Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z 6 października 2022 r., III CZP 112/22
opublikowano: 2023-10-05 przez: Więckowska Milena
Karol Świtaj
Teza wyroku: Postanowienie wydane na posiedzeniu niejawnym jest orzeczeniem nieistniejącym w sytuacji, gdy podpis został złożony wyłącznie pod całym dokumentem obejmującym sentencję i zasadnicze powody rozstrzygnięcia (art. 357 § 5 k.p.c.).
Teza wyroku: Postanowienie wydane na posiedzeniu niejawnym jest orzeczeniem nieistniejącym w sytuacji, gdy podpis został złożony wyłącznie pod całym dokumentem obejmującym sentencję i zasadnicze powody rozstrzygnięcia (art. 357 § 5 k.p.c.).
Wprowadzenie
Glosowana uchwała[1] zasługuje na uwagę przede wszystkim ze względu na argumentację zawartą w uzasadnieniu, gdyż poprzestanie wyłącznie na lekturze jej sentencji pozostawia niedosyt. Zawarte w niej stwierdzenie nie oddaje bowiem istoty problemu, który został poddany pod rozwagę Sądu Najwyższego (dalej: „SN”). Niemniej należy w całości podzielić stanowisko wyrażone zarówno w treści uchwały, jak i jej uzasadnieniu.
W analizowanej uchwale SN po raz kolejny pochylił się nad problematyką orzeczeń nieistniejących (sententia non existens)[2]. Zagadnienie to było szeroko omawiane zarówno przez przedstawicieli doktryny cywilnego prawa procesowego, jak również w orzecznictwie[3]. Bogactwo tych wypowiedzi wyraża się tak w liczbie opracowań dotyczących tego zagadnienia, jak i we wszechstronności analizy problemu. Szczególnie w orzecznictwie SN, jak wyżej zasygnalizowano, kwestia ta była wielokrotnie przedmiotem rozważań – z uwagi na liczne wątpliwości pojawiające się w toku rozpoznawania spraw lub przedstawianych pytań prawnych[4]. Stąd też, w pewnym sensie, mogą dziwić wątpliwości prawne, które w przedmiotowej kwestii powziął Sąd Okręgowy (dalej: „SO”) w Słupsku. Z założenia zaskakująca może być zatem także decyzja SN o konieczności podjęcia uchwały w tak obszernie już przeanalizowanej materii. Nic jednak bardziej mylnego. Lektura uzasadnienia analizowanej uchwały prowadzi do zgoła odmiennych wniosków, wskazując na istnienie, właśnie w ramach problematyki sententia non existens, zagadnienia, które co najmniej wymaga uwagi, jeśli nie poszerzonej dyskusji.
Stan faktyczny
Glosowana uchwała została podjęta na skutek przedstawienia zagadnienia prawnego sformułowanego przez SO w Słupsku. Sąd ten, w związku z rozpoznawanym zażaleniem na postanowienie w przedmiocie udzielenia zabezpieczenia roszczenia, którym oddalono wniosek o udzielenie zabezpieczenie, powziął wątpliwość co do istnienia orzeczenia podlegającego kontroli instancyjnej. Stwierdził bowiem, że kwestionowane rozstrzygnięcie zostało sporządzone w ten sposób, że po spisaniu sentencji zostały odrębnie spisane i graficznie wyodrębnione zasadnicze powody rozstrzygnięcia (część ta została zatytułowana: „Zasadnicze powody rozstrzygnięcia w trybie art. 357 § 5 k.p.c. nie będące uzasadnieniem”), natomiast podpis sędziego został złożony jedynie na końcu całego dwustronnego dokumentu, tj. bez odrębnego podpisu pod sentencją postanowienia. To właśnie ów brak złożenia podpisu przez sędziego bezpośrednio pod sentencją stanowił dla SO w Słupsku przyczynek do sformułowania pytania prawnego, gdyż w orzecznictwie problem ten nie został bezpośrednio poruszony. Równocześnie w świetle dotychczasowych wypowiedzi judykatury, w szczególności SN, istnienie podlegającego kontroli instancyjnej orzeczenia należało postawić pod znakiem zapytania.
