Konrad Kuszel
 
1. Wstęp

Europejska inicjatywa obywatelska (dalej: „inicjatywa”, „EIO”) to traktatowy instrument zbliżony do tzw. pośredniej inicjatywy legislacyjnej, umożliwiający obywatelom Unii Europejskiej (dalej: „UE”, „Unia”) zwrócenie się do Komisji Europejskiej (dalej: „Komisja”) o przedłożenie projektu aktu prawnego UE w określonej sprawie. Został on wprowadzony do prawa UE na mocy Traktatu z Lizbony i jest pierwszym tego rodzaju instrumentem ponadnarodowej inicjatywy prawodawczej^[1]. Deklarowanym celem tego mechanizmu jest zwiększenie zaangażowania obywateli w życie demokratyczne UE, a tym samym wzmocnienie legitymacji demokratycznej w Unii^[2].

---

W artykule omówiono podstawy prawne EIO oraz procedurę dotyczącą jej stosowania. Przedstawiono ponadto statystyki dotyczące przedłożonych inicjatyw. Zaprezentowano także inicjatywy, które uzyskały odpowiednią liczbę deklaracji poparcia (co najmniej milion), na skutek czego Komisja musiała się do nich ustosunkować. Podsumowanie oparto na wnioskach wynikających z analizy zarejestrowanych inicjatyw.
 
2. Podstawa prawna

2.1. Artykuł 11 ust. 4 Traktatu o Unii Europejskiej

Podstawowym przepisem określającym zakres EIO jest art. 11 ust. 4 Traktatu o Unii Europejskiej (dalej: „TUE”). Zgodnie z tą regulacją „obywatele Unii w liczbie nie mniejszej niż milion, mający obywatelstwo znacznej liczby państw członkowskich, mogą podjąć inicjatywę zwrócenia się do Komisji Europejskiej o przedłożenie, w ramach jej uprawnień, odpowiedniego wniosku w sprawach, w odniesieniu do których, zdaniem obywateli, stosowanie Traktatów wymaga aktu prawnego Unii. Procedury i warunki wymagane w celu przedstawienia takiej inicjatywy określane są zgodnie z artykułem 24 akapit pierwszy Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej”.

Z przywołanego przepisu wynika, że tylko obywatele UE mają prawo do przedłożenia EIO. Stosownie do art. 9 TUE obywatelem UE jest każda osoba mająca obywatelstwo jednego z państw członkowskich tej organizacji międzynarodowej. Regulacje zawarte w art. 11 TUE oprócz EIO dotyczą także konsultacji społecznych, dialogu, czy też szeroko rozumianej publicznej wymiany poglądów w ramach UE, służą one bowiem uzupełnieniu i wzmocnieniu modelu demokracji unijnej określonego w art. 9 i art. 10 TUE^[3]. Szczegółowe rozwiązania dotyczące wymaganego wieku obywateli Unii zawarto w akcie prawa pochodnego.

W art. 11 ust. 4 TUE sformułowano również wymogi odnoszące się do sygnatariuszy EIO. Dotyczą one minimalnej liczby obywateli popierających inicjatywę, która nie może wynieść mniej niż milion osób. Wskazują ponadto, że sygnatariusze muszą mieć „obywatelstwo znacznej liczby państw członkowskich”. O ile pierwszy z wymogów został wyrażony w traktacie sposób jednoznaczny, drugi warunek został doprecyzowany w akcie prawa pochodnego.

Oceniany przepis określa również zakres przedmiotowy inicjatywy. Może ona dotyczyć jedynie tych obszarów kompetencji Unii, w ramach których Traktaty przyznają Komisji określone uprawnienia do przedłożenia projektu aktu prawnego UE. Należy zatem uznać, że przedmiotem EIO zasadniczo nie mogą być regulacje w obszarze Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa^[4].

