Orzeczenie z dnia 7 października 2015 r. Sygn. akt: D 46/2015
Orzeczenie prawomocne

Przewodniczący: radca prawny Marzena Okła-Anuszewska
Członkowie: radca prawny Tomasz Iwańczuk
radca prawny Jacek Wegner
Protokolant: Anna Gabrysiak

 
Okręgowy Sąd Dyscyplinarny Okręgowej Izby Radców Prawnych w W. po rozpoznaniu na rozprawie [...] r. w W. sprawy przeciwko radcy prawnemu Z., [...], obwinionemu o to, że:
wbrew zapisom zawartym w treści pełnomocnictwa z dnia [...] r. oraz w treści pełnomocnictwa z dnia [...] r. udzielił w dniu [...] r. aplikantowi radcowskiemu pani K. upoważnienia do reprezentowania P. S.A. z siedzibą w K. na rozprawie przed Sądem Rejonowym w P. [...] Wydział Cywilny w sprawie o sygn. akt [...],
tj. popełnienia przewinienia dyscyplinarnego określonego w art. 64 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (Dz.U. 2014.637) w związku z art. 6 ust. 1 Kodeksu Etyki Radcy Prawnego, którego tekst jednolity stanowi załącznik do uchwały nr 8/VIII/2010 Prezydium Krajowej Rady Radców Prawnych z dnia 28 grudnia 2010 r.
 

orzeka:
 

 

 
W dniu [...] r. do Okręgowej Izby Radców Prawnych w W. wpłynęła skarga W. na działania radcy prawnego Z. ([...]), któremu to skarżący zarzucił, że w sprawie z jego powództwa przeciwko P. SA (sygn. [...]) prowadzonej przed Sądem Rejonowym w P., szczególności w dniu [...] r., radca prawny działający jako pełnomocnik pozwanego, skierował na rozprawę aplikanta radcowskiego K. „bez żadnych pełnomocnictw i upoważnień”.
Po zapoznaniu się ze złożoną skargą oraz licznymi dokumentami załączonymi do niej, Zastępca Rzecznika Dyscyplinarnego S. (dalej także: „ZRD”) wezwała radcę prawnego do złożenia wyjaśnień. Wyjaśnienia złożone przez zaskarżonego radcę prawnego sprowadzały się do zakwestionowania podstaw jakiejkolwiek skargi na jego działanie, w szczególności podniósł, że reprezentuje P. SA na podstawie pełnomocnictwa substytucyjnego udzielonego mu przez radcę prawnego B. m.in. w postępowaniu przed Sądem Rejonowym w P. (sygn. akt [...]). Na rozprawie w dniu [...] r. ze względu na kolizję terminów nie mógł być obecny, ale zapewnił reprezentację swego mocodawcy upoważniając aplikantkę radcowską K. Natomiast faktycznie, do Sądu zostało skierowane omyłkowo upoważnienie udzielone przez innego radcę prawnego. Sąd jednak dopuścił aplikantkę do udziału w rozprawie na podstawie art. 97 KPC, a w wyznaczonym terminie uzupełniono brak w postaci właściwego upoważnienia. Wobec powyższego, nie doszło do jakiegokolwiek naruszenia obowiązujących regulacji. Radca prawny Z. załączył do swoich wyjaśnień m.in. kopie pełnomocnictw udzielonych przez P. SA: B. w dniu [...] r., obejmujące wyraźne umocowanie do udzielania substytucji i z dnia [...] r. udzielone jemu, z wyraźnym wyłączeniem uprawnienia do udzielania dalszych pełnomocnictw oraz kopię upoważnienia z dnia [...] r. udzielonego przez niego aplikantce radcowskiej K.