Problematyka sententia non existens
Nie wchodząc w szczegółową analizę zagadnienia orzeczeń nieistniejących, gdyż nie jest to możliwe w ramach glosy, trzeba na wstępie choć skrótowo przedstawić główne przyczyny uznawania rozstrzygnięcia sądowego za nieistniejące, wskazywane w literaturze oraz orzecznictwie. Jest to bowiem niezbędne do zrozumienia oraz odniesienia się do argumentacji SN, sformułowanej w uzasadnieniu przedmiotowej uchwały.
Pierwsza grupa przesłanek, skutkujących uznaniem orzeczenia za nieistniejące, obejmuje wypadki, gdy w obrocie prawnym zaczyna funkcjonować dokument mający uchodzić za wyrok sądowy, mimo że żaden sąd takiego rozstrzygnięcia nie wydał[5]. Jest tu zatem mowa o sytuacjach, w których mamy do czynienia z dokumentem jedynie pozorującym wyrok sądu. Kolejną grupę przyczyn stanowią przypadki wydania orzeczeń dotkniętych wadami o charakterze formalnym. Obejmuje ona zatem zakresem wyroki niespełniające wymagań ustawowych przewidzianych w art. 325 k.p.c., jak również obarczone brakiem wymaganych podpisów sędziów lub ławników, stosownie do brzmienia art. 324 § 3 k.p.c.[6] Ostatniej z wymienionych wadliwości wyroków o charakterze formalnym, której dotyczy glosowana uchwała, orzecznictwo SN poświęciło szczególnie wiele uwagi, także w ostatnim czasie[7]. W postanowieniu z 8 sierpnia 2020 r., I DSP 1/20[8], SN stwierdził, że podpisanie sentencji postanowienia wraz z jego uzasadnieniem, jako jednej czynności procesowej, przy braku podpisania samej sentencji postanowienia, uzasadnia wniosek, że postanowienie sądu jest nieistniejące.
W ramach ostatniej z wymienionych grup przyczyn uznawania rozstrzygnięcia sądowego za nieistniejące rozróżniono sytuacje skutkujące nieprawidłowościami wyroku wynikającymi z tego, że nie został on prawidłowo ogłoszony, od wypadków, gdy co prawda do skutecznego ogłoszenia doszło, lecz wyrok jako taki nie został w ogóle sporządzony na piśmie[9]. W tej ostatniej kwestii przedstawiciele doktryny cywilnego prawa procesowego oraz orzecznictwo zgodnie przyjęli, że warunkiem istnienia w obrocie prawnym wyroku jako dokumentu procesowego jest sporządzenie go na piśmie i podpisanie przez cały skład orzekający, a następnie publiczne ogłoszenie[10].
Komentarz do uchwały
W świetle przywołanego wyżej ugruntowanego stanowiska zarówno judykatury, jak i przedstawicieli doktryny nauki cywilnego prawa procesowego, nie sposób nie zgodzić się ze stanowiskiem SN wyrażonym w glosowanej uchwale, że postanowienie wydane na posiedzeniu niejawnym jest orzeczeniem nieistniejącym w sytuacji, gdy podpis został złożony wyłącznie pod całym dokumentem obejmującym sentencję oraz zasadnicze powody rozstrzygnięcia i – co niezmiernie istotne, a trafnie zasygnalizowane w uzasadnieniu – nie zostały one włączone w treść sentencji, np. poprzez napisanie ich w jednym ciągu po słowach „z uwagi na”, „albowiem”. Jest ono bowiem „kontynuacją” poglądu utrwalonego w orzecznictwie SN, że w przypadku wydania postanowienia, gdzie w jednym dokumencie zaraz po sentencji spisane jest uzasadnienie, brak podpisu sentencji i ograniczenie się do podpisania uzasadnienia skutkuje nieistnieniem postanowienia[11].