Analiza komentowanej regulacji prowadzi także do wniosku, że EIO ma charakter pośredniej inicjatywy legislacyjnej. Dotyczy ona bowiem jedynie „zwrócenia się do Komisji” o przedłożenie przez nią odpowiedniego projektu aktu prawnego UE, który może być następnie przyjęty w określonej procedurze przez współprawodawców unijnych, tzn. Radę i Parlament Europejski. Ocena zakresu związania Komisji przedłożoną inicjatywą stanowiła przedmiot orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości UE (dalej: „TSUE”). Zdaniem Trybunału z wykładni językowej komentowanego przepisu wynika jednoznacznie, że Komisja nie jest zobowiązana do podjęcia działań określonych w inicjatywie^[5]. Stwierdził on ponadto, że zgodnie z przysługującym Komisji prawem inicjatywy prawodawczej, określonym w art. 17 ust. 2 TUE oraz art. 289 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (dalej: „TfUE”), do tej instytucji należy rozstrzygnięcie co do konieczności przedłożenie projektu aktu prawnego UE, chyba że zgodnie z odrębnymi przepisami jest ona zobowiązana do przedstawienia takiego wniosku. Trybunał uznał także, że rozstrzygnięcie co do obowiązku uwzględnienia EIO w każdym przypadku byłoby sprzeczne z art. 17 ust. 1 TUE, określającym zakres uznania tej instytucji przy wykonywaniu przez nią działań zmierzających do wspierania ogólnego interesu Unii, a także z art. 17 ust. 3 TUE przewidującym, że w wykonywaniu powierzonych jej zadań Komisja jest całkowicie niezależna.

Przedstawiona regulacja odsyła ponadto do art. 24 ust. 1 TfUE, gdzie określono procedury i warunki związane z przedłożeniem inicjatywy.
 
2.2. Artykuł 24 akapit pierwszy Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej

Zgodnie z art. 24 akapit pierwszy TfUE Parlament Europejski i Rada powinny przyjąć przepisy dotyczące procedur i warunków wymaganych do przedstawienia inicjatywy obywatelskiej, w tym minimalnej liczby państw członkowskich, z których muszą pochodzić obywatele, którzy występują z taką inicjatywą. Regulacje dotyczące EIO powinny zostać przyjęte w drodze rozporządzeń w trybie zwykłej procedury ustawodawczej.

W oparciu o wymieniony przepis kompetencyjny przyjęto rozporządzenie (UE) 2019/788^[6]. Określono w nim w szczególności procedurę przedłożenia inicjatywy Komisji, obowiązki instytucji UE oraz państw członkowskich, a także zasady ochrony danych osobowych. Rozporządzenie (UE) 2019/788 jest stosowane od 1 stycznia 2020 r. Uchyliło ono i zastąpiło pierwszy akt dotyczący EIO, tj. rozporządzenie (UE) nr 211/2011^[7]. Wprowadzenie nowego aktu w analizowanym obszarze miało na celu poprawę sposobu funkcjonowania inicjatywy w związku z identyfikacją określonych niedociągnięć, a przede wszystkim uczynienie EIO bardziej dostępną, mniej obciążającą i łatwiejszą w stosowaniu oraz wykorzystanie pełni jej potencjału jako narzędzia promującego debatę i uczestnictwo na szczeblu europejskim^[8].

Regulacje dotyczące technicznych aspektów związanych z procedurą zbierania deklaracji poparcia dla inicjatyw zawarto w rozporządzeniu wykonawczym Komisji (UE) 2019/1799^[9]. Akt ten został przyjęty przez Komisję na podstawie art. 11 ust. 5 rozporządzenia (UE) 2019/788.
 
3. Postępowanie w sprawie europejskiej inicjatywy obywatelskiej

Omówienie poszczególnych etapów procedury EIO wymaga uprzedniego przedstawienia instytucji określonej w art. 5 rozporządzenia (UE) 2019/788 jako grupa organizatorów. Jej kluczowe znaczenie przejawia się w tym, że odpowiada ona za przygotowanie i zarządzanie inicjatywą. W skład grupy organizatorów powinno wejść co najmniej siedem osób fizycznych, z wyłączeniem posłów do Parlamentu Europejskiego. Członkowie grupy muszą być obywatelami Unii w wieku uprawniającym ich do głosowania w wyborach do Parlamentu Europejskiego^[10]. W chwili rejestracji inicjatywy powinni oni mieć miejsce zamieszkania w co najmniej siedmiu różnych państwach członkowskich UE.

