---

2. Nowelizacje k.p.c. są w ostatnich latach nie tylko częste, ale nierzadko i głębokie. Najbardziej „przeorała” kodeks ustawa z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw^[4]. Do najważniejszych z wprowadzonych przez nią zmian należy zaliczyć przywrócenie postępowania odrębnego w sprawach gospodarczych oraz zmianę reguł wnoszenia środków zaskarżenia (zwłaszcza zażalenia)^[5]. Istotne znaczenie praktyczne miały także modyfikacje bardziej punktowe, zwłaszcza przeniesienie do przepisów ogólnych instytucji zeznań świadka na piśmie, a także radykalne ograniczenie możliwości korzystania w postępowaniu cywilnym z zarzutu potrącenia (art. 203¹ k.p.c.).

Nie przyjęły się natomiast te regulacje, z którymi projektodawca wiązał duże nadzieje. Chodzi zwłaszcza o posiedzenie przygotowawcze – ze względu na nadmierne skomplikowanie regulujących je przepisów sędziowie z reguły korzystają z możliwości odstąpienia od wyznaczania tego posiedzenia (art. 205⁴ § 3 k.p.c.). Nie zyskały także większego praktycznego znaczenia nowe regulacje dotyczące nadużycia prawa procesowego.

3. Stabilność przepisów regulujących postępowanie cywilne została dodatkowo naruszona przez przepisy epizodyczne związane z epidemią COVID-19. W art. 15zzs¹ ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych^[6] przewidziano m.in. możliwość rozpoznawania spraw cywilnych na posiedzeniu niejawnym, a także – wbrew k.p.c. – jako zasadę wprowadzono składy jednoosobowe w pierwszej i drugiej instancji^[7].
 
II. Cele i zakres zmian wprowadzonych przez nowelizację k.p.c. z 9 marca 2023 r.

1. W tej sytuacji przeprowadzona została kolejna, bardzo obszerna nowelizacja Kodeksu postępowania cywilnego. Dokonała jej ustawa z dnia 9 marca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw^[8]. Część wprowadzonych zmian weszła w życie już 15 kwietnia 2023 r., ale większość wejdzie w życie 1 lipca 2023 r.^[9] Najpóźniej, bo dopiero od 1 października 2023 r. wejdzie w życie nowelizacja art. 1025 § 1 pkt 3 k.p.c. który wprowadzi kolejny przywilej egzekucyjny w ramach podziału sumy uzyskanej z egzekucyjnej sprzedaży nieruchomości. Do wysokiej, trzeciej kategorii zaspokojenia zostaną dodane należności zasądzone na rzecz pokrzywdzonego lub osób wykonujących prawa pokrzywdzonego w postępowaniu karnym. Spowoduje to, że będą one zaspokajane we wcześniejszej kolejności niż takie same wierzytelności zasądzone w postępowaniu cywilnym.

2. Zakres przedmiotowy zmian dokonanych przez Nowelizację z 2023 r. można podzielić na kilka grup^[10]. Przede wszystkim mamy do czynienia z ustawą naprawczą, która miała na celu wyeliminowanie błędów i luk będących skutkiem poprzedniej, niezwykle obszernej Nowelizacji z 2019 r. W uzasadnieniu obecnej Nowelizacji przyznano, że „ujawniły się kwestie wymagające ponownego przeanalizowania zaproponowanych rozwiązań”. Wątpliwości zgłaszane przez środowiska orzecznicze, ale też dostrzeżone przez samych projektodawców, wymagały podjęcia prac zmierzających do ich wyeliminowania^[11].

Jak wiadomo, wady Nowelizacji z 2019 r. ujawniły się bardzo szybko. Prace nad ustawą naprawczą trwały jednak stosunkowo długo. W międzyczasie na dwa sposoby radzono sobie z niedoskonałościami nowych przepisów. Z jednej strony prawodawca próbował je doprecyzować i uzupełnić w przepisach rangi podustawowej. Chodzi tu przede wszystkim o rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 7 września 2020 r. zmieniające rozporządzenie – Regulamin urzędowania sądów powszechnych^[12] (dalej: „Regulamin”). Już z dniem 9 października 2020 r. wprowadzono istotne uregulowania dotyczące nowych instytucji wprowadzonych przez Nowelizację z 2019 r. W § 84a Regulaminu, dotyczącym doręczeń komorniczych (w sytuacji, gdy – mimo dwukrotnego awizowania zgodnie z art. 139 § 1 k.p.c. – pozwana osoba fizyczna nie odebrała odpisu pozwu) dodano uregulowanie, w myśl którego w przypadku doręczenia komorniczego na podstawie w art. 139¹ k.p.c. powodowi przekazuje się zaadresowaną w sposób przyjęty dla korespondencji sądowej kopertę zawierającą wszystkie pisma podlegające doręczeniu, zamkniętą w sposób uniemożliwiający dostęp do zawartości przesyłki bez pozostawienia widocznych śladów, wraz z zobowiązaniem do doręczenia tego pisma pozwanemu za pośrednictwem komornika.

