Orzeczenie z dnia 24 czerwca 2015 r. Sygn. akt: D 26/2015
Orzeczenie prawomocne

Przewodniczący: radca prawny Krzysztof Jacek Woś
Członkowie: radca prawny Jacek Wegner
radca prawny Mirosław Drzewicki
Protokolant: Anna Gabrysiak
 

Okręgowy Sąd Dyscyplinarny Okręgowej Izby Radców Prawnych w W. po rozpoznaniu na rozprawie [...] r. w W. sprawy przeciwko radcy prawnemu P., [...], obwinionej o to, że:

 
Zastępca Rzecznika Dyscyplinarnego Okręgowej Izby Radców Prawnych w W. wniósł o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego przeciwko radcy prawnemu P., wpisanej na listę radców prawnych prowadzoną przez OIRP w W. pod nr [...], zwanej dalej „obwinioną” o to, że:

Okręgowy Sąd Dyscyplinarny OIRP w Warszawie ustalił i zważył, co następuje:
Obwiniona P. na mocy postanowienia Sądu Rejonowego dla W. z dnia [...] r., sygn. akt [...] została przez Okręgową Izbę Radców Prawnych wyznaczona pełnomocnikiem z urzędu dla skarżącej W. w jej sprawie przeciwko I. o wynagrodzenie i odszkodowanie za rozwiązanie umowy o pracę, odszkodowanie za dyskryminację, zadość uczynienie z tytułu lobbingu, zapłatę, dodatkowe wynagrodzenie roczne i odprawę. Postanowieniem z dnia [...] r. wyżej wymieniony sąd dokonał zmiany pełnomocnika ustanowionego z urzędu dla powódki. Okręgowa Izba Radców Prawnych w W. w miejsce obwinionej wyznaczyła nowego pełnomocnika z urzędu – w osobie radcy prawnego K.. Powyższa sprawa została na mocy postanowienia Sądu Rejonowego dla W. z dnia [...] r. przekazana do rozpoznania Sądowi Rejonowemu dla W. w Wydziale Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, gdzie była dalej prowadzona pod sygn. akt [...].
(dowód: karty [...], wyjaśnienia obwinionej k. [...])
W dniu [...] r. obwiniona złożyła do Sądu Rejonowego dla W. wniosek o uzupełnienie postanowienia z dnia [...] r. o rozstrzygnięcie w przedmiocie kosztów zastępstwa procesowego dla pełnomocnika z urzędu powódki za czas rozpatrywania sprawy przez tenże sąd. Postanowieniem z dnia [...] r. , sygn. akt [...] Sąd Rejonowy dla W. oddalił powyższy wniosek z uzasadnieniem, z którego wynika, iż postanowienie z dnia [...] r. o przekazaniu sprawy innemu sądowi równorzędnemu nie stanowi orzeczenia kończącego postępowanie w danej instancji, a w związku z tym sąd nie miał obowiązku zamieszczać w nim orzeczenia o kosztach procesu.
(dowód: karta [...], wyjaśnienia obwinionej k. [...])
W dniu [...] r. w Punkcie Obsługi Interesantów Sądu Rejonowego dla W. obwiniona przeglądała akta sprawy prowadzonej pod sygn. [...], a także złożyła wniosek o wydanie kserokopii z akt sprawy kart (stron): [...], obejmujących wyżej wymienione postanowienie Sądu Rejonowego dla W. dnia [...] r.
(dowód: karta [...], wyjaśnienia obwinionej k. [...], zeznania pokrzywdzonej k. [...])
W dniu [...] r. obwiniona złożyła do Sądu Rejonowego dla W. wniosek o uzupełnienie orzeczenia poprzez przyznanie jej kosztów zastępstwa procesowego wykonywanego z urzędu dla powódki. Wniosek ten został uwzględniony – Sąd Rejonowy dla W., postanowieniem z dnia [...] r. uzupełnił swój wyrok z dnia [...] r. wydany w sprawie [...] w ten sposób, że umieścił w nim pkt VI., na mocy którego przyznał obwinionej koszty pomocy prawnej udzielonej z urzędu.
(dowód: karta [...]).
Powyższy stan faktyczny ustalony na podstawie niesprzecznych w tym zakresie zeznań obwinionej i skarżącej – przesłuchanej w charakterze świadka, a także na podstawie złożonych do akt dokumentów nie budzi wątpliwości i potwierdza opis czynów zawarty w pkt 1, 2 i 3 wniosku o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego z dnia [...] r., nr sprawy R.D. [...], złożonego w niniejszej sprawie.
Odnośnie zarzutów w zakresie czynów opisanych w pkt 1-3 wniosku o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego, tj. ustnego wystąpienia o wydanie kopii orzeczenia sądu, zapoznania się z aktami i złożenia pisemnego wniosku o wydanie orzeczenia rozważenia wymagało, czy działania te były nieuprawnione, a w konsekwencji stanowiły naruszenie art. 6 ust. 1 i 2 Kodeksu Etyki Radcy Prawnego.