Procedura określająca stosowanie EIO została zawarta w rozporządzeniu (UE) 2019/788, w szczególności w art. 2-16 tego aktu. Na podstawie wspomnianych przepisów można wyodrębnić następujące jej etapy:
1) zarejestrowanie inicjatywy;
2) zebranie deklaracji poparcia dla inicjatywy;
3) przedłożenie ważnej inicjatywy;
4) przeprowadzenie wysłuchania publicznego;
5) przedłożenie komunikatu na temat działań Komisji w zakresie inicjatywy. 

Rejestracja EIO stanowi rozstrzygnięcie co do zgodności celów, treści oraz trybu jej przedłożenia z wymogami określonymi w rozporządzeniu (UE) 2019/788. Komisja dysponuje kompetencją w zakresie rejestracji inicjatywy (następuje to w drodze decyzji wykonawczej). Grupa organizatorów powinna zostać poinformowana o rozstrzygnięciu Komisji. Zarejestrowanie inicjatywy umożliwia rozpoczęcie etapu polegającego na zbieraniu deklaracji poparcia dla EIO.
Wniosek o rejestrację inicjatywy musi zostać złożony przez grupę organizatorów za pośrednictwem rejestru online. Powinien on w szczególności zawierać informacje takie jak: tytuł i cele inicjatywy; regulacje traktatowe uznane za istotne dla proponowanych działań; dane osobowe członków grupy organizatorów; wszystkie źródła wsparcia i finansowania inicjatywy.

Do wniosku może zostać fakultatywnie dołączony projekt aktu prawnego UE.

Komisja powinna zarejestrować inicjatywę, jeżeli:
1) spełniono wymogi formalne dotyczące grupy organizatorów;
2) żadna z jej części nie wykracza w oczywisty sposób poza uprawnienia tej instytucji dotyczące możliwości przedłożenia projektu aktu prawnego UE;
3) nie jest ona oczywistym nadużyciem i nie jest w sposób wyraźny niepoważna lub dokuczliwa;
4) nie jest w sposób oczywisty sprzeczna z wartościami Unii wymienionymi w art. 2 TUE oraz z prawami określonymi w Karcie Praw Podstawowych UE.

Komisja powinna odmówić rejestracji inicjatywy, jeżeli co najmniej jeden z wymogów określonych w pkt 1, pkt 3 lub pkt 4 nie został spełniony. Jeśli wymienione w zdaniu poprzednim wymogi zostały zrealizowane, lecz Komisja uzna, że EIO wykracza poza jej uprawnienia w zakresie przedłożenia projektu aktu prawnego, muszą zostać o tym poinformowani organizatorzy. Mogą oni wówczas wycofać inicjatywę, zmienić jej zakres albo ją utrzymać. W przypadku podjęcia jednego z dwóch ostatnich działań Komisja musi po raz kolejny przeanalizować inicjatywę. Po przeprowadzeniu drugiej weryfikacji inicjatywy Komisja powinna:
1) zarejestrować ją, gdy wszystkie podstawowe wymogi zostały spełnione;
2) dokonać jej częściowej rejestracji, jeżeli fragment EIO, w tym główne cele, nie wykracza w sposób oczywisty poza uprawnienia Komisji dotyczące możliwości przedłożenia projektu aktu prawnego UE;  
3) odmówić jej zarejestrowania, gdy nie spełnia ona wymogów pozwalających na zupełną albo częściową rejestrację.
        