Doprecyzowano także zasady przeprowadzania dowodu z zeznań świadka na piśmie. Przewidujący je art. 271¹ k.p.c. okazał się jedną z najczęściej stosowanych regulacji dodanych przez Nowelizację k.p.c. z 2019 r. Przyczyna była oczywista – możliwość odbierania zeznań na piśmie okazała się bardzo wygodna w okresie pandemii. W § 113a ust. 1 Regulaminu postanowiono, że świadkowi, od którego mają zostać odebrane zeznania w sposób przewidziany w art. 271¹ k.p.c., doręcza się tekst przyrzeczenia z pouczeniem o obowiązku jego podpisania i zwrotu wraz z zeznaniami złożonymi na piśmie w terminie wskazanym przez sąd. Istotne znaczenie praktyczne ma dodany § 113a ust. 2 Regulaminu, przewidujący, że w korespondencji skierowanej do świadka określa się fakty, których mają dotyczyć zeznania, termin ich złożenia oraz dołącza się listę pytań, o ile została ona sporządzona. Ułatwia to korzystanie z dowodu z zeznań świadka na piśmie w wersji przewidzianej w art. 271¹ k.p.c., nie usuwa jednak wszystkich trudności wynikających z tego, że instytucja ta nie została dostatecznie uregulowana. W dalszym ciągu nie można dopytać świadka, jeżeli jego zeznania zawierają nowe informacje o faktach. Brak jest także sposobu weryfikacji wiarygodności świadka^[13].

Najlepszym rozwiązaniem byłoby wprowadzenie regulacji, że zeznania na piśmie mają charakter wstępny, a zatem na wniosek strony świadek byłby przesłuchiwany w tradycyjny sposób, co pozwoliłoby zarówno go dopytać, jak i zweryfikować wiarygodność jego zeznań. W mojej ocenie, przy przychylnym podejściu sądu, jest to możliwe już w obecnym stanie prawnym. Stosownie do art. 241 k.p.c. sąd orzekający może zarządzić powtórzenie lub uzupełnienie postępowania dowodowego. Jeżeli zeznania świadka złożone na piśmie wymagają uzupełnienia lub weryfikacji, sąd może powtórzyć ten dowód w formie ustnej^[14].

Dodano ponadto § 84a ust. 1 Regulaminu, z którego wynika, że w postępowaniu cywilnym asystent sędziego wydaje w sprawie przydzielonej referentowi do rozpoznania zarządzenia zastrzeżone dla przewodniczącego w zakresie przekazanym przez referenta. Związane było to z wprowadzeniem w 2019 r. art. 47² k.p.c.^[15], w którym przyznano asystentowi uprawnienie do wydawania większości zarządzeń (poza zwrotem pisma procesowego, w tym pozwu), co uczyniło z asystenta sędziego swoisty organ sądowy.

3. Wobec tego, że – mimo zapowiedzi – przez dłuższy czas nie dochodziło do uchwalenia ustawy naprawczej, ciężar łagodzenia wątpliwości związanych z Nowelizacją z 2019 r. spoczął na Sądzie Najwyższym. Wpłynęło do niego bezprecedensowo wiele zagadnień prawnych związanych z Nowelizacją. Znaczna część z nich została już rozstrzygnięta^[16].

W większości przypadków projektodawca zaakceptował rozstrzygnięcia SN i wprowadzane przez Nowelizację z 2023 r. zmiany mają charakter potwierdzający stanowisko judykatury. Niektóre nowe regulacje pozostają jednak w kontrze do stanowiska zajętego przez SN. Zostanie to szczegółowo omówione dalej.

Nowelizacja z 2023 r. wprowadza także szereg nowych rozwiązań, zwłaszcza w postępowaniu egzekucyjnym. Także w postępowaniu rozpoznawczym dodawane są całkowicie nowe uregulowania – m.in. bardzo kontrowersyjny art. 128¹ k.p.c. nakładający na zawodowych pełnomocników daleko idące, lecz nieprecyzyjne wymagania dotyczące formy pism przygotowawczych, a zwłaszcza sposobu i miejsca zgłaszania wniosków dowodowych.

Zmienione zostały także przepisy innych ustaw, w szczególności o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, o komornikach sądowych, o kosztach komorniczych a także tzw. ustawy o COVID-19^[17]. Najważniejsze z nich zostaną omówione dalej.
 
III. Ogólne zmiany w postępowaniu rozpoznawczym

1. Największe kontrowersje wywołuje nowy art. 128¹ k.p.c., wprowadzający nowe wymagania dotyczące pism procesowych wnoszonych przez zawodowych pełnomocników, w tym radców prawnych. Po pierwsze, pismo wnoszone przez stronę zastępowaną przez zawodowego pełnomocnika powinno zawierać wyraźnie wyodrębnione oświadczenia, twierdzenia oraz wnioski, w tym wnioski dowodowe. Sformułowanie tego przepisu nie jest jasne, w szczególności jeśli chodzi o użyte w nim określenie „oświadczenia”. Praktyka będzie musiała rozstrzygnąć, czy niedopełnienie wymagań wynikających z art. 128¹ zdanie 1 k.p.c. będzie uzasadniać zwrot pisma na podstawie art. 130^1a k.p.c.

Po drugie, jeżeli pismo zawiera uzasadnienie, wnioski dowodowe, zgłoszone tylko w tym uzasadnieniu, nie wywołują skutków, jakie ustawa wiąże ze zgłoszeniem ich przez stronę. Konieczne będzie poszukiwanie racjonalnych sposobów sprostania temu wymaganiu^[18].