Po przeprowadzonym dochodzeniu w dniu [...] r. ZRD na podstawie art. 313 § 1 i 2 KPK przedstawiła radcy prawnemu Z. zarzut popełnienia przewinienia dyscyplinarnego określonego w art. 64 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (Dz.U. 2014.637) – dalej także: „Ustawy” w związku z art. 6 ust. 1 Kodeksu Etyki Radcy Prawnego, którego tekst jednolity stanowi załącznik do uchwały nr 8/VIH/2010 Prezydium Krajowej Rady Radców Prawnych z dnia 28 grudnia 2010 r. polegający na tym, że wbrew zapisom zawartym w treści pełnomocnictwa z dnia [...] r. oraz w treści pełnomocnictwa z dnia [...] r. udzielił w dniu [...] r. aplikantowi radcowskiemu Pani K. upoważnienia do reprezentowania P. SA z siedzibą w K. na rozprawie przed Sądem Rejonowym w P. [...] Wydział Cywilny w sprawie o sygn. akt [...].
W uzasadnieniu z dnia [...] r. postanowienia o przedstawieniu zarzutów ZRD wskazała, że zebrany w sprawie materiał dowodowy, a w szczególności analiza zgromadzonych w sprawie dokumentów w postaci: pełnomocnictwa z dnia [...] r., pełnomocnictwa z dnia [...] r. oraz upoważnienia z dnia [...] r. w stopniu znacznym uprawdopodobniła, że obwiniony radca prawny Z. (dalej także: „Obwiniony”) popełnił zarzucany mu czyn. Zgodnie bowiem z treścią art. 6 ust. 1 Kodeksu Etyki Radcy Prawnego „Radca prawny obowiązany jest wykonywać czynności zawodowe zgodnie z prawem, uczciwie, rzeczowo i z należytą starannością."
W odpowiedzi na wniosek o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego Obwiniony wniósł o uniewinnienie wskazując, że udzielone jemu, jak i radcy prawnemu B. pełnomocnictwa nie zawierały zakazu udzielania upoważnień aplikantom radcowskim, a konsekwencji nie naruszył on jakichkolwiek przepisów kodeksu cywilnego i kodeksu postępowania cywilnego czy też ustawy o radcach prawnych. Obwiniony dołączył do swoich wyjaśnień otrzymane od mocodawcy P. SA wyjaśnień treści Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia zawartych w piśmie P. SA z dnia [...] r., znak [...] udzielonych w ramach postępowania o udzielenie zamówienia publicznego sektorowego prowadzonego w trybie przetargu nieograniczonego na „Świadczenie usług prawniczych na rzecz P. SA." Numer postępowania[...] - odpowiedź na pytanie numer [...] na okoliczność dopuszczania przez Mocodawcę P. S.A. udzielania upoważnień do zastępowania radców prawnych i adwokatów reprezentujących Spółkę w postępowaniach przed sądami powszechnymi i administracyjnymi przez aplikantów radcowskich i adwokackich, w którym zamawiający wprost wskazał: „Zamawiający dopuszcza upoważnienie przez Wykonawcę (…) aplikantów radcowskich lub aplikantów adwokackich do zastępowania przed sądami powszechnymi lub administracyjnymi” (odpowiedź na pytanie [...]).
Po rozpoznaniu na rozprawie w dniu [...] r. wniosku o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego wobec radcy prawnego Z., Okręgowy Sąd Dyscyplinarny Okręgowej Izby Radców Prawnych w W. (dalej także: „OSD”) uniewinnił Obwinionego od zarzucanego mu czynu.
 
Sąd zważył, co następuje:
Analiza zebranego w sprawie materiału dowodowego w ocenie OSD wskazuje, że zarzuty przedstawione przez ZRD Obwinionemu są nieuzasadnione; radca prawny Z. nie dopuścił się zawinionego, nienależytego wykonywania zawodu ani też nie naruszył zasad etyki radcy prawnego, gdyż udzielenie przez niego upoważnienia aplikantce radcowskiej K. nie stało w sprzeczności z wolą mocodawcy, tj. P. SA, który w swoich pełnomocnictwach wprowadził ograniczenie/zakazał udzielania pełnomocnictw substytucyjnych.