Wymaga zauważenia, że SN zwrócił uwagę właśnie na kwestię konstruowania orzeczenia, w szczególności sposób „zamieszczenia” zasadniczych powodów rozstrzygnięcia w wydawanym przez sąd rozstrzygnięciu. To kryterium ma bowiem kluczowe znaczenie dla ustalenia, czy wydane orzeczenie istnieje. W istocie to ten właśnie problem stanowił główny przedmiot rozważań SN w analizowanej uchwale. Zasadnie dostrzeżono przy tym, że nie jest możliwe zrównanie uzasadnienia postanowienia z zasadniczymi motywami, o których mowa w art. 357 § 5 k.p.c.[12] Przepisy k.p.c. nie zawierają bowiem żadnej regulacji normującej sposób ich sporządzania tak co do formy, jak i co do treści, poprzestając na stwierdzeniu, że „mogą” one zostać „zwięźle wskazane” przy wydawaniu postanowienia (art. 357 § 5 k.p.c.). Nie ma zatem, zdaniem SN, podstaw do odpowiedniego stosowania do zasadniczych motywów przepisów o uzasadnieniu (art. 3271 k.p.c., art. 328 k.p.c.) nawet w drodze analogii. Za przyjęciem tego stanowiska przemawia nie tylko brak stosownego odesłania ustawowego w tej materii, lecz przede wszystkim przyjęta przez ustawodawcę konstrukcja przepisów k.p.c., w której jednoznacznie odróżniono uzasadnienie oraz zasadnicze motywy rozstrzygnięcia jako odrębne pojęcia i czynności. Ustawodawca konsekwentnie posługuje się tymi sformułowaniami odrębnie i ich nie utożsamia. Takie stanowisko zostało wyrażone wprost w uzasadnieniu uchwały SN z 2 lipca 2021 r., III CZP 38/20[13], w którym trafnie stwierdzono, że konstrukcja przepisów regulujących postępowanie cywilne, mimo wprowadzanych w nim zmian, konsekwentnie wskazuje na zróżnicowanie pojęć „zasadnicze powody rozstrzygnięcia” i „uzasadnienie”.
W uzasadnieniu glosowanej uchwały zasadnie zauważono również, że choć brzmienie art. 357 § 5 k.p.c. wskazuje na istnienie bliskiej korelacji czasowej między sentencją a zasadniczymi powodami rozstrzygnięcia, skoro mają one zostać przedstawione „przy nim”, tj. przy sentencji, lecz równocześnie prowadzi ono do wniosku, że jest to odrębna czynność procesowa. To zaś oznacza, że co do zasady wymaga opatrzenia oddzielnym podpisem. Dlatego też w sentencji uchwały stwierdzono, że postanowienie, które obejmuje wyodrębnione językowo i graficznie sentencję oraz zasadnicze motywy jej wydania, wymaga odrębnego złożenia podpisu tak pod sentencją, jak i pod zasadniczymi motywami, aby mogło zostać uznane za istniejące.
Równocześnie, jak już zasygnalizowano, SN w analizowanej uchwale nie wykluczył możliwości, aby zarówno sentencja postanowienia, jak i zasadnicze motywy jego wydania zostały opatrzone jednym podpisem, a tak skonstruowane orzeczenie mogło zostać uznane za skutecznie istniejące. Wypowiadając się w tej materii, SN zasadnie powrócił w swej analizie z jednej strony do braku szczegółowej regulacji sposobu sporządzania zasadniczych powodów rozstrzygnięcia, o których mowa w art. 357 § 5 k.p.c., z drugiej zaś do otwartego charakteru regulacji konstrukcji sentencji postanowienia zawartej w art. 325 k.p.c. Trafnie zauważył przy tym, że wykładnia literalna art. 325 k.p.c. nie wyklucza możliwości umieszczenia w sentencji także motywów jej wydania. Przepis ten określa bowiem obligatoryjne elementy orzeczenia. Wyliczenie to nie ma jednak charakteru zupełnego. Także norma art. 357 § 5 k.p.c., z uwagi na posłużenie się w jej treści sformułowaniem „przy nim”, przemawia za możliwością powiązania sentencji orzeczenia z zasadniczymi powodami jego wydania. W konsekwencji SN trafnie przyjął, że jeżeli sentencja postanowienia jest powiązana z zasadniczymi motywami w ten sposób, że stanowią one jedną, spójną językowo, logicznie i graficznie całość, dopuszczalne jest opatrzenie całości tylko jednym podpisem. Tak wydane orzeczenie będzie spełniało określone przepisami k.p.c. wymagania tak co do formy, jak i co do treści, a zatem będzie orzeczeniem istniejącym[14]. Jest to więc wskazanie ważne zarówno dla sędziów, aby mogli w sposób prawidłowy skorzystać z normy art. 357 § 5 k.p.c., jak i dla profesjonalnych pełnomocników, którzy przy dokonywaniu oceny możliwości i sposobu zakwestionowania orzeczenia, przy którym zawarto zasadnicze motywy jego wydania, powinni ocenić, czy tak skonstruowane rozstrzygnięcie jest orzeczeniem istniejącym.