W ocenie Okręgowego Sądu Dyscyplinarnego opisane czynności obwinionej mieściły się w obowiązującym porządku prawnym, a w konsekwencji wyrażona we wniosku o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego ocena, że były one „nieuprawnione” nie jest uzasadniona. Niewątpliwie obwiniona świadczyła pomoc prawną z urzędu na rzecz skarżącej. Proceduralne zasady i tryb wyznaczania radcy prawnego jako pełnomocnika z urzędu określają przepisy art. 117 – 124 Kodeksu postępowania cywilnego. W tym względzie rację ma Zastępca Rzecznika Dyscyplinarnego, a także skarżąca, że z dniem wydania postanowienia Sądu Rejonowego dla W. z [...] r. sygn. akt [...] w przedmiocie zmiany pełnomocnika z urzędu, wygasło dla obwinionej udzielone jej na mocy art. 118 § 1 K.p.c. tzw. blankietowe pełnomocnictwo procesowe do zastępowania skarżącej w sprawie z jej powództwa. Działania pełnomocnika z urzędu nie można jednakże oceniać wyłącznie przez pryzmat wyżej wymienionych przepisów K.p.c., lecz należy je oceniać w szerszym kontekście. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego, ustanowienie przez sąd pełnomocnika dla strony, która z powodu braku środków nie jest w stanie sama pokryć kosztów pomocy prawnej, stanowi realizację prawa każdego obywatela do sądu oraz prawa do równego traktowania, wyrażonych w art. 45 ust. 1 i art. 32 Konstytucji. Jednocześnie takie postanowienie sądu nakłada na wyznaczonego pełnomocnika obowiązek świadczenia pomocy prawnej tymczasowo nieodpłatnie i stanowi jeden z obowiązków radców prawnych, a także adwokatów współdziałania w prawidłowym funkcjonowaniu wymiaru sprawiedliwości. Należy podkreślić, że np. w sytuacji, w której strona reprezentowana przez pełnomocnika z urzędu przegrała sprawę i nie ma podstaw do zasądzenia na jej rzecz kosztów procesu, po stronie Skarbu Państwa powstaje subsydiarny obowiązek wypłacenia pełnomocnikowi ustanowionemu przez sąd wynagrodzenia za świadczoną pomoc prawną, o czym stanowi art. 22³ ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (Dz. U. z 2015 r., poz. 507) i § 15-17 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1349 z późn. zm.), które regulują wysokość i warunki przyznania przez sąd tego wynagrodzenia. Świadczenie pomocy prawnej z urzędu jest działaniem dla dobra publicznego, a obowiązek zapewnienia właściwego działania wymiaru sprawiedliwości i zrealizowania w postępowaniu sądowym zasady równości i prawa do sądu, spoczywa na Państwie, a zatem obciążający Skarb Państwa, na podstawie powołanych wyżej przepisów, obowiązek pokrycia kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej stronie ma charakter publicznoprawny. Koszty wynagrodzenia pełnomocnika ustanowionego przez sąd ponosi tymczasowo sam pełnomocnik, a ostatecznie jeżeli nie ma podstaw do zaliczenia ich do kosztów procesu i orzeczenia o nich na podstawie art. 98 i nast. K.p.c., ponosi je definitywnie Skarb Państwa jako podmiot publiczny. Obowiązek poniesienia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu nie wynika ze stosunków cywilnoprawnych i procesowych łączących uczestników postępowania sądowego, w związku z czym nie jest regulowany przepisami kodeksu postępowania cywilnego ani ustawy o kosztach w sprawach cywilnych, lecz przepisami zawartymi w ustawach ustrojowych – w tym wypadku w ustawie z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (tak Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 20 maja 2011 r., sygn. akt III CZP 14/11. OSNC z 2012 r. nr 1 poz. 2). Powyższe konstatacje Sądu Najwyższego, które Okręgowy Sąd Dyscyplinarny podziela, doprowadziły Sąd Najwyższy do sformułowania tezy, że pełnomocnikowi ustanowionemu przez sąd przysługuje zażalenie na postanowienie sądu pierwszej instancji rozstrzygające o ponoszonych przez Skarb Państwa kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu. Towarzyszy temu teza, że niedopuszczalna jest apelacja (zażalenie) uczestnika postępowania w części dotyczącej rozstrzygnięcia o kosztach pomocy prawnej udzielonej z urzędu w przypadku przyznania tych kosztów jego pełnomocnikowi od Skarbu Państwa. Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy stwierdzić należy, iż jakkolwiek z dniem zmiany przez sąd orzekający pełnomocnika z urzędu wygasła wieź procesowa pomiędzy obwinioną a skarżącą, tak – aż do dnia orzeczenia o kosztach pomocy prawnej udzielonej z urzędu - nie wygasła wieź o charakterze publicznoprawnym pomiędzy obwinioną a Skarbem Państwa. Skoro pełnomocnik ustanowiony z urzędu ma oczywisty interes prawny w zaskarżeniu orzeczenia dotyczącego należnych mu kosztów pomocy prawnej, przeto niewątpliwie ma też interes prawny w żądaniu uzupełnienia orzeczenia kończącego postępowanie w danej instancji o rozstrzygnięcie o tych kosztach jak również ma interes prawny w uzyskaniu wiedzy o tym, czy takie orzeczenie w ogóle zapadło. Wiedzę tę może uzyskać korzystając z dobrodziejstwa zasady jawności postępowania określonej w art. 9 § 1 K.p.c. Jednym ze środków realizacji tej zasady jest prawo dostępu do akt jak również prawo żądania odpisów, kopii i wyciągów z tych akt. Tak też postąpiła w tej sprawie obwiniona. Żaden przepis postępowania cywilnego, ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych jak również Kodeksu Etyki Radcy Prawnego nie nakazuje, aby w wypadku wygaśnięcia pełnomocnictwa, jak miało to miejsce w sprawie, która dała asumpt postępowaniu dyscyplinarnemu, dotychczasowy pełnomocnik uzyskiwał tę wiedzę wyłącznie od aktualnego pełnomocnika lub w drodze oficjalnego pisma skierowanego do sądu. Tak więc zarzut nieuprawnionych działań obwinionej, polegającej na czynnościach opisanych we wniosku o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego i objętych zarzutami z pkt 1-3 jest nieuzasadniony. W ocenie Okręgowego Sądu Dyscyplinarnego nie jest niczym nagannym to, że obwiniona podjęła te działania mając na uwadze swój interes majątkowy w postaci wynagrodzenia. Świadczenie pomocy prawnej przez radców prawnych, uregulowane w ustawie z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych ma charakter zawodowy, a więc co do zasady dotyczy działalności zarobkowej. Oceniając postępowanie obwinionej nie sposób pominąć też obowiązujących przepisów prawa regulujących zasady dostępu do akt sądowych. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 23 lutego 2007 r. Regulamin urzędowania sądów powszechnych, przewiduje w § 92 ust. 1 udostępnianie akt sądowych i wydawanie dokumentów na podstawie akt nie tylko stronom, ale także innym niż strona osobom posiadającym stosowne uprawnienia. W ocenie Okręgowego Sądu Dyscyplinarnego obwiniona takie uprawnienia posiadała, ich podstawę stanowi art. 22³ ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych, a uprawnienia te są korelatem opisanego wyżej publicznoprawnego obowiązku Skarbu Państwa zwrotu kosztów z tytułu pomocy prawnej udzielonej z urzędu.
Z tych względów odnośnie zarzucanych obwinionej czynów opisanych szczegółowo w pkt 1, 2 i 3 wniosku o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego, Okręgowy Sąd Dyscyplinarny na podstawie art. 414 § 1 w zw. z art. 17 § 1 pkt 2 K.p.k. w związku z art. 74¹ ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych uniewinnił obwinioną, gdyż czyny te nie zawierają znamion czynu zabronionego.
Co do czynu opisanego w pkt 4 wniosku o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego, polegającego na wprowadzeniu w błąd pracowników Sądu Rejonowego dla W., to zauważyć należy, iż zarzut ten nie został udowodniony. W szczególności nie wykazano, kto był pokrzywdzonym działaniem zarzucanym obwinionej. Ponadto z treści wniosku o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego wynika, że obwiniona, ściślej rzecz ujmując, mogła dopuścić się tzw. wyzyskania błędu, czyli wykorzystaniu przez nią już istniejących, niezgodnych z rzeczywistością wyobrażeń osoby pokrzywdzonej. Przeczą temu wyjaśnienia złożone przez obwinioną, iż stan sprawy był znany pracownikom Punktu Obsługi Interesanta i dokonywali oni weryfikacji jej uprawnień z zakresie dostępu do akt na podstawie posiadanych przez nich narzędzi informatycznych i te uprawnienia nie budziły wątpliwości. Wiarygodność zeznań obwinionej potwierdza także akt prawny - Regulamin Czytelni Akt Sądu Rejonowego dla W. stanowiący załącznik nr [...] do zarządzenia nr [...] Prezesa Sądu Rejonowego dla W. z dnia [...] r. Zgodnie z pkt 8 tego Regulaminu, akta przekazywane są do czytelni po stwierdzeniu przez kierownika sekretariatu właściwego wydziału czy osoba zamawiająca ma prawo wglądu do akt i czy akta mogą być udostępnione interesantowi. Z tych względów odnośnie czynu zarzucanego obwinionej opisanych szczegółowo w pkt 4 wniosku o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego, Okręgowy Sąd Dyscyplinarny na podstawie art. 414 § 1 w zw. z art. 17 § 1 pkt 1 K.p.k. w zw. z art. 74¹ ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych uniewinnił obwinioną, gdyż brak jest danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie popełnienia czynu stanowiącego naruszenie Kodeksu Etyki Radcy Prawnego.
O kosztach postępowania Okręgowy Sąd Dyscyplinarny orzekł na podstawie art. 70⁶ ust. 2 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych.
(AG)