Okręgowy Sąd Dyscyplinarny w składzie wydającym orzeczenie stoi na stanowisku, że mimo zbliżonego charakteru, to upoważnienie do zastępowania radcy prawnego przez aplikanta radcowskiego nie jest tożsame z pełnomocnictwem substytucyjnym, jakiego udzielić może radca prawny innemu radcy prawnemu czy adwokatowi.
Kwestię dopuszczalności udzielania pełnomocnictwa substytucyjnego reguluje art. 106 Kodeksu cywilnego i art. 21 ust. i ustawy o radcach prawnych, zgodnie z którym: „Radca prawny może udzielić dalszego pełnomocnictwa (substytucji) innemu radcy prawnemu, adwokatowi, prawnikowi zagranicznemu wykonującemu stałą praktykę w zakresie wynikającym z ustawy o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej”. Ustawa o radcach prawnych jednoznacznie określa osoby, którym może pełnomocnictwo substytucyjne być udzielone.
Zgodnie natomiast z art. 35¹ ust. 1 Ustawy, po upływie 6 miesięcy od rozpoczęcia aplikacji radcowskiej, aplikant radcowski może zastępować radcę prawnego m.in. przed sądami powszechnymi. Zgodnie z art. 35¹ ust. 4 Ustawy, aplikant radcowski może m.in. sporządzać i podpisywać pisma procesowe związane z występowaniem radcy prawnego przed sądami – z wyraźnego upoważnienia radcy prawnego, z wyłączeniem apelacji, skargi kasacyjnej i skargi konstytucyjnej. Na podstawie udzielonego upoważnienia aplikant radcowski zastępuje radcę prawnego przed sądami w konkretnych sprawach, nie ma zaś umocowania do reprezentowania strony postępowania, która udzieliła radcy prawnemu pełnomocnictwa. Takiej oceny prawnej upoważnienia/pełnomocnictwa substytucyjnego dokonał także Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 28 czerwca 2006 r., sygn. III CZP 27/06 (Legalis 74976): „ Z przedstawionych unormowań - zwłaszcza po zmianach dokonanych ustawą nowelizacyjną - wynika w sposób niebudzący wątpliwości, że prawodawca wyraźnie rozróżnia dalsze pełnomocnictwo (substytucję), o której także mowa w art. 91 pkt 3 KPC, od zastępstwa adwokatów i radców prawnych sprawowanego przez aplikanta. Obie te formy współdziałania rozróżniano już pod rządem art. 83 ustawy z dnia 27 czerwca 1950 r. o ustroju adwokatury (t.j. Dz. U. z 1959 r. Nr 8, poz. 41), podnosząc w piśmiennictwie, że wprawdzie upoważnienie aplikanta do zastępowania adwokata nazywane jest potocznie „substytucją", to jednak w rzeczywistości nią nie jest. Podobnie było w czasie obowiązywania ustawy z dnia 19 grudnia 1963 r. o ustroju adwokatury (Dz. U. Nr 57, poz. 309 ze zm.); na tle art. 90 tej ustawy wypowiadano trafne zapatrywanie, że ani przepisy korporacyjne, ani przepisy kodeksu postępowania cywilnego (art. 91 w zw. z art. 87; por. także art. 83 w związku z art. 79 KPC według tekstu jednolitego z 1950 r.) nie przewidywały możliwości udzielenia pełnomocnictwa procesowego aplikantowi – bezpośrednio lub w drodze substytucji. Także współcześnie nie ma podstaw do utożsamiania tych dwu przejawów działalności, choć niekiedy, zarówno w literaturze, jak i orzecznictwie podejmowane są próby rozmywania występujących różnic (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 9 marca 2006 r., IIPZP12/05, OSNP 2006, nr 13-14, poz. 199). Wynikają one albo z ich niedostrzegania, albo opierane są na tezie, że skoro aplikant – zastępca adwokata występuje przed sądem, to w rzeczywistości spełnia rolę pełnomocnika.