Wnioski
Przywołane wyżej wywody SN, zawarte w uzasadnieniu glosowanej uchwały, zasługują na uwagę właśnie z tej przyczyny, że choć w zasadniczej mierze poruszają problematykę orzeczeń nieistniejących, to równocześnie zawierają bardzo istotne wskazania w kwestii prawidłowej wykładni oraz stosowania przepisu art. 357 § 5 k.p.c. Z tej właśnie przyczyny, choć glosowana uchwała – jak wskazano – zasługuje na pełną aprobatę, to jednak pewien niedosyt pozostawia fakt, że w jej sentencji nie zostało choćby zasygnalizowane rozwiązanie dotyczące tej materii, które SN zaprezentował w jej uzasadnieniu. W konsekwencji uchwała, mimo że, jak się wydaje, poruszyła w swej istocie bardzo ważkie zagadnienie praktyczne, które nie doczekało się dotychczas szerszych wypowiedzi przedstawicieli doktryny[15] oraz orzecznictwa, z uwagi na to, że jej sentencja wpisuje się w utrwaloną linię orzeczniczą SN, może niestety pozostać niezauważona, co – w mojej ocenie – nie powinno mieć miejsca.
Karol Świtaj
radca prawny, doktor nauk prawnych,
autor publikacji z zakresu cywilnego prawa procesowego oraz prawa turystyki
ORCID 0000-0002-4200-6449
Glosowana uchwała[1] zasługuje na uwagę przede wszystkim ze względu na argumentację zawartą w uzasadnieniu, gdyż poprzestanie wyłącznie na lekturze jej sentencji pozostawia niedosyt. Zawarte w niej stwierdzenie nie oddaje bowiem istoty problemu, który został poddany pod rozwagę Sądu Najwyższego (dalej: „SN”). Niemniej należy w całości podzielić stanowisko wyrażone zarówno w treści uchwały, jak i jej uzasadnieniu.
W analizowanej uchwale SN po raz kolejny pochylił się nad problematyką orzeczeń nieistniejących (sententia non existens)[2]. Zagadnienie to było szeroko omawiane zarówno przez przedstawicieli doktryny cywilnego prawa procesowego, jak również w orzecznictwie[3]. Bogactwo tych wypowiedzi wyraża się tak w liczbie opracowań dotyczących tego zagadnienia, jak i we wszechstronności analizy problemu. Szczególnie w orzecznictwie SN, jak wyżej zasygnalizowano, kwestia ta była wielokrotnie przedmiotem rozważań – z uwagi na liczne wątpliwości pojawiające się w toku rozpoznawania spraw lub przedstawianych pytań prawnych[4]. Stąd też, w pewnym sensie, mogą dziwić wątpliwości prawne, które w przedmiotowej kwestii powziął Sąd Okręgowy (dalej: „SO”) w Słupsku. Z założenia zaskakująca może być zatem także decyzja SN o konieczności podjęcia uchwały w tak obszernie już przeanalizowanej materii. Nic jednak bardziej mylnego. Lektura uzasadnienia analizowanej uchwały prowadzi do zgoła odmiennych wniosków, wskazując na istnienie, właśnie w ramach problematyki sententia non existens, zagadnienia, które co najmniej wymaga uwagi, jeśli nie poszerzonej dyskusji.
Stan faktyczny
Glosowana uchwała została podjęta na skutek przedstawienia zagadnienia prawnego sformułowanego przez SO w Słupsku. Sąd ten, w związku z rozpoznawanym zażaleniem na postanowienie w przedmiocie udzielenia zabezpieczenia roszczenia, którym oddalono wniosek o udzielenie zabezpieczenie, powziął wątpliwość co do istnienia orzeczenia podlegającego kontroli instancyjnej. Stwierdził bowiem, że kwestionowane rozstrzygnięcie zostało sporządzone w ten sposób, że po spisaniu sentencji zostały odrębnie spisane i graficznie wyodrębnione zasadnicze powody rozstrzygnięcia (część ta została zatytułowana: „Zasadnicze powody rozstrzygnięcia w trybie art. 357 § 5 k.p.c. nie będące uzasadnieniem”), natomiast podpis sędziego został złożony jedynie na końcu całego dwustronnego dokumentu, tj. bez odrębnego podpisu pod sentencją postanowienia. To właśnie ów brak złożenia podpisu przez sędziego bezpośrednio pod sentencją stanowił dla SO w Słupsku przyczynek do sformułowania pytania prawnego, gdyż w orzecznictwie problem ten nie został bezpośrednio poruszony. Równocześnie w świetle dotychczasowych wypowiedzi judykatury, w szczególności SN, istnienie podlegającego kontroli instancyjnej orzeczenia należało postawić pod znakiem zapytania.