Deklaracje poparcia inicjatywy mogą być zbierane przez grupę organizatorów w formie papierowej bądź online. Obowiązujące wzory formularzy dotyczące deklaracji wskazano w załączniku III do rozporządzenia (UE) 2019/788. W przypadku zbiórki deklaracji w formie online organizatorzy powinni przed jej rozpoczęciem rozstrzygnąć, czy zdecydują się na skorzystanie z indywidulanego systemu zbierania deklaracji online, czy z obsługiwanego przez Komisję i bezpłatnego centralnego systemu zbierania deklaracji online. Rozpoczęcie zbiórki deklaracji poparcia powinno nastąpić nie później niż sześć miesięcy od rejestracji inicjatywy przez Komisję. Okres zbierania deklaracji poparcia nie może przekroczyć dwunastu miesięcy. Po upływie wskazanego okresu każde z państw członkowskich powinno w odpowiednim trybie zweryfikować i poświadczyć, że deklaracje poparcia podpisane przez jego obywateli są zgodne z wymogami wynikającymi z rozporządzenia (UE) 2019/788.

Po zakończeniu zbierania deklaracji poparcia inicjatywa powinna zostać przedłożona Komisji. Musi to nastąpić w terminie trzech miesięcy od otrzymania ostatniego poświadczenia zgodności tych deklaracji. Dalsze działania dotyczące EIO są uzależnione od uzyskania przez nią odpowiedniej liczby deklaracji poparcia; wówczas zgodnie z rozporządzeniem (UE) 2019/788 jest to „ważna inicjatywa”. Pod tym pojęciem należy rozumieć inicjatywę, która spełnia łącznie dwie przesłanki:
1) uzyskała poparcie co najmniej miliona obywateli UE w wieku uprawniającym do głosowania w wyborach do Parlamentu Europejskiego (albo w wieku niższym, ustalonym przez państwa członkowskie, przy czym minimalny wiek to 16 lat^[11]) z co najmniej jednej czwartej państw członkowskich;
2) w co najmniej jednej czwartej państw członkowskich liczba sygnatariuszy jest równa co najmniej minimalnej liczbie odpowiadającej liczbie posłów do Parlamentu Europejskiego wybieranych w każdym z państw członkowskich i pomnożonej przez łączną liczbę posłów do Parlamentu Europejskiego, w chwili rejestracji inicjatywy^[12].

Po przedłożeniu Komisji ważnej inicjatywy instytucja ta powinna:
1) bezzwłocznie opublikować zawiadomienie na ten temat w rejestrze^[13];  
2) bezzwłocznie przekazać ją Parlamentowi Europejskiemu, Radzie, Europejskiemu Komitetowi Ekonomiczno-Społecznemu, Komitetowi Regionów oraz parlamentom narodowym;
3) w terminie miesiąca od daty jej przedłożenia przyjąć grupę organizatorów, aby umożliwić wyjaśnienie celów EIO;
4) wziąć udział w wysłuchaniu publicznym dotyczącym inicjatywy organizowanym przez Parlament Europejski.
5) w terminie sześciu miesięcy od opublikowania zawiadomienia w rejestrze oraz po wysłuchaniu publicznym opublikować komunikat dotyczący inicjatywy.

W przedkładanym komunikacie Komisja powinna wskazać swoje wnioski prawne i polityczne na temat inicjatywy, działanie, jakie zamierza ewentualnie podjąć, oraz uzasadnienie podjęcia lub zaniechania działania. Deklaracja dotycząca podejmowanych działań powinna zostać uzupełniona o harmonogram tych czynności. Komunikat należy przekazać grupie organizatorów, Parlamentowi Europejskiemu, Radzie, Europejskiemu Komitetowi Ekonomiczno-Społecznemu i Komitetowi Regionów. Komisja podaje go także do wiadomości publicznej. Aktualne informacje dotyczące realizacji działań określonych w komunikacie należy podawać w rejestrze oraz na publicznie dostępnej stronie internetowej poświęconej EIO.

Parlament Europejski powinien przeprowadzić ocenę środków podjętych przez Komisję w związku z opublikowanym przez nią komunikatem.
 
