Dzięki obowiązującym w ramach rynku wewnętrznego Unii Europejskiej (UE) swobodom przepływu przede wszystkim towarów i usług, a także kapitału, obecnie właściwie bezproblemowe jest nawiązywanie relacji o charakterze handlowym i gospodarczym pomiędzy podmiotami pochodzącymi z różnych państw członkowskich UE. Bez względu na to, jaką formę przyjmą stosunki prawne nawiązywane na gruncie tych relacji, powstawać mogą pomiędzy ich stronami roszczenia związane przykładowo z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem umowy czy też roszczenia o zapłatę ceny za daną usługę lub towar, jak również chociażby roszczenia o zwrot uiszczonej ceny. Dochodzenie tego rodzaju roszczeń w sytuacji, gdy kontrahentem jest podmiot pochodzący z innego państwa członkowskiego lub gdy umowa wykonywana była w innym państwie członkowskim, mogłoby być jednak utrudnione z uwagi na niekoniecznie jednolite przepisy proceduralne obowiązujące w poszczególnych państwach oraz na brak znajomości przepisów obowiązujących w danym państwie przez podmioty pochodzące z innych państw. W celu ułatwienia i usprawnienia rozwiązywania sporów dotyczących roszczeń tego rodzaju w ramach prawodawstwa Unii Europejskiej przyjęte zostały dwa akty prawne regulujące te właśnie kwestie. Regulacjami tymi są: Rozporządzenie (WE) nr 861/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lipca 2007 r. ustanawiające europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń oraz Rozporządzenie (WE) nr 1896/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006 r. ustanawiające postępowanie w sprawie europejskiego nakazu zapłaty. Rozporządzenia te stosowane mogą być bezpośrednio, tj. bez konieczności ich implementowania[1], jak ma to miejsce w przypadku dyrektyw, w każdym państwie członkowskim UE poza Danią, w której stosowanie tych przepisów, jak wynika z samej treści rozporządzeń, jest wyłączone.

Uwagi wstępne

Podstawową zaletą analizowanych uregulowań jest przede wszystkim ułatwienie dostępu do sądów i procedur sądowych funkcjonujących w danym państwie członkowskim dla podmiotów pochodzących z innych państw UE. Dzięki bowiem obowiązywaniu na szczeblu unijnym jednolitych regulacji z zakresu szczególnych postępowań cywilnych, których rozporządzenia dotyczą, podmioty te mogą dochodzić roszczeń w innym państwie członkowskim w oparciu o normy „uniwersalne”, a nie o normy obowiązujące w wewnętrznym systemie prawnym danego państwa[2]. Tym samym strona mająca zamiar dochodzić swoich roszczeń w innym państwie członkowskim nie musi borykać się chociażby z takimi trudnościami, jak nieznajomość czy niezrozumienie procedury funkcjonującej w innym państwie lub chociażby brak tłumaczenia aktów prawnych obowiązujących w innym państwie na język, którym się posługuje. Jednocześnie postępowania te mają charakter fakultatywny i dodatkowy, co oznacza, że powód ma wybór, czy woli skorzystać z tych postępowań, czy z postępowań uregulowanych w przepisach wewnętrznych danego państwa[3]. Równie znaczącą cechą omawianych rozporządzeń jest także to, że mają one na celu uproszczenie postępowań sądowych, poprzez ich odformalizowanie i prowadzenie w formie pisemnej, a także przyspieszenie czasu rozstrzygania rozpoznawanych w nich spraw.

Cechy wspólne postępowania w sprawie drobnych roszczeń oraz postępowania w sprawie europejskiego nakazu zapłaty