Problematyka sententia non existens
Nie wchodząc w szczegółową analizę zagadnienia orzeczeń nieistniejących, gdyż nie jest to możliwe w ramach glosy, trzeba na wstępie choć skrótowo przedstawić główne przyczyny uznawania rozstrzygnięcia sądowego za nieistniejące, wskazywane w literaturze oraz orzecznictwie. Jest to bowiem niezbędne do zrozumienia oraz odniesienia się do argumentacji SN, sformułowanej w uzasadnieniu przedmiotowej uchwały.
Pierwsza grupa przesłanek, skutkujących uznaniem orzeczenia za nieistniejące, obejmuje wypadki, gdy w obrocie prawnym zaczyna funkcjonować dokument mający uchodzić za wyrok sądowy, mimo że żaden sąd takiego rozstrzygnięcia nie wydał[5]. Jest tu zatem mowa o sytuacjach, w których mamy do czynienia z dokumentem jedynie pozorującym wyrok sądu. Kolejną grupę przyczyn stanowią przypadki wydania orzeczeń dotkniętych wadami o charakterze formalnym. Obejmuje ona zatem zakresem wyroki niespełniające wymagań ustawowych przewidzianych w art. 325 k.p.c., jak również obarczone brakiem wymaganych podpisów sędziów lub ławników, stosownie do brzmienia art. 324 § 3 k.p.c.[6] Ostatniej z wymienionych wadliwości wyroków o charakterze formalnym, której dotyczy glosowana uchwała, orzecznictwo SN poświęciło szczególnie wiele uwagi, także w ostatnim czasie[7]. W postanowieniu z 8 sierpnia 2020 r., I DSP 1/20[8], SN stwierdził, że podpisanie sentencji postanowienia wraz z jego uzasadnieniem, jako jednej czynności procesowej, przy braku podpisania samej sentencji postanowienia, uzasadnia wniosek, że postanowienie sądu jest nieistniejące.
W ramach ostatniej z wymienionych grup przyczyn uznawania rozstrzygnięcia sądowego za nieistniejące rozróżniono sytuacje skutkujące nieprawidłowościami wyroku wynikającymi z tego, że nie został on prawidłowo ogłoszony, od wypadków, gdy co prawda do skutecznego ogłoszenia doszło, lecz wyrok jako taki nie został w ogóle sporządzony na piśmie[9]. W tej ostatniej kwestii przedstawiciele doktryny cywilnego prawa procesowego oraz orzecznictwo zgodnie przyjęli, że warunkiem istnienia w obrocie prawnym wyroku jako dokumentu procesowego jest sporządzenie go na piśmie i podpisanie przez cały skład orzekający, a następnie publiczne ogłoszenie[10].
Komentarz do uchwały
W świetle przywołanego wyżej ugruntowanego stanowiska zarówno judykatury, jak i przedstawicieli doktryny nauki cywilnego prawa procesowego, nie sposób nie zgodzić się ze stanowiskiem SN wyrażonym w glosowanej uchwale, że postanowienie wydane na posiedzeniu niejawnym jest orzeczeniem nieistniejącym w sytuacji, gdy podpis został złożony wyłącznie pod całym dokumentem obejmującym sentencję oraz zasadnicze powody rozstrzygnięcia i – co niezmiernie istotne, a trafnie zasygnalizowane w uzasadnieniu – nie zostały one włączone w treść sentencji, np. poprzez napisanie ich w jednym ciągu po słowach „z uwagi na”, „albowiem”. Jest ono bowiem „kontynuacją” poglądu utrwalonego w orzecznictwie SN, że w przypadku wydania postanowienia, gdzie w jednym dokumencie zaraz po sentencji spisane jest uzasadnienie, brak podpisu sentencji i ograniczenie się do podpisania uzasadnienia skutkuje nieistnieniem postanowienia[11].
Wymaga zauważenia, że SN zwrócił uwagę właśnie na kwestię konstruowania orzeczenia, w szczególności sposób „zamieszczenia” zasadniczych powodów rozstrzygnięcia w wydawanym przez sąd rozstrzygnięciu. To kryterium ma bowiem kluczowe znaczenie dla ustalenia, czy wydane orzeczenie istnieje. W istocie to ten właśnie problem stanowił główny przedmiot rozważań SN w analizowanej uchwale. Zasadnie dostrzeżono przy tym, że nie jest możliwe zrównanie uzasadnienia postanowienia z zasadniczymi motywami, o których mowa w art. 357 § 5 k.p.c.[12] Przepisy k.p.c. nie zawierają bowiem żadnej regulacji normującej sposób ich sporządzania tak co do formy, jak i co do treści, poprzestając na stwierdzeniu, że „mogą” one zostać „zwięźle wskazane” przy wydawaniu postanowienia (art. 357 § 5 k.p.c.). Nie ma zatem, zdaniem SN, podstaw do odpowiedniego stosowania do zasadniczych motywów przepisów o uzasadnieniu (art. 3271 k.p.c., art. 328 k.p.c.) nawet w drodze analogii. Za przyjęciem tego stanowiska przemawia nie tylko brak stosownego odesłania ustawowego w tej materii, lecz przede wszystkim przyjęta przez ustawodawcę konstrukcja przepisów k.p.c., w której jednoznacznie odróżniono uzasadnienie oraz zasadnicze motywy rozstrzygnięcia jako odrębne pojęcia i czynności. Ustawodawca konsekwentnie posługuje się tymi sformułowaniami odrębnie i ich nie utożsamia. Takie stanowisko zostało wyrażone wprost w uzasadnieniu uchwały SN z 2 lipca 2021 r., III CZP 38/20[13], w którym trafnie stwierdzono, że konstrukcja przepisów regulujących postępowanie cywilne, mimo wprowadzanych w nim zmian, konsekwentnie wskazuje na zróżnicowanie pojęć „zasadnicze powody rozstrzygnięcia” i „uzasadnienie”.
W uzasadnieniu glosowanej uchwały zasadnie zauważono również, że choć brzmienie art. 357 § 5 k.p.c. wskazuje na istnienie bliskiej korelacji czasowej między sentencją a zasadniczymi powodami rozstrzygnięcia, skoro mają one zostać przedstawione „przy nim”, tj. przy sentencji, lecz równocześnie prowadzi ono do wniosku, że jest to odrębna czynność procesowa. To zaś oznacza, że co do zasady wymaga opatrzenia oddzielnym podpisem. Dlatego też w sentencji uchwały stwierdzono, że postanowienie, które obejmuje wyodrębnione językowo i graficznie sentencję oraz zasadnicze motywy jej wydania, wymaga odrębnego złożenia podpisu tak pod sentencją, jak i pod zasadniczymi motywami, aby mogło zostać uznane za istniejące.
Równocześnie, jak już zasygnalizowano, SN w analizowanej uchwale nie wykluczył możliwości, aby zarówno sentencja postanowienia, jak i zasadnicze motywy jego wydania zostały opatrzone jednym podpisem, a tak skonstruowane orzeczenie mogło zostać uznane za skutecznie istniejące. Wypowiadając się w tej materii, SN zasadnie powrócił w swej analizie z jednej strony do braku szczegółowej regulacji sposobu sporządzania zasadniczych powodów rozstrzygnięcia, o których mowa w art. 357 § 5 k.p.c., z drugiej zaś do otwartego charakteru regulacji konstrukcji sentencji postanowienia zawartej w art. 325 k.p.c. Trafnie zauważył przy tym, że wykładnia literalna art. 325 k.p.c. nie wyklucza możliwości umieszczenia w sentencji także motywów jej wydania. Przepis ten określa bowiem obligatoryjne elementy orzeczenia. Wyliczenie to nie ma jednak charakteru zupełnego. Także norma art. 357 § 5 k.p.c., z uwagi na posłużenie się w jej treści sformułowaniem „przy nim”, przemawia za możliwością powiązania sentencji orzeczenia z zasadniczymi powodami jego wydania. W konsekwencji SN trafnie przyjął, że jeżeli sentencja postanowienia jest powiązana z zasadniczymi motywami w ten sposób, że stanowią one jedną, spójną językowo, logicznie i graficznie całość, dopuszczalne jest opatrzenie całości tylko jednym podpisem. Tak wydane orzeczenie będzie spełniało określone przepisami k.p.c. wymagania tak co do formy, jak i co do treści, a zatem będzie orzeczeniem istniejącym[14]. Jest to więc wskazanie ważne zarówno dla sędziów, aby mogli w sposób prawidłowy skorzystać z normy art. 357 § 5 k.p.c., jak i dla profesjonalnych pełnomocników, którzy przy dokonywaniu oceny możliwości i sposobu zakwestionowania orzeczenia, przy którym zawarto zasadnicze motywy jego wydania, powinni ocenić, czy tak skonstruowane rozstrzygnięcie jest orzeczeniem istniejącym.
Wnioski
Przywołane wyżej wywody SN, zawarte w uzasadnieniu glosowanej uchwały, zasługują na uwagę właśnie z tej przyczyny, że choć w zasadniczej mierze poruszają problematykę orzeczeń nieistniejących, to równocześnie zawierają bardzo istotne wskazania w kwestii prawidłowej wykładni oraz stosowania przepisu art. 357 § 5 k.p.c. Z tej właśnie przyczyny, choć glosowana uchwała – jak wskazano – zasługuje na pełną aprobatę, to jednak pewien niedosyt pozostawia fakt, że w jej sentencji nie zostało choćby zasygnalizowane rozwiązanie dotyczące tej materii, które SN zaprezentował w jej uzasadnieniu. W konsekwencji uchwała, mimo że, jak się wydaje, poruszyła w swej istocie bardzo ważkie zagadnienie praktyczne, które nie doczekało się dotychczas szerszych wypowiedzi przedstawicieli doktryny[15] oraz orzecznictwa, z uwagi na to, że jej sentencja wpisuje się w utrwaloną linię orzeczniczą SN, może niestety pozostać niezauważona, co – w mojej ocenie – nie powinno mieć miejsca.
Karol Świtaj
radca prawny, doktor nauk prawnych,
autor publikacji z zakresu cywilnego prawa procesowego oraz prawa turystyki
ORCID 0000-0002-4200-6449
[1] Uchwała SN z 6 października 2022 r., III CZP 112/22, OSNC 2023 nr 4, poz. 35.
[2] W przedstawionej kwestii SN wypowiadał się m.in. w: orzeczeniu z 6 listopada 1953 r., I C 1449/53, Nowe Prawo 1956 nr 1, s. 126; orzeczeniu z 16 maja 1974 r., II CR 53/74, „Prawo i Życie” 39/1974, s. 14; uchwale z 27 listopada 1984 r., III CZP 68/84, OSNC 1985 nr 8, poz. 107; uchwale z 26 września 2000 r., III CZP 29/00, OSNC 2001 nr 2, poz. 25; postanowieniu z 7 lutego 2003 r., III CZP 94/02, „Prokuratura i Prawo” – wkładka 6/2003, poz. 32; uchwale z 10 lipca 2015 r., III CZP 44/15, OSNC 2016 nr 6, poz. 72; postanowieniu z 25 listopada 2015 r., II CZ 79/15, LEX nr 1948880 oraz postanowieniu z 31 sierpnia 2018 r., I CSK 300/18, OSP 2019 nr 4, poz. 34.
[3] Zob. K. Markiewicz, Problem sententia non existens na tle orzecznictwa Sądu Najwyższego, „Rejent” 11/2002, s. 92 i n.; A. Marciniak, Problem „sententia non existens” w polskiej literaturze prawa procesowego cywilnego, [w:] Scritti in onore di Elio Fazzalari, t. II, Milano 1993, s. 278; Ł. Błaszczak, Orzeczenia nieistniejące (sententia non existens) w sądowym postępowaniu cywilnym [w:] Ł. Błaszczak (red.), Wokół problematyki orzeczeń, Toruń 2007, s. 18; E. Gapska, Ewolucja koncepcji orzeczeń prawnie nieistniejących w postępowaniu cywilnym [w:] H. Dolecki, K. Flaga-Gieruszyńska (red.), Ewolucja polskiego postępowania cywilnego wobec przemian politycznych, społecznych i gospodarczych. Materiały konferencyjne Ogólnopolskiego Zjazdu Katedr Postępowania Cywilnego. Szczecin–Niechorze 28-30.09.2007, Warszawa 2009, s. 351 i n.; K. Korzan, Wyroki nieistniejące, „Przegląd Prawa i Administracji” 7/1976, s. 195 i przywołane w tych publikacjach orzecznictwo.
[4] Zob. uchwały SN z: 17 października 1978 r., III CZP 62/78, OSNC 1979 nr 5, poz. 88; 26 września 2000 r., III CZP 29/00, OSNC 2001 nr 2, poz. 25; 13 marca 2002 r., III CZP 12/02, OSNC 2003 nr 2, poz. 17 oraz 16 listopada 2021 r., I DO 13/21, LEX nr 3259129.
[5] A. Miączyński, Faktyczne i prawne istnienie orzeczenia w sądowym postępowaniu cywilnym, ZNUJ 1972 nr 53, s. 55; K. Piasecki [w:] K. Piasecki (red.), Kodeks postępowania cywilnego Komentarz do art. 1–50514, tom I, Warszawa 2006, s. 1225-1227.
[6] Zob. orzeczenie SN z 6 listopada 1953 r., I C 1449/53, NP 1956 nr 1, s. 126; orzeczenie SN z 16 maja 1974 r., II CR 53/74, Prawo i Życie 1974 nr 39, s. 14. T. Zembrzuski, Nieistnienie orzeczenia a nieważność postępowania. Glosa do postanowienia SN z dnia 31 sierpnia 2018 r., I CSK 300/18, OSP 2019 nr 4, s. 34.
[7] Zob. m.in. uchwały SN z: 26 września 2000 r., III CZP 29/00, OSNC 2001 nr 2, poz. 25 i 13 marca 2002 r., III CZP 12/02, OSNC 2003 nr 2, poz. 17 oraz postanowienia SN z: 8 maja 2013 r., I CZ 21/13, LEX nr 1353092 i 18 sierpnia 2020 r., I DSP 1/20, LEX nr 3042295,
[8] LEX nr 3042295.
[9] Zob. uchwały SN z: 27 listopada 1984 r., III CZP 68/84, OSNC 1985 nr 8, poz. 107; 26 września 2000 r., III CZP 29/00, OSNC 2001 nr 2, poz. 25 oraz 10 lipca 2015 r., III CZP 44/15, OSNC 2016 nr 6, poz. 72.
[10] Postanowienie SN z 17 listopada 2005 r., I CK 298/05, OSNC 2006 nr 9, poz. 152; T. Ereciński, Dopuszczalność apelacji ze względu na istnienie orzeczenia, jego rodzaj i termin [w:] Apelacja w postępowaniu cywilnym, Warszawa 2020.
[11] Uchwała SN z 13 marca 2002 r., III CZP 12/02, OSNC 2003 nr 2, poz. 17 oraz postanowienia SN z: 7 lutego 2003 r., III CZP 94/02, „Prokuratura i Prawo” – wkładka 6/2003, poz. 32 i 18 sierpnia 2020 r., I DSP 1/20, LEX nr 3042295. Zob. także uchwała SN z 26 września 2000 r., III CZP 29/00, OSNC 2001 nr 2, poz. 25.
[12] Zob. uchwała SN z 2 lipca 2021 r., III CZP 38/20; OSNC 2021 nr 12, poz. 80, s. 17.
[13] OSNC 2021 nr 12, poz. 80, s. 17.
[14] Odmienny pogląd zdaje się prezentować M. Dziurda, przy czym autor ten nie uzasadnia szerzej swojego stanowiska. Zob. M. Dziurda, Kodeks postępowania cywilnego. Praktyczny komentarz do nowelizacji z 2023 r., Warszawa 2023, s. 294-296.
[15] Zob. M. Dziurda, Termin do wniesienia zażalenia w razie zwięzłego wskazania zasadniczych powodów rozstrzygnięcia (art. 357 § 5 k.p.c.), „Monitor Prawniczy” 23/2021, s. 1274 i n.; G. Kamieński, Różnice w uzasadnianiu postanowień wydanych na posiedzeniu niejawnym na zasadach ogólnych i w postępowaniu egzekucyjnym, „Przegląd Prawa Egzekucyjnego” 3/2021; J. Derlatka, Problem braku uzasadnienia niezaskarżalnego postanowienia o oddaleniu skargi na czynności komornika sądowego, „Monitor Prawniczy” 13/2017, s. 702 i n.; K. Flaga-Gieruszyńska, A. Zieliński, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, Warszawa 2022, komentarz do art. 357 k.p.c.
Prawo i praktyka
Przygody Radcy Antoniego
Odwiedź także
Nasze inicjatywy