4. Stosowanie mechanizmu europejskiej inicjatywy obywatelskiej

W okresie 12 lat funkcjonowania mechanizmu EIO do Komisji złożono 141 wniosków w sprawie zarejestrowania inicjatywy^[14]. W odpowiedzi na nie instytucja ta zarejestrowała 118 inicjatyw, a zatem ich zdecydowaną większość. Spośród 23 niezarejestrowanych wniosków zaledwie jeden został przedłożony na podstawie obowiązującego rozporządzenia (UE) 2019/788. Jako podstawę dla decyzji odmownych Komisja wskazywała dotychczas na przesłankę odnoszącą się do wykroczenia poza uprawnienia tej instytucji dotyczące możliwości przedłożenia projektu aktu prawnego UE.

Odpowiedniej liczby deklaracji poparcia nie uzyskało 66 zarejestrowanych inicjatyw (spośród wszystkich 118 zarejestrowanych wniosków). Z kolei 27 zarejestrowane inicjatywy zostały wycofane przez organizatorów. Obecnie trwa zbieranie deklaracji poparcia dla 10 inicjatyw, a w przypadku 2 kolejnych zbieranie podpisów rozpocznie się wkrótce. Etap zbierania podpisów zakończono w stosunku do 1 inicjatywy. W przypadku 2 inicjatyw etap weryfikacji deklaracji poparcia dla nich został zakończony, lecz nie zostały one dotychczas przedłożone Komisji. Łącznie 10 ważnych inicjatyw zostało przekazanych do Komisji, wśród nich 7 zarejestrowano w oparciu o rozporządzenie (UE) 211/2011, a pozostałe 3 na podstawie rozporządzenia (UE) 2019/788. Komisja udzieliła odpowiedzi na wszystkie ważne inicjatywy. W dalszej części artykułu przedstawiono krótkie omówienie ważnych inicjatyw, które uzyskały wymaganą liczbę deklaracji poparcia.

Inicjatywa „Dostęp do wody i kanalizacji jest prawem człowieka! Woda jest dobrem publicznym, nie towarem!” została przedłożona Komisji 20 grudnia 2013 r.^[15] Była to pierwsza ważna inicjatywa, która uzyskała odpowiednią liczbę deklaracji poparcia. Postulaty sformułowane przez grupę organizatorów obejmowały: 1) zapewnienie wszystkim mieszkańcom UE prawa do wody i kanalizacji; 2) wyłączenie z zasad rynku wewnętrznego dostaw wody oraz zarządzania zasobami wodnymi, jak również wyłączenie usług wodnych z urynkowienia; 3) wzrost zaangażowania UE w celu osiągnięcia powszechnego dostępu do wody i kanalizacji. W odpowiedzi na część postulatów zawartych w EIO Komisja podjęła działania legislacyjne prowadzące do przedłożenia projektu dyrektywy w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi^[16] oraz projektu rozporządzenia w sprawie minimalnych wymogów dotyczących ponownego wykorzystania wody^[17]. Zostały one na następnie przyjęte przez współprawodawców^[18].

Inicjatywa „Jeden z nas” została przedłożona Komisji 28 lutego 2014 r.^[19] Jak dotychczas była to EIO, która uzyskała największą liczbę deklaracji poparcia. Postulaty sformułowane przez grupę organizatorów obejmowały zakazanie i zakończenie finansowania aktywności w ramach UE, które prowadzą do niszczenia embrionów ludzkich. W odpowiedzi na EIO Komisja postanowiła nie przedkładać projektu aktu prawnego UE, uznając, że obowiązujące regulacje w analizowanym zakresie są odpowiednie.

Inicjatywa „Stop Wiwisekcji” została przedłożona Komisji 3 marca 2015 r.^[20] Postulaty sformułowane przez grupę organizatorów obejmowały wprowadzenie zakazu eksperymentów na zwierzętach. W odpowiedzi na EIO Komisja postanowiła nie przedkładać projektu aktu prawnego uznając, że obowiązujące regulacje umożliwiają osiągnięcie celów leżących u podstaw inicjatywy. Komisja zadeklarowała podjęcie działań konsultacyjnych i monitorujących w analizowanym obszarze.