Regulacje przyjęte w zakresie omawianych postępowań posiadają również inne łączące je cechy. Po pierwsze, z uwagi na to, że rozporządzenia te stanowią część dorobku prawnego UE, ich adresatami są osoby fizyczne mające miejsce zamieszkania lub miejsce stałego pobytu w jednym z państw członkowskich oraz spółki i inne osoby prawne, a także jednostki organizacyjne, którym przyznana została osobowość prawna, mające statutową siedzibę (lub siedzibę głównego organu zarządzającego lub główne przedsiębiorstwo) w jednym z państw członkowskich. Kwestia miejsca zamieszkania lub siedziby poszczególnych podmiotów ustalana jest w oparciu o przepisy Rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (tzw. rozporządzenie Bruksela I).
Po drugie, rozporządzenia znajdują co do zasady zastosowanie w określonych ich przepisami sprawach cywilnych i handlowych mających tzw. charakter transgraniczny. Transgraniczność oznacza w tym przypadku sytuację, w której przynajmniej jedna ze stron ma miejsce zamieszkania lub miejsce stałego pobytu (siedzibę w przypadku spółek, innych osób prawnych i jednostek organizacyjnych) w państwie członkowskim innym niż państwo członkowskie, w którym siedzibę ma sąd, który powinien rozpatrywać daną sprawę. Właściwość sądu natomiast ustalana być powinna w oparciu o przepisy przywołanego już wyżej Rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001[4], którego przepisy dosyć kazuistycznie określają sąd, którego państwa właściwy będzie w przypadku danej sprawy. Przy roszczeniach transgranicznych właściwość sądu może być różna dla różnego typu spraw i różne kryteria stanowić mogą podstawę jej ustalania (np. miejsce zamieszkania, miejsce wykonania umowy, miejsce położenia nieruchomości etc.) oraz może mieć charakter właściwości ogólnej, przemiennej lub wyłącznej.
Po trzecie, rozporządzenia obligują do posługiwania się, w ramach uregulowanych w nich postępowań cywilnych, językiem urzędowym sądu, do którego kierowane jest roszczenie w danej sprawie. Tym samym każde pismo składane w sprawie powinno być sporządzone w języku obowiązującym w danym państwie członkowskim, w którym siedzibę ma sąd właściwy do rozpoznania danej sprawy[5]. Jeżeli więc przykładowo pozew pochodzącego z Polski powoda będzie miał być wniesiony przed sąd innego państwa członkowskiego, to pozew będzie musiał być albo od razu sporządzony w języku sądu, do którego pismo jest kierowane, albo pozew sporządzony w języku polskim będzie musiał zostać przetłumaczony na właściwy język przez tłumacza, najlepiej przysięgłego. Podobnie w razie inicjowania sprawy przez podmiot zagraniczny przed polskim sądem pisma procesowe sporządzone będą musiały być w języku polskim. W razie złożenia pozwu czy innego pisma w języku, którym posługuje się strona je wnosząca, ale który nie jest „językiem sądu”, sąd może odmówić przyjęcia takiego pisma i zażądać jego tłumaczenia, a jeżeli nawet doręczy je drugiej stronie, to strona ta może odmówić przyjęcia dokumentów z uwagi na to, że są one sporządzone w języku, którego nie zna lub nim się nie posługuje lub który nie jest językiem obowiązującym w państwie członkowskim, w którym siedzibę ma sąd właściwy do rozpoznania danej sprawy.
Po czwarte, obydwa omawiane tu postępowania mają co do zasady charakter pisemny, a obowiązującym w ich ramach wymogiem formalnym jest wnoszenie pism na odpowiednich formularzach. Wzory formularzy stanowią załączniki do rozporządzeń regulujących dane postępowanie. Wzory te umieszczone są także w Internecie na stronach www powiązanych z Unią Europejską (przede wszystkim na portalu „e-sprawiedliwość” https://e-justice.europa.eu) oraz powinny być dostępne w sądach i trybunałach państw członkowskich. Formularze te zawierają stosunkowo szczegółowe instrukcje wskazujące, jak powinny być wypełnione.