2. Zasadnicze znaczenie ma zmiana na art. 17 pkt 4 k.p.c., podwyższająca granicę, od której w sprawach o prawa majątkowe rozpoznawanych w procesie właściwy jest sąd okręgowy. Dotychczas wynosiła ona 75 000 zł, a po zmianie osiągnie 100 000 zł. Od 1 lipca 2023 r. sprawy o wartości przedmiotu sporu do tej kwoty będzie rozpoznawał sąd rejonowy. Dotyczy to jednak tylko spraw nowych – we wszczętych przed 1 lipca 2023 r. sprawach pomiędzy 75 000 zł a 100 000 zł pozostanie właściwy sad rejonowy, co wynika z art. 19 ust. 2 pkt 1 Nowelizacji k.p.c. z 2023 r.

Należy także zwrócić uwagę, że sprawy o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym (art. 10 u.k.w.h.^[19]) nie będą już rozpoznawane wyłącznie przez sądy rejonowe. Jeżeli wartość przedmiotu sporu przewyższa 100 000 zł, od 1 lipca 2023 r. sprawy takie należy wnosić do sądów okręgowych.

3. W art. 98 § 1¹ k.p.c. przesądzono, że o obowiązku zapłaty odsetek od (zwrotu) kosztów procesu sąd orzeka z urzędu. Nie dotyczy to jednak odsetek naliczanych od wcześniejszej daty zgodnie z art. 98 § 1² k.p.c., który nadal przewiduje, że w szczególnie uzasadnionym przypadku, ale jedynie na wniosek strony, która w toku procesu poniosła szczególnie wysoki wydatek podlegający zwrotowi, sąd może przyznać jej odsetki przewidziane w § 1¹ za czas od dnia jego poniesienia przez stronę (wpłaty zaliczki).

4. Z kolei w art. 156¹ § 2 k.p.c. doprecyzowano, w jakim zakresie przewodniczący może pouczać strony o prawdopodobnym wyniku sprawy w świetle zgłoszonych do danej chwili twierdzeń i dowodów. Obejmuje to w szczególności wyrażenie poglądu co do wykładni przepisów prawa mogących znaleźć zastosowanie w sprawie, a także co do faktów, które na danym etapie sprawy mogą zostać uznane za bezsporne lub dostatecznie wykazane. Aktualne pozostaje zastrzeżenie, że takie „pouczenia” nie mogą wspierać (faworyzować) jednej ze stron^[20].

Wiąże się z tym zmiana art. 49 § 2 k.p.c., w którym wyraźnie przewidziano, że za okoliczność uzasadniającą wyłączenie sędziego nie uważa się wyrażenia przez sędziego poglądu co do prawa i faktów przy wyjaśnianiu stronom czynności sądu, nakłanianiu do ugody lub udzielaniu pouczeń (w szczególności przewidzianych w art. 156¹ k.p.c.).

5. Zasadniczą zmianę wprowadza art. 53¹ § 1 pkt 3 k.p.c., w którym za nadużycie prawa procesowego uznano wniosek o wyłączenie sędziego niebędącego członkiem składu orzekającego. Wniosek taki pozostawia się w aktach sprawy bez żadnych dalszych czynności.

Ma to zmienić dotychczasową praktykę, w której – chociaż k.p.c. nie przewiduje wyłączenia sądu^[21] – za dopuszczalne uznawano wniosek o wyłączeniu od razu kilku, a nawet wszystkich sędziów danego sądu, pod warunkiem, że we wniosku wskazano ich imiennie i podano przyczynę wyłączenia każdego z nich (która mogła być jednak taka sama dla wszystkich sędziów objętych wnioskiem).

Praktykę tę zanegowano w podjętej w Izbie Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych uchwale składu 7 sędziów SN z 26 lipca 2019 r., I NOZP 1/19^[22], w której stwierdzono, że wniosek o wyłączenie sędziego niewyznaczonego (niewylosowanego) do rozpoznania sprawy jest niedopuszczalny i podlega odrzuceniu bez składania przez sędziego oświadczenia, o jakim mowa w art. 52 § 2 k.p.c. – przy czym sędzia objęty takim wnioskiem o wyłączenie może zasiadać w składzie sądu rozpoznającego ten wniosek. Uchwale tej nie nadano jednak mocy zasady prawnej, w związku z tym w części orzecznictwa, zwłaszcza Izby Cywilnej, nadal zajmowano stanowisko przeciwne i przyjmowano, że dopuszczalny jest wniosek o wyłączenie sędziego niewyznaczonego do rozpoznania sprawy (por. np. postanowienie SN z 11 grudnia 2020 r., I CO 136/20^[23]).

Spór ten przesądził ustawodawca, przyjmując w art. 53¹ § 1 pkt 3 k.p.c., że wniosek o wyłączenie sędziego niebędącego członkiem składu orzekającego jest niedopuszczalny. Zmiana ta może spowodować większą przewlekłość postępowań, jeżeli bowiem przyczyna wyłączenia na podstawie art. 49 § 1 k.p.c. odnosi się do wielu sędziów danego sądu, trzeba będzie wyłączać ich po kolei – jeśli pierwszy wylosowany sędzia zostanie wyłączony, trzeba wylosować następnego. Jeżeli i ten zostanie wyłączony, trzeba wylosować kolejnego itd.
 