Inicjatywa „Zakaz stosowania glifosatu i ochrona ludzi i środowiska przed toksycznymi pestycydami” została przedłożona Komisji 6 października 2017 r.^[21] Postulaty sformułowane przez grupę organizatorów obejmowały: 1) wprowadzenie zakazu stosowania środków chwastobójczych na bazie glifosatu; 2) zapewnienie, aby ocena naukowa pestycydów służąca zatwierdzeniu regulacyjnemu przez UE opierała się wyłącznie na opublikowanych badaniach zleconych przez właściwe organy publiczne; 3) określenie wiążących celów ograniczenia stosowania pestycydów dla całej UE. W odniesieniu do drugiego postulatu Komisja przedłożyła projekt rozporządzenia w sprawie przejrzystości i zrównoważonego charakteru unijnej oceny ryzyka w łańcuchu żywnościowym^[22]. Został on następnie przyjęty przez współprawodawców^[23]. W odniesieniu do pozostałych postulatów Komisja postanowiła nie przedkładać projektów aktów prawnych w tym obszarze. W szczególności stwierdziła, że nie ma ani naukowych, ani prawnych podstaw, które uzasadniałyby wprowadzenie zakazu stosowania glifosatu.

Inicjatywa „Minority SafePack – milion podpisów za różnorodnością w Europie” została przedłożona Komisji 10 stycznia 2020 r.^[24] Postulaty sformułowane przez grupę organizatorów obejmowały podjęcie działań mających na celu poprawę ochrony osób należących do mniejszości narodowych i językowych oraz wzmocnienie różnorodności kulturowej i językowej w UE. W odpowiedzi na EIO Komisja postanowiła nie przedkładać projektów aktów prawnych UE w analizowanym obszarze. Grupa organizatorów wniosła skargę o stwierdzenie nieważności komunikatu Komisji. Została ona oddalona na mocy wyroku Sądu z 9 listopada 2022 r.^[25] W dniu 21 stycznia 2023 r. złożono do TSUE odwołanie od tego orzeczenia^[26]. Postępowanie w tej sprawie nie zostało zakończone.

Inicjatywa „Koniec Epoki Klatkowej” została przedłożona Komisji 2 października 2020 r.^[27] Postulaty sformułowane przez grupę organizatorów obejmowały w szczególności wprowadzenie zakazu używania klatek w zakresie hodowli określonych zwierząt. W odpowiedzi na EIO Komisja zadeklarowała przedłożenie do końca 2023 r. projektu aktu ustawodawczego dotyczącego stopniowego znoszenia, a ostatecznie zakazania, stosowania klatek w odniesieniu do hodowli oznaczonych gatunków zwierząt. Taki projekt nie został dotychczas przedstawiony. Wobec tego 16 marca 2024 r. organizatorzy wnieśli skargę do TSUE^[28]. Postępowanie w tej sprawie nie zostało zakończone.

Inicjatywa „Ratujmy pszczoły i rolników! W kierunku przyjaznego dla pszczół rolnictwa służącego zdrowemu środowisku” została przedłożona Komisji 7 października 2020 r.^[29] Postulaty sformułowane przez grupę organizatorów obejmowały wprowadzenie stopniowego ograniczenia stosowania syntetycznych pestycydów w rolnictwie UE, służącego zakazaniu ich używania do 2035 r. W odpowiedzi na EIO Komisja stwierdziła, że w czerwcu 2022 r. przedstawiła już dwa projekty w tej dziedzinie. Wskazała projekt rozporządzenia w sprawie zrównoważonego stosowania środków ochrony roślin^[30] oraz projekt rozporządzenia dotyczącego odbudowy zasobów przyrodniczych^[31]. Pierwszy z wniosków został ostatecznie wycofany przez Komisję 6 maja 2024 r., zaś drugi został przyjęty przez współprawodawców.