Po piąte, cechą wspólną orzeczeń zapadłych zarówno w ramach europejskiego postępowania w sprawie drobnych roszczeń, jak i postępowania w sprawie wydania europejskiego nakazu zapłaty, jest także to, iż orzeczenia te, jeżeli zaopatrzone są w zaświadczenie Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego (nadawanego przez sąd, który wydał orzeczenie) podlegają uznaniu i wykonaniu bez konieczności dodatkowego stwierdzania ich wykonalności nie tylko w państwie członkowskim, którego sąd wydał orzeczenie, ale także w innych państwach członkowskich. W przypadku orzeczeń wydanych przez sądy zagraniczne w wielu państwach obowiązuje zasada, że tego rodzaju rozstrzygnięcie, aby mogło wywoływać skutki prawne, musi zostać uznane w osobnym postępowaniu przez sąd tego państwa, który bada pod kątem formalnym prawidłowość wydania takiego orzeczenia. W przypadku jednak rozstrzygnięć wydanych w ramach omawianych tu postępowań nie ma konieczności stosowania takiej dodatkowej procedury. Polski ustawodawca niemniej jednak przyjął w tym zakresie regulację, iż podobnie jak ma to miejsce w przypadku orzeczeń polskich sądów orzeczenia pochodzące z innych państw UE, aby mogły być wykonywane na terytorium Polski w drodze postępowania egzekucyjnego, opatrzone być powinny klauzulą wykonalności nadawaną przez polskie sądy[6].
Po szóste, w ramach omawianych tu postępowań stosuje się, w kwestiach nieuregulowanych w rozporządzeniach, uzupełniająco przepisy państwa członkowskiego, w którym ma siedzibę sąd rozpoznający daną sprawę[7]. Konieczność stosowania przepisów wewnętrznych danego państwa odnosi się zwykle do kwestii formalnych, takich jak określenie, które sądy właściwe są do prowadzenia tego rodzaju spraw czy też formy, w jakiej zapadają rozstrzygnięcia sądu, jak również do określenia reguł postępowania dowodowego. Również w polskim Kodeksie postępowania cywilnego zawarta jest regulacja odnosząca się do postępowania w sprawie drobnych roszczeń (art. 505²¹–505^27a) oraz europejskiego postępowania nakazowego (art. 505¹⁵–505²⁰), która przewiduje między innymi, że w Polsce tego rodzaju sprawy rozpoznawane są przez sądy rejonowe jako sądy pierwszej instancji i sądy okręgowe jako sądy apelacyjne, a rozpoznanie sprawy następuje co do zasady na posiedzeniu niejawnym.
Po siódme, rozporządzenia nie zawierają regulacji dotyczącej opłat sądowych, które powinny być uiszczone przy inicjowaniu wskazanych w nich postępowań oraz innych kosztów tych postępowań. Skoro więc kwestia ta nie została ustalona, konieczne jest w tym zakresie sięgnięcie do wewnętrznych regulacji obowiązujących w danym państwie członkowskim, którego sąd rozpoznawał będzie daną sprawę[8]. Tym samym pełnomocnik podejmujący się poprowadzenia sprawy przed sądem innego państwa powinien zapoznać się z obowiązującymi w tej materii w danym państwie przepisami wewnętrznymi. W przypadku Polski, zgodnie z przepisami ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, w europejskim postępowaniu nakazowym konieczne będzie uregulowanie opłaty w kwocie 5% wartości przedmiotu sporu, zaś w europejskim postępowaniu w sprawie drobnych roszczeń opłaty stałej w wysokości 100 zł.

Europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń

Zakres zastosowania

Jak już wynika z samej nazwy Rozporządzenia (WE) nr 861/2007, dotyczy ono dochodzenia w ramach postępowania sądowego wyłącznie transgranicznych roszczeń, wywodzących się ze spraw cywilnych lub handlowych, o niewielkiej wartości (co powoduje, że przypomina ono polskie postępowanie uproszczone). W tym przypadku górna granica wartości roszczenia określona jest kwotowo i wynosi 2 tys. euro, której to kwoty wartość roszczenia nie może przekraczać w momencie składania pozwu do sądu. Co istotne, do tak określonej kwoty maksymalnej wartości przedmiotu sporu nie wlicza się odsetek, kosztów oraz innych wydatków. Jeżeli kwota dochodzonego roszczenia wyrażona jest w walucie innej niż euro, tj. chociażby w złotówkach, konieczne jest przeliczenie tej kwoty na jej równowartość w walucie euro i wskazanie w pozwie wysokości roszczenia wyrażonej w euro