Oprócz względów normatywnych, za wyraźnym oddzieleniem substytucji od zastępstwa przemawiają także racje systemowe i konstrukcyjne. Należy podkreślić, że udzielenie dalszego pełnomocnictwa powoduje, iż substytuta oraz stronę łączy taki sam stosunek, jaki łączy stronę i pełnomocnika (por. także art. 106 KC). Wystawienie substytucji oznacza zatem, że strona ma dwóch (lub więcej) równorzędnych pełnomocników procesowych (por. np. orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia i maja 1935 r., C.I. 3015/34, OSP 1936, poz. 7 i z dnia 19 kwietnia 1937 r., C II 2959/36, „Przegląd Sądowy" 1937, poz. 508 oraz uchwała składu siedmiu sędziów – zasada prawna – z dnia 23 kwietnia 1938 r., C III 1140/35, Zb.Urz. 1938, poz. 471). Wynikają z tego dalsze konsekwencje, zarówno procesowe (np. w zakresie doręczeń), jak i materialnoprawne (np. w zakresie odpowiedzialności obligacyjnej wobec mocodawcy).
Inaczej jest w wypadku zastępstwa przez aplikanta: zastępca nie uzyskuje statusu pełnomocnika procesowego, gdyż działa jedynie za pełnomocnika (w jego imieniu) i nigdy - jak substytut - nie wchodzi w jego miejsce. Zastępca zastępuje adwokata (radcę prawnego), który udzielił mu upoważnienia i jakkolwiek jego czynności wywołują skutek wobec strony, to jednak nie dlatego, że jest jej pełnomocnikiem, lecz dlatego, że działa w imieniu pełnomocnika. Należy również zaznaczyć, że między stroną a zastępcą adwokata nie powstaje węzeł prawny, jaki zazwyczaj poprzedza udzielenie pełnomocnictwa procesowego, w związku z czym zastępca w zasadzie nie ponosi wobec strony odpowiedzialności obligacyjnej; ponosi ją wyłącznie wobec swego mocodawcy.
Przy rozróżnianiu substytucji i zastępstwa wykonywanego przez aplikantów należy uwzględniać także cel obu instytucji; dalsze pełnomocnictwo zapewnia większą sprawność działania pełnomocnika (pełnomocników) oraz skuteczność czynności podejmowanych w zakresie pełnomocnictwa, natomiast zastępstwo powierzane aplikantom, najczęściej przez patrona, jest instytucją o charakterze czysto korporacyjnym, mającą na celu przede wszystkim funkcje edukacyjne, polegające na kształceniu i doskonaleniu zawodowym (por. art. 3 oraz 75 i nast. Prawa o adwokaturze, a także art. 32 i nast. oraz 41 u.r.pr.). W niektórych wypadkach chodzi zapewne także o „ułatwienia organizacyjne” w pracy adwokata lub radcy prawnego.”
W ocenie OSD przyjęciu za prawidłowe stanowisko, że upoważnienie dla aplikanta radcowskiego jest substytucją zaprzecza również wykładnia językowa oraz systemowa, a także zasady techniki prawodawczej – skoro w jednym akcie prawnym użyte są dwa pojęcia to nie powinny oznaczać one tego samego, ich zakres znaczeniowy jest inny.