Inicjatywa „Nie dla obcinania płetw rekinom i handlu nimi” została przedłożona Komisji 11 stycznia 2023 r.^[32] Postulaty sformułowane przez grupę organizatorów obejmowały wprowadzenie zakazu handlu płetwami rekinów i płaszczek w UE. W odpowiedzi na EIO Komisja nie zobowiązała się do przedłożenia regulacji dotyczącej wymienionego zakazu, a jedynie zadeklarowała podjęcie działań analitycznych i monitorujących we wskazanym obszarze.

Inicjatywa „Za kosmetykami bez okrucieństwa wobec zwierząt i Europa bez testów na zwierzętach” została przedłożona Komisji 25 stycznia 2023 r.^[33] Postulaty sformułowane przez grupę organizatorów obejmowały: 1) zapewnienie ochrony konsumentom, pracownikom i środowisku w odniesieniu do wszystkich składników kosmetycznych bez badań na zwierzętach; 2) ulepszenie regulacji UE dotyczących chemikaliów bez dodawania nowych wymogów dotyczących testów na zwierzętach; 3) przedstawienie w określonym terminie projektu aktu ustawodawczego zawierającego plan działania w zakresie stopniowego wycofywania wszelkich testów na zwierzętach w UE. W odpowiedzi na EIO Komisja podkreśliła konieczność skoordynowania i dostosowania działań zmierzających do zaprzestania badań na zwierzętach. Zadeklarowała bezzwłoczne rozpoczęcia prac nad planem służącym określeniu aktywności zmierzających do ograniczenia takich badań. Jednocześnie Komisja postanowiła nie przedkładać projektu aktu ustawodawczego dotyczącego tych zagadnień.

Ostatnia z ważnych inicjatyw, zatytułowana „Europa wolna od futer”, została przedłożona Komisji 11 czerwca 2023 r.^[34] Postulaty sformułowane przez grupę organizatorów obejmowały: 1) wprowadzenie zakazu hodowli i zabijania zwierząt wyłącznie lub głównie w celu produkcji futer; 2) wdrożenie zakazu wprowadzania do obrotu w UE futer pochodzących od zwierząt hodowanych w warunkach fermowych oraz produktów zawierających takie futro. W odpowiedzi na EIO Komisja zadeklarowała, że zwróciła się do Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności o przedstawienie (w terminie do marca 2025 r.) opinii naukowej na temat dobrostanu zwierząt futerkowych. Wskazała jednocześnie, że dalsze jej działania zostaną ogłoszone w terminie do marca 2026 r. i będą się opierały na wskazanej opinii.
 
5. Podsumowanie

W okresie 12 lat funkcjonowania mechanizmu europejskiej inicjatywy obywatelskiej w procedurach związanych z przedkładaniem Komisji kolejnych wniosków uczestniczyło wielu obywateli UE. W tym czasie zarejestrowano 118 inicjatyw. Dziesięć ważnych inicjatyw uzyskało łącznie ponad 13 milionów deklaracji poparcia. Szczególnie w ostatnich kilku latach rośnie liczba inicjatyw, które uzyskały ponad milion głosów. Jednocześnie istotnie spada liczba odmów rejestracji EIO.

Oceniając skutki dotychczasowego zaangażowania obywateli UE w ramach EIO, należy stwierdzić, że wpływ tego instrumentu na prawodawstwo unijne jest nadal niewielki. Pomimo wzrostu w ostatnich latach, liczba ważnych inicjatyw pozostaje stosunkowo mała. Ponadto Komisja w nieznacznym zakresie uwzględnia w swoich działaniach rozwiązania proponowane w ważnych inicjatywach. W żadnym z analizowanych przypadków nie wdrożono wszystkich postulatów legislacyjnych sformułowanych w ważnej EIO. Uwzględniając cele tego instrumentu, należy zauważyć, że na obecnym etapie jego funkcjonowania w ograniczonym stopniu przyczynia się on do wzmocnienia legitymacji demokratycznej w Unii.

Konrad Kuszel
ekspert ds. legislacji w Biurze Ekspertyz i Oceny Skutków Regulacji Kancelarii Sejmu
ORCID 0000-0001-9664-4836
 

---