IV. Nowe regulacje dotyczące pelnomocnictw

1. W dodanym art. 68 § 3 k.p.c. wprowadzono istotne ułatwienie dla organów administracji publicznej, które nie muszą składać już do akt sprawy dokumentu wykazujących ich umocowanie. Jeżeli czynności procesowe za stronę podejmuje organ państwowej lub samorządowej jednostki organizacyjnej (np. wojewoda albo wójt), przedłożenie aktu powołania lub innego aktu równorzędnego potwierdzającego powierzenie określonej osobie pełnienia funkcji tego organu nie jest wymagane, o ile stwierdzenie tego faktu jest możliwe na podstawie informacji powszechnie dostępnych, w szczególności udostępnionych w Biuletynie Informacji Publicznej. W takim przypadku w pierwszym piśmie procesowym tej strony wskazuje się źródło informacji, z których wynika umocowanie określonej osoby do działania w imieniu organu.

2. W nowym art. 88 § 2 k.p.c. przewidziano nowy rodzaj pełnomocnictwa procesowego, a mianowicie pełnomocnictwo jedynie do doręczeń. Nowość polega na tym, że można go udzielić każdej osobie fizycznej – niezależnie od tego, czy może być ona pełnomocnikiem procesowym zgodnie z art. 87 k.p.c.

W art. 133 § 3 k.p.c. przesądzono, że zasada, iż doręczeń dokonuje się pełnomocnikowi, a stronie jedynie wyjątkowo, obejmuje także pełnomocnika do doręczeń, o którym mowa w art. 88 § 2 k.p.c.

3. Istotna zmiana dotyczy art. 91 pkt 1 k.p.c. Dotychczas, zgodnie z uchwałą 7 sędziów SN – zasadą prawną z 5 czerwca 2008 r., III CZP 142/07^[24], przyjmowano, że pełnomocnictwo procesowe nie obejmuje z samego prawa umocowania do wniesienia skargi kasacyjnej i udziału w postępowaniu kasacyjnym. Konieczne było zatem albo wyraźne wskazanie w pełnomocnictwie procesowym, że upoważnia do występowania przed SN, albo udzielanie radcy prawnemu albo adwokatowi odrębnego pełnomocnictwa obejmującego ten etap postępowania.

Po zmianie z art. 91 pkt 1 k.p.c. wynika, że pełnomocnictwo procesowe obejmuje z samego prawa umocowanie do wszystkich łączących się ze sprawą czynności procesowych, nie wyłączając skargi kasacyjnej. Rzecz jasna, ze względu na wynikający z art. 87¹ k.p.c. przymus adwokacko-radcowski, dotyczy to jedynie pełnomocnictwa procesowego udzielonego zawodowemu pełnomocnikowi.

W konsekwencji rozszerzeniu uległy obowiązki pełnomocnika z urzędu. Istotne znaczenie ma zmiana art. 118 § 2 k.p.c., z którego wynika obecnie, że radca prawny lub adwokat ustanowiony przez sąd jest obowiązany zastępować stronę w zakresie wynikającym z art. 91 k.p.c. (czyli obejmującym wniesienie skargi kasacyjnej) – chyba że z postanowienia sądu wynika, iż obowiązek zastępowania strony ustaje wcześniej.

4. Istotne znaczenie praktyczne ma zmiana art. 165 § 2 k.p.c., z którego obecnie wynika, że oddanie pisma procesowego „w polskiej placówce operatora świadczącego pocztowe usługi powszechne” na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej^[25] jest równoznaczne z wniesieniem tego pisma do sądu. Skorzystanie z tego przepisu nie wymaga już zatem – jak w poprzednim stanie prawnym – nadania pisma przesyłką polecona, co nie jest możliwe w przypadku paczek powyżej 2 kg.
 
V. Zmiany dotyczące przebiegu postępowania

1. Niestety, nowelizacja art. 165 § 2 k.p.c. wchodzi w życie dopiero 1 lipca 2023 r. Na dodatek przewidziano niezbyt klarowny przepis przejściowy art. 21 ust. 1 Nowelizacji, w którego wynika, że w sprawach wszczętych i niezakończonych przed jej wejściem w życie pismo procesowe nadane przesyłką rejestrowaną (dotyczy to w szczególności paczek) uważa się za oddane w formie przesyłki poleconej, jeżeli do dnia wejścia w życie Nowelizacji nie rozstrzygnięto prawomocnie o zwrocie lub odrzuceniu tego pisma.

Na skutek zmiany art. 165 § 2 k.p.c. znowelizowano także dotyczący bezpośrednich doręczeń między zawodowymi pełnomocnikami art. 132 § 1 zdanie 2 k.p.c., który obecnie przewiduje, że w treści pisma procesowego wniesionego do sądu zamieszcza się oświadczenie o doręczeniu odpisu pisma drugiej stronie albo o jego nadaniu za pośrednictwem operatora, o którym mowa w art. 165 § 2 k.p.c., czyli operatora świadczącego pocztowe usługi powszechne na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

2. W zmienionym art. 183¹³ § 2 k.p.c. przewidziano możliwość objęcia ugodą przed mediatorem również roszczeń nieobjętych pozwem, w tym dochodzonych w innych postępowaniach. W konsekwencji taką ugodę zatwierdza tylko jeden sąd, który informację o tym przekazuje innym sądom w sposób określony w dodanym art. 183¹⁴ § 2¹ k.p.c.