Warto przytoczyć za Obwinionym stanowisko prezentowane w doktrynie, które podziela OSD: „Zastępstwo oznacza natomiast zarówno przedstawicielstwo, także zastępstwo pośrednie, a także dokonywanie za kogoś innych czynności faktycznych. Umocowanie aplikanta do działania w imieniu radcy prawnego lub adwokata odróżnia się od pełnomocnictwa substytucyjnego, nazywając je upoważnieniem. Zgodnie z § 13 Regulaminu aplikacji adwokackiej oraz § 6 Regulaminu aplikacji radcowskiej adwokat, bądź radca prawny, udziela aplikantowi nie substytucji, a upoważnienia do zastępstwa w sprawie. Zgodzić należy się z tym, iż zastępstwo przez aplikanta różni się od zastępstwa przez substytuta, stąd też używanie określenia „upoważnienie” zamiast  „substytucja" jest w tym wypadku w pełni uprawnione. Co więcej, uprawnienie aplikanta radcowskiego do działania w charakterze substytuta zostało rozmyślnie usunięte z ustawy o radcach prawnych. Próby uznania, iż upoważnienie i substytucja powinny być rozumiane jednakowo, nie mogą mieć szansy powodzenia, już choćby z uwagi na fakt, iż taka wykładnia pozostawałaby w sprzeczności z jedną z podstawowych zasad techniki prawodawczej, zgodnie z którą do oznaczenia jednakowych pojęć ustawodawca używa jednakowych określeń, a różnych pojęć nie oznacza tymi samymi określeniami” – M. Grego-Hoffman, Adwokaci i radcy prawni [w:]  Rola pełnomocnika w postępowaniu sądowoadministracyjnym (Lex 2012).  Również inni komentatorzy popierają taką wykładnię, jak choćby Z. Klatka, Pomoc prawna [w:] A. Bereza (red.) Zawód radcy prawnego. Historia zawodu i zasady jego wykonywania, Warszawa 2011, s. 72: „Sąd Najwyższy przesądził też, że prawodawca wyraźnie rozróżnia dalsze pełnomocnictwo (substytucję) od zastępstwa radców prawnych sprawowanego przez aplikanta (na podstawie udzielonego mu upoważnienia). Aplikant nie uzyskuje więc statusu pełnomocnika procesowego, gdyż działa jedynie w imieniu osoby go upoważniającej i nie wchodzi w jej miejsce. Tak więc między stroną a takim zastępcą radcy prawnego nie powstaje węzeł prawny i w zasadzie aplikant nie ponosi wobec strony odpowiedzialności obligacyjnej. Ponosi ją wyłącznie wobec swego mocodawcy.”
Traktowanie upoważnienia/pełnomocnictwa substytucyjnego jako synonimu czy też jednakowej instytucji miałoby podstawy na gruncie ustawy o radcach prawnych, ale w brzmieniu obowiązującym sprzed nowelizacji z 2002r., (Dz.U. 2002 Nr 123, poz. 1059), w którym art. 21 był następujący: „Radca prawny może udzielić dalszego pełnomocnictwa (substytucji) innemu radcy prawnemu, adwokatowi, a także aplikantowi radcowskiemu”. Obecnie art. 21 ust. 1 brzmi: „Radca prawny może udzielić dalszego pełnomocnictwa (substytucji) innemu radcy prawnemu, adwokatowi, prawnikowi zagranicznemu wykonującemu stałą praktykę w zakresie wynikającym z ustawy o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej.”. Wyraźne wyłączenie z grona osób, którym radca prawny może udzielić pełnomocnictwa substytucyjnego, nie powinno budzić wątpliwości interpretacyjnych co do charakteru prawnego upoważnienia udzielanego aplikantom radcowskim.
Jako dodatkowe potwierdzenie dokonanej przez OSD oceny postępowania Obwinionego należy także uznać brak jakiejkolwiek reakcji mocodawcy radcy prawnego Z. -  P. SA na postępowanie dyscyplinarne, mimo zapoznania się z aktami sprawy. Nie sposób także nie zauważyć, że Sąd Rejonowy w P. w sprawie [...] dysponując pełnomocnictwem głównym i substytucyjnym oraz upoważnieniem dla aplikanta radcowskiego K. nie miał wątpliwości co do należytego i prawidłowego udzielenia upoważnienia zgodnego z treścią pełnomocnictw oraz przepisami prawa.
O kosztach postępowania orzeczono na podstawie art. 70⁶ ust. 2 ustawy o radcach prawnych.
Mając powyższe na uwadze, należało orzec jak w sentencji.
(AG)