nieruchomościach. Na wniosek T. Leonharda DSL Bank uruchomił zaciągnięty przez niego kredyt. Każdego miesiąca T. Leonhard uiszczał uzgodnione odsetki od udzielonego kredytu, po czym pismem z 14 listopada 2015 r. złożył oświadczenie do DSL Bank o odstąpieniu od rozpatrywanych umów. W uzasadnieniu oświadczenia T. Leonhard podniósł, że przekazane mu przy zawieraniu owych umów pouczenie o prawie do odstąpienia było niezgodne z niemieckimi przepisami. Zwrócił on uwagę, że dalszych płatności odsetek nie można utożsamiać z uznaniem przez niego jego zobowiązań wynikających ze spornych umów i że zastrzega sobie prawo żądania od DSL Banku ich zwrotu. DSL Bank podważył skuteczność odstąpienia od spornych umów, wobec czego T. Leonhard wystąpił do sądu krajowego w Bonn (dalej: „sąd odsyłający”) z powództwem o stwierdzenie skuteczności odstąpienia oraz zasądzenia od DSL Bank odszkodowania z tytułu pożytków od odsetek, jakie T. Leonhard zapłacił DSL Bank na podstawie tych umów przed złożeniem oświadczenia o odstąpieniu.

Według sądu odsyłającego pouczenie dotyczące prawa do odstąpienia od umowy było niezgodne z przepisami krajowymi, wobec czego należy uznać, że T. Leonhard skutecznie odstąpił od rozpatrywanych umów. Jednakże zdaniem tego sądu art. 7 dyrektywy 2002/65 stoi na przeszkodzie możliwości wystąpienia przez kredytobiorcę z takim żądaniem odszkodowawczym. W tych okolicznościach sąd odsyłający postanowił zawiesić postępowanie i zwrócił się do TSUE z pytaniem prejudycjalnym.
 
4. Poprzez swoje pytanie sąd odsyłający dążył do ustalenia, czy art. 7 ust. 4 dyrektywy 2002/65 należy interpretować w ten sposób, że w przypadku skorzystania przez konsumenta z prawa do odstąpienia od umowy kredytu zawartej na odległość z dostawcą konsument ma prawo dochodzić od tego dostawcy, z wyjątkiem kwot, które jest zobowiązany mu zapłacić na warunkach określonych w art. 7 ust. 1 i 3 tej dyrektywy, zwrotu kapitału i odsetek zapłaconych na podstawie tej umowy, lecz nie ma prawa dochodzić odszkodowania z tytułu pożytków uzyskanych z tej kwoty i z tych odsetek.
TSUE przypomniał, że jak wynika z art. 7 ust. 4 dyrektywy 2002/65, jeśli konsument wykonuje prawo do odstąpienia od umowy kredytu zawartej na odległość, dostawca jest zobowiązany do zwrotu konsumentowi wszelkich kwot, które od niego otrzymał na podstawie umowy, z wyjątkiem kwoty określonej w jej art. 7 ust. 1, a mianowicie kwoty zapłaconej za usługę rzeczywiście dostarczoną przez dostawcę na warunkach wskazanych w art. 7 ust. 3 dyrektywy. Brzmienie art. 7 ust. 4 dyrektywy 2002/65 jest jednoznaczne i nakłada na dostawcę obowiązek zwrotu konsumentowi wszystkich kwot, które „otrzymał od niego” na podstawie umowy zawartej na odległość, i tylko tych kwot.
 
5. W ocenie TSUE w sytuacji gdy na podstawie umowy kredytu konsument spłaca dostawcy kapitał kredytu wraz z odsetkami, zwrot, o którym mowa w art. 7 ust. 4 dyrektywy 2002/65, powinien obejmować zarówno kwoty zapłacone przez konsumenta z tytułu kapitału, jak i odsetki od kredytu. Ani art. 7 ust. 4 dyrektywy 2002/65, ani żaden inny jej przepis nie przewiduje w przypadku odstąpienia przez konsumenta od umowy zawartej z dostawcą wymogu zapłaty przez dostawcę na rzecz konsumenta oprócz kwoty kapitału i zapłaconych przez niego odsetek również odszkodowania z tytułu pożytków, które ów dostawca uzyskał na podstawie tej umowy.

TSUE wskazał, że z art. 1 ust. 1 dyrektywy 2002/65 w związku z jej motywem 13 wynika, że dyrektywa 2002/65 dokonuje w zasadzie całkowitej harmonizacji aspektów objętych zakresem tego aktu. W rzeczywistości bowiem, zgodnie z tym motywem, państwa członkowskie nie powinny mieć możliwości przyjmowania innych przepisów niż przepisy ustanowione w omawianej dyrektywie w obszarach, które ona harmonizuje, chyba że inaczej w niej postanowiono^[14].

W świetle powyższych rozważań na pytanie sądu odsyłającego TSUE odpowiedział w następująo: art. 7 ust. 4 dyrektywy 2002/65 należy interpretować w ten sposób, że w przypadku skorzystania przez konsumenta z prawa do odstąpienia od umowy kredytu zawartej na odległość z dostawcą konsument ma prawo dochodzić od tego dostawcy, z wyjątkiem kwot, które jest zobowiązany mu zapłacić na warunkach określonych w art. 7 ust. 1 i 3 tej dyrektywy, zwrotu kapitału i odsetek zapłaconych na podstawie tej umowy, lecz nie ma prawa dochodzić odszkodowania z tytułu pożytków uzyskanych z tej kwoty i z tych odsetek.
 
 
II. NACZELNY SĄD ADMINISTRACYJNY
A. Wyrok NSA z 6 lipca 2020 r. (II OSK 953/20)
(postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania)
 
1. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie (dalej: „WSA”) oddalił skargę I.S. na postanowienie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi (dalej: „Minister”) w przedmiocie odmowy wszczęcia postępowania w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji. Skarżący domagał się stwierdzenia nieważności decyzji Ministra uchylającej decyzję wojewody i stwierdzającej nieważność decyzji naczelnika gminy wydanej w postępowaniem scaleniowym dotyczącym kilku działek stanowiących własność osób fizycznych oraz Skarbu Państwa. Bezsporne jest, że skarżący nie posiada ani nie posiadał tytułu prawnego do żadnej z nieruchomości podlegających scaleniu, natomiast jest właścicielem sąsiednich nieruchomości.

WSA podkreślił, że co do zasady w sprawie dotyczącej scalania gruntów interes prawny ma jedynie osoba, która jest uczestnikiem scalania^[15]. Skarżący w toku postępowania administracyjnego nie wskazał na okoliczności, które uzasadniały jego interes prawny w sprawie o stwierdzenie nieważności decyzji Ministra. Zdaniem WSA w sprawie występuje oczywisty brak legitymacji po stronie skarżącego, albowiem nie był on uczestnikiem postępowania w przedmiocie scalenia, ponieważ nie posiada żadnego tytułu prawnego do nieruchomości objętych scalaniem, a należące do niego nieruchomości nie były objęte scalaniem. Okoliczność, że nieruchomość skarżącego graniczy z nieruchomością objętą scalaniem, nie oznacza, że skarżący posiada interes prawny w tej sprawie. Podnoszone przez niego argumenty dotyczące tego, że w wyniku stwierdzenia nieważności decyzji scaleniowej pozbawiony został drogi dojazdowej do jego gruntów mogą jedynie wskazywać na interes faktyczny skarżącego. Akcentowana przez skarżącego potrzeba zapewnienia dostępu do drogi publicznej, niezwiązana bezpośrednio z kwestionowanym rozstrzygnięciem, stanowi zagadnienie natury cywilno-prawnej, które może być dochodzone przed sądami powszechnymi.
 
2. WSA stwierdził, iż okoliczności sprawy bezspornie wskazują, że skarżący nie posiada przymiotu strony w rozumieniu art. 28 k.p.a., a zatem zasadna była odmowa wszczęcia postępowania w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji administracyjnej. W tym stanie rzeczy WSA, na podstawie art. 151 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi^[16], oddalił skargę. W skardze kasacyjnej I.S. zaskarżył wyrok WSA w całości, wnosząc o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpatrzenia.
 
4. NSA przypomniał, że zgodnie z art. 28 k.p.a.^[17] „stroną jest każdy, czyjego interesu prawnego lub obowiązku dotyczy postępowanie albo kto żąda czynności organu ze względu na swój interes prawny lub obowiązek”. W artykule tym ustanowiono zatem przesłankę przyznania jednostce statusu strony postępowania w sprawie. Według NSA wyznaczając przesłankę przyznania jednostce statusu strony, art. 28 k.p.a. nie zawiera jednak normy prawnej samoistnej, a wymaga współstosowania z normą materialnego prawa, która stanowiła podstawę materialnoprawną rozstrzygnięcia sprawy decyzją, co do której skierowano żądanie zastosowania sankcji nieważności. O naruszeniu przepisów postępowania, które mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy, można wywodzić tylko gdy w przepisie prawa materialnego zawarty jest hipotetyczny stan faktyczny, który daje podstawy do wyprowadzenia interesu prawnego, a organ rozpoznający sprawę tego nie uwzględnił. NSA nie podzielił stanowiska skarżącego, że w tym wyprowadzeniu interesu prawnego nie mają zastosowania przepisy prawa materialnego, skoro w art. 28 k.p.a. wprost odesłano do interesu prawnego jako przesłanki, od spełnienia której uwarunkowane jest przyznanie statusu strony. Nie ma podstaw do wyprowadzenia interesu prawnego z prawa dojazdu do drogi publicznej. Prowadzone postępowanie przed sądem powszechnym w sprawie ustanowienia drogi koniecznej nie ma w tym zakresie znaczenia prawnego. Na innych zasadach prawnych oparta jest dopuszczalność drogi postępowania cywilnego od drogi postępowania administracyjnego. Ochrona na drodze postępowania administracyjnego ograniczona jest spełnieniem przesłanki posiadania interesu prawnego. Takie ograniczenie nie jest wprowadzone na drodze postępowania cywilnego.
 
5. NSA uznał, że nie jest zasadny zarzut naruszenia art. 61a § 1 k.p.a., który ustanawia przesłanki wydania postanowienia o odmowie wszczęcia postępowania w sprawie. Zgodnie z przywołanym przepisem organ odmawia wszczęcia postępowania, gdy żądanie wszczęcia postępowania zostało wniesione przez osobę niebędącą stroną. Wydanie postanowienia o odmowie wszczęcia postępowania jest ograniczone do przypadków, gdy w sposób, niewymagający ustaleń stanu faktycznego, wynika, że żądający wszczęcia postępowania nie ma interesu prawnego. Nie wymaga ustaleń stanu faktycznego, gdy z zestawienia normy prawa materialnego z treścią żądania wynika, że żądający wszczęcia postępowania w sprawie nie ma interesu prawnego. Wobec tego WSA w pełni prawidłowo wywiódł podstawę materialnoprawną, z której wyprowadza się interes prawny do zaskarżenia decyzji w sprawach scalania gruntów ze stanem faktycznym sprawy. Dokonał, zgodnie z przepisami prawa, oceny zastosowania art. 61a § 1 k.p.a. w związku z art. 28 k.p.a., wskazując na brak interesu prawnego skarżącego. Wypełniło to przesłankę zastosowania w sprawie art. 61a § 1 k.p.a.

Wobec powyższego NSA uznał, że skarga kasacyjna nie została oparta na usprawiedliwionych podstawach i ją oddalił.
 
Wybór i opracowanie:
dr Tomasz Jaroszyński
adiunkt na Wydziale Administracji i Nauk Społecznych Politechniki Warszawskiej 

---