3. W art. 203¹ k.p.c. uszczegółowiono, jakie wierzytelności wzajemne mogą być przedmiotem potracenia w postępowaniu cywilnym. Obecnie obejmuje to:

Przepis art. 203¹ k.p.c. nadal będzie sprawiał ogromne trudności w praktyce, zwłaszcza gdy idzie o temporalne ograniczenia potrącenia^[26]. Z art. 203¹ § 2 k.p.c. w dalszym ciągu wynika bowiem, że pozwany może podnieść zarzut potrącenia nie później niż przy wdaniu się w spór co do istoty sprawy albo w terminie dwóch tygodni od dnia, gdy jego wierzytelność stała się wymagalna.

4. Uporządkowano przepisy dotyczące dowodu z opinii biegłego. Zmiany w tym zakresie co do zasady idą w dobrym kierunku. W dodanym art. 278 § 4 k.p.c. potwierdzono, że jeżeli sąd nie wyznaczył osoby biegłego, wskazuje ją przewodniczący. Stosownie zaś do nowego art. 280 § 2 k.p.c., w uzasadnionych przypadkach, w szczególności jeżeli jest to niezbędne do ustalenia wysokości kosztów sporządzenia opinii lub terminu jej sporządzenia albo pozwoli to na usprawnienie postępowania, przewodniczący może umożliwić wskazanej osobie, jeszcze przed wyznaczeniem jej na biegłego, zapoznanie się w niezbędnym zakresie z aktami sprawy.

Z kolei ze znowelizowanego art. 288 § 3 k.p.c. wprost wynika, że jeżeli opinia biegłego jest niezrozumiała, zawiera sprzeczności lub istotne braki, sąd może zarządzić, że przyznanie wynagrodzenia i zwrot wydatków nastąpi po jej uzupełnieniu lub wyjaśnieniu. Na postanowienie sądu zażalenie nie przysługuje. Wiąże się z tym art. 89c ust. 2 u.k.s.c.^[27], stosownie do którego jeżeli opinia zawiera rażące błędy albo nie odpowiada treści zlecenia, wynagrodzenie ani zwrot wydatków biegłemu nie przysługują.

Kontrowersyjna są natomiast zmiany art. 89a ust. 2 oraz art. 89b ust. 2 u.k.s.c. Dotychczas podwyższenie wynagrodzenia biegłego – na jego wniosek – wymagało zgody obydwu stron. Obecnie zgoda obu stron nie jest wymagana, jeżeli jedna z nich uiści w zakreślonym przez sąd terminie wymaganą zaliczkę – z tym, że jedynie w sytuacji, gdy łączna wysokość wynagrodzenia i zwrotu wydatków żądanych przez biegłego nie przekracza 5 000 zł (granica ta dotyczy nie kwoty podwyższenia, lecz łącznej wysokości nie tylko wynagrodzenia biegłego, lecz i zwrotu jego wydatków). To ostanie ograniczenie wprowadzono w odpowiedzi na obawy, że istotne podwyższenie wynagrodzenia biegłego przez jedną ze stron może do niej przychylnie nastawić tego biegłego.

5. W dodanym art. 410¹ k.p.c. za nadużycie prawa procesowego uznano skargę o wznowienie postępowania, która została ponownie wniesiona w tej samej sprawie przez tę samą stronę i oparta na tych samych podstawach (chyba że okoliczności sprawy wykluczają taką ocenę). W takiej sytuacji odpowiednio stosuje się art. 394³ § 3 i 4 k.p.c., co pozwala pozostawić taką skargę o wznowienie w aktach sprawy bez żadnych dalszych czynności.
 
VI. Postępowania odrębne

1. Na skutek zmiany art. 424¹ § 1, art. 424⁵ § 1 pkt 5 oraz art. 424⁸ § 2 k.p.c. przesądzono, że nie jest warunkiem dopuszczalności skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia uprzednie złożenie do uprawnionego organu wniosku o złożenie skargi nadzwyczajnej.

2. Kilku zmian dokonano w przywróconym w 2019 r. postępowaniu gospodarczym. Po pierwsze, przesądzono, że określone w art. 458² § 1 pkt 5 i 6 k.p.c. sprawy z umów o roboty budowlane oraz ze ściśle związanych z procesem budowlanym umów służących wykonaniu robót budowlanych, a także z umów leasingu – jeżeli choćby jedną ze stron jest konsument – z mocy prawa nie podlegają rozpoznaniu w postępowaniu odrębnym w sprawach gospodarczych. W dalszym ciągu jednak sprawy te rozpoznawane są przez wydziały gospodarcze.

Na skutek uchylenia art. 458³ k.p.c. wyłączono obowiązek podawania w pierwszym piśmie procesowym wnoszonym w postępowaniu gospodarczym adresu e-mail, odpowiednio, powoda albo pozwanego.

3. W ramach Nowelizacji dodano nowe postępowanie odrębne w procesie, a mianowicie postępowanie z udziałem konsumentów (art. 458¹⁴-458¹⁶ k.p.c.). W sprawach wszczętych od 1 lipca 2023 r. będzie ono miało obligatoryjne zastosowanie w sprawach pomiędzy konsumentem a przedsiębiorcą – niezależnie do tego, który z nich jest powodem, a który pozwanym. W art. 458¹⁴ § 3 k.p.c. przesądzono, że przepisy o nowym postępowaniu odrębnym stosuje się, choćby przedsiębiorca będący stroną postępowania zaprzestał prowadzenia działalności gospodarczej.

Nowe postępowanie z udziałem konsumentów będzie przewidywać trzy odrębności w stosunku do ogólnych przepisów o procesie – wszystkie na korzyść konsumenta. Po pierwsze, wprowadzony nowy przypadek właściwości miejscowej przemiennej (zastrzeżony jedynie na korzyść konsumenta, jednak nie w poświęconym temu przepisom art. 31-37² k.p.c., lecz w art. 458¹⁴ § 4 k.p.c., stosownie do którego w sprawach rozpoznawanych według przepisów niniejszego działu konsument może wytoczyć powództwo również przed sąd właściwy dla miejsca swojego zamieszkania (nie dotyczy to jednak spraw, w których właściwość sądu jest wyłączna).

Po drugie, w myśl przewidującego sankcyjne koszty art. 458¹⁶ k.p.c., jeżeli strona będąca przedsiębiorcą przed wytoczeniem powództwa zaniechała próby dobrowolnego rozwiązania sporu, uchyliła się od udziału w niej lub uczestniczyła w niej w złej wierze i przez to przyczyniła się do zbędnego wytoczenia powództwa lub wadliwego określenia przedmiotu sprawy, niezależnie od wyniku sprawy sąd może obciążyć tę stronę kosztami procesu w całości lub części, a w uzasadnionych przypadkach nawet podwyższyć je, jednak nie więcej niż dwukrotnie. Sankcja ta jest surowsza od tej wynikającej z art. 103 k.p.c.

I wreszcie po trzecie, wprowadzono jednostronną prekluzję. Jak wynika z art. 458¹⁵ § 1 k.p.c., przedsiębiorca będący powodem jest obowiązany powołać wszystkie twierdzenia i dowody w pozwie, a będący pozwanym – w odpowiedzi na pozew. Rygor ten jest analogiczny do przewidzianego w art. 458⁵ § 1 k.p.c., nie obejmuje jednak drugiej strony procesu, czyli konsumenta. Jednostronna prekluzja jest zaś ze swej istoty ułomna. Chociaż przedsiębiorca jest obowiązany podać wszystkie twierdzenia i dowody w pozwie albo odpowiedzi na pozew (w zależności od tego, po której stronie procesu występuje), to zgodnie z art. 458¹⁵ § 4 k.p.c. może także później przytoczyć nowe twierdzenia i dowody, jeżeli uprawdopodobni m.in., że potrzeba ich powołania wynikała później. Może to zaś nastąpić na skutek nowych twierdzeń i dowodów zgłaszanych przez konsumenta.

4. W postępowaniu uproszczonym granicę spraw bagatelnych podwyższono z 1 000 zł do 4000 zł. Do tej wartości przedmiotu sporu można rozpoznać sprawę na posiedzeniu niejawnym mimo wniosku strony o wysłuchanie jej na rozprawie (por. dodany art. 505^1a k.p.c.), a zaskarżony wyrok może zostać uchylony tylko ze względu na nieważność postępowania (art. 505¹² § 1¹ k.p.c.).

5. istotne zmiany wprowadzono w postępowaniu zabezpieczającym. W art. 741 k.p.c. przywrócono zasadę, że zażalenie na postanowienie w przedmiocie zabezpieczenia roszczenia (zarówno pozytywne, jak i negatywne) rozpoznaje sąd drugiej instancji.

Ponadto – biorąc pod uwagę, że zgodnie z art. 734 k.p.c. wniosek o udzielenie zabezpieczenia zgłoszony w toku postępowania rozpoznaje sąd tej instancji, w której toczy się postępowanie – wprowadzono zażalenie poziome na postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia wydane (po raz pierwszy, nie w wyniku rozpoznania zażalenia) przez sąd drugiej instancji. Nie przewidziano natomiast zażalenia na postanowienie sądu drugiej instancji oddalające wniosek o zabezpieczenie zgłoszony na tym etapie postępowania.

Dalsze zmiany dotyczą udzielania zabezpieczenia w postępowaniu w sprawach własności intelektualnej. Projektodawca uznał, że zbyt pochopnie udzielane są zabezpieczenia polegające na zakazie produkcji określonych towarów lub ich wprowadzania do obrotu. W art. 755 k.p.c. dodał zatem nowe § 2² i § 2³. Z pierwszego z nich wynika, że w wymienionych w art. 479⁸⁹ k.p.c. sprawach własności intelektualnej sąd udziela zabezpieczenia po wysłuchaniu obowiązanego, czyli postępowanie nie ma charakteru ex parte (nie dotyczy to sposobów zabezpieczenia w całości podlegających wykonaniu przez komornika). Drugi stanowi, że w sprawach określonych w art. 479⁸⁹ k.p.c. sąd oddala wniosek o udzielenie zabezpieczenia, jeżeli został on złożony po upływie 6 miesięcy od dnia, w którym strona lub uczestnik postępowania powziął wiadomość o naruszeniu przysługującego mu prawa wyłącznego.
 
VII. Poprawione przepisy o posiedzeniu przygotowawczym, dalsze ograniczenia jawności

1. W pewnym zakresie poprawiono przepisy o posiedzeniu przygotowawczym. W art. 205⁴ § 1¹ k.p.c. wyłączono z obowiązku osobistego stawiennictwa na posiedzeniu przygotowawczego podmioty określone w art. 205² § 3 k.p.c., czyli Skarb Państwa, jednostki samorządu terytorialnego, państwowe osoby prawne, organ emerytalny lub rentowy, bank, spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową, zakład ubezpieczeń, zakład reasekuracji, fundusz inwestycyjny oraz dom maklerski. Mogą one sam zadecydować o udziale w posiedzeniu przygotowawczym jedynie pełnomocnika. Pozostałe kategorie podmiotów muszą na to uzyskać zgodę przewodniczącego (art. 205⁴ § 1¹ k.p.c.).

W razie sporu co do poszczególnych zagadnień objętych planem rozprawy, odmowy lub niemożności złożenia przez stronę podpisu na projekcie planu rozprawy lub w razie braku podstaw do zatwierdzenia projektu planu rozprawy sąd postanowieniem sporządza plan rozprawy przez spisanie odrębnej sentencji (art. 205¹⁰ § 3 k.p.c.). Co więcej, plan rozprawy nie musi od razu rozstrzygać o wszystkich wnioskach dowodowych stron. Zgodnie ze zmienionym art. 205⁹ § 1 k.p.c., jeżeli na etapie sporządzania planu rozprawy rozstrzyganie co do niektórych wniosków dowodowych byłoby niecelowe lub przedwczesne, sąd w planie rozprawy określa warunki lub termin wydania postanowienia dowodowego. W art. 205¹¹ § 2 k.p.c. przesądzono przy tym, że w razie potrzeby rozstrzygnięcia o dowodach nieobjętych planem rozprawy sąd wydaje odrębne postanowienie dowodowe.

Uregulowanie art. 205¹¹ k.p.c. zostało całościowo przebudowane. Dzięki temu zmiana planu – w zależności do zawartych w nim rozstrzygnięć – odbywa się w drodze postanowienia sądu lub zarządzenia przewodniczącego. Nie jest zatem konieczne wyznaczanie kolejnych posiedzeń przygotowawczych w celu zmiany planu rozprawy.

2. Niestety jeszcze bardziej ograniczono jawność postępowania. Daleko idące skutki wynikają z art. 205⁵ § 1¹ k.p.c. Wynika z niego, że jeżeli wyznaczono posiedzenie przygotowawcze, ale nie udało się na nim rozwiązać sporu (w szczególności w drodze ugody), sąd może rozpoznać sprawę na posiedzeniu niejawnym, nawet jeśli strona, a nawet obydwie strony, złożą wnioski o przeprowadzenie rozprawy zgodnie z art. 148¹ § 3 k.p.c.

Ponadto trzeba zauważyć, że zmieniła się redakcja art. 148¹ § 3 k.p.c. Jeżeli strona chce uniknąć rozpoznania sprawy na posiedzeniu niejawnym, powinna teraz złożyć wniosek o „wysłuchanie jej na rozprawie”.

Istotne nowe uregulowanie wynika z art. 224 § 4 k.p.c., stosownie do którego, jeżeli przyczyni się to do sprawniejszego rozpoznania sprawy, a wyznaczanie kolejnych posiedzeń jest zbędne, sąd może zamknąć rozprawę na posiedzeniu niejawnym. Strony należy uprzedzić o możliwości zamknięcia rozprawy i umożliwić im zabranie głosu w piśmie procesowym, w terminie nie krótszym niż 7 dni.
 
VIII. Dalsze zmiany dotyczące zażaleń

1. W istotny sposób zmieniono zasady wnoszenia zażaleń. Utrzymano wynikającą z art. 357 § 1-2¹ k.p.c. zasadę, że warunkiem dopuszczalności wniesienia zażalenia – także na postanowienie (zarządzenie) wydane na posiedzeniu niejawnym jest złożenie (i opłacenie opłatą stałą w kwocie 100 zł, zgodnie z art. 25b u.k.s.c.) wniosku o uzasadnienie^[28].

Od tej zasady wprowadzono jednak istotne wyjątki. Stosownie do dodanego art. 357 § 2² k.p.c., ilekroć przepis szczególny nakazuje sądowi uzasadnić z urzędu postanowienie wydane na posiedzeniu niejawnym, postanowienie to doręcza się z urzędu z uzasadnieniem. Dodatkowo potwierdzono to w odniesieniu do postanowień wydawanych w postępowaniu egzekucyjnym (por. art. 766¹ § 1 k.p.c.).

Duża arbitralność sędziowską zakłada nowy art. 357 § 2³ k.p.c., w myśl którego podlegające zaskarżeniu postanowienie wydane na posiedzeniu niejawnym sąd może z urzędu uzasadnić, jeżeli pozwoli to na usprawnienie postępowania. Oznacza to, że takie samo postanowienie, np. zawieszeniu postepowania, niekiedy będzie doręczane od razu z uzasadnieniem (co do razu otworzy drogę do wniesienia zażalenia w terminie 7 dni), a czasami bez uzasadnienia (i w takiej sytuacji w dalszym ciągu warunkiem dopuszczalności będzie złożenie i opłacenie wniosku o uzasadnienie).

Istotne znaczenie porządkujące ma dodany art. 357 § 2⁴ k.p.c., przesądzający, że doręczenie przez sąd z urzędu postanowienia z uzasadnieniem wydanego na posiedzeniu niejawnym zwalnia stronę od obowiązku zgłoszenia wniosku o doręczenie postanowienia z uzasadnieniem.
 
IX. Nowe instytucje w postępowaniu egzekucyjnym

1. W postępowaniu egzekucyjnym wprowadzono szereg istotnych zmian. Część z nich nie budzi kontrowersji, np. udoskonalenie przepisów o egzekucyjnej licytacji egzekucyjnej ruchomości i nieruchomości.

2. Na pozytywną ocenę zasługuje dodany art. 818¹ k.p.c., który ma przeciwdziałać temu, żeby dłużnik – celowo dekompletując swój organ – nie paraliżował postępowania egzekucyjnego. W obecnym stanie prawnym braki w składzie organów jednostki organizacyjnej będącej dłużnikiem nie stanowią podstawy do zawieszenia postępowania egzekucyjnego. Informację o brakach uniemożliwiających działanie dłużnika komornik przekazuje wraz z aktami sprawy sądowi, który z urzędu ustanowi kuratora, jeżeli jest to konieczne dla ochrony interesów dłużnika, a majątek dłużnika wystarcza na pokrycie kosztów z tym związanych. Ustanowienie kuratora będzie zatem fakultatywne.

3. Poważne trudności w praktyce wywoła przewidziana w nowym art. 800¹ k.p.c. instytucja odmowy wszczęcia egzekucji. W takim przypadku wniosek o wszczęcie egzekucji nie wywołuje żadnych skutków, jakie ustawa wiąże z jego złożeniem, czyli nie przerywa biegu przedawnienia.

4. Szanse innych wierzycieli na zaspokojenie ich należności osłabi wprowadzenie tzw. funduszu żelaznego na pokrycie przyszłych należności alimentacyjnych – w wysokości stanowiącej równowartość minimalnego wynagrodzenia za pracę za okres roku (na każdego wierzyciela alimentacyjnego prowadzącego egzekucję). W dodanym art. 1025 § 1 pkt 2¹ k.p.c. usytuowano je bardzo wysoko w kolejności zaspokojenia, mimo że chodzi o należności niewymagalne.

5. Uszczegółowiono zasady egzekucji czynności zastępowalnych (art. 1049 k.p.c.). Jednocześnie przesądzono, że egzekucja wyroku nakazującego publikację przeprosin odbywać się będzie według przepisów dotyczących czynności niezastępowalnych.

Zgodnie z dodanym art. 1050 § 4 k.p.c., jeżeli w sprawach o naruszenie dóbr osobistych dłużnik nie składa oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie, pomimo wyznaczenia terminu do jego złożenia i zagrożenia mu grzywną, sąd wymierzy dłużnikowi grzywnę do piętnastu tysięcy złotych i nakaże zamieszczenie w Monitorze Sądowym i Gospodarczym na koszt dłużnika ogłoszenia odpowiadającego treści wymaganego oświadczenia i we właściwej dla niego formie. Przepisów art. 1052 i art. 1053 k.p.c. nie stosuje się – nie można zatem ponawiać grzywien ani dokonać ich zamiany na areszt.

Przesądzono, że zamieszczenie w Monitorze Sądowym i Gospodarczym ogłoszenia, o którym mowa w zdaniu pierwszym, skutkuje – w objętym ogłoszeniem zakresie – wygaśnięciem roszczenia stwierdzonego tytułem wykonawczym. Spowoduje to, że w wielu przypadkach nie będzie możliwa publikacja przeprosić w taki sposób, żeby dawało to szanse, zgodnie z art. 24 k.c. – na usunięcie skutków naruszenia dób osobistych. Jeżeli do naruszenia dóbr osobistych doszło np. w telewizji lub Internecie, publikacja przeprosin w Monitorze Sądowym i Gospodarczym nie dotrze do zainteresowanych, a grzywna do 15 000 zł w wielu przypadkach będzie nieproporcjonalna do skali naruszenia.
 
X. Zmiany w przepisach antycovidowych, podsumowanie

1. Zmianie uległy przepisy ustawy o COVID-19. Przesądzono, że będą one obowiązywać przez rok po odwołaniu stanu zagrożenia epidemicznego, czyli do 30 czerwca 2024 r.

W art. 15zzs¹ ust. 1 pkt 3 ustawy o COVID-19 przywrócono możliwość złożenia w ciągu 7 dni sprzeciwu wobec rozpoznania sprawy na posiedzeniu niejawnym. W takiej sytuacji przewodniczący musi wyznaczyć rozprawę albo rozprawę zdalną.

Z kolei w art. 15zzs¹ ust. 1 pkt 4 ustawy o COVID-19 przywrócono składy ławnicze w sprawach z zakresu prawa pracy oraz rodzinnych. Potrzymano składy jednoosobowe w sądzie drugiej instancji, co zakwestionował SN w uchwale 7 sędziów z 26 kwietnia 2023 r., III PZP 6/22.

2. Nowelizacja z 9 marca 2023 r. zawiera szereg dalszych zmian, których nie udało się uwzględnić ze względu na ograniczoną objętość niniejszego opracowania^[29].
 
dr hab. Marcin Dziurda
radca prawny w OIRP w Warszawie
adiunkt w Katedrze Postępowania Cywilnego WPiA Uniwersytetu Warszawskiego
ORCID: 0000-0003-2896-818X

---

[4] Dz. U. poz. 1469 ze zm., dalej: „Nowelizacja z 2019 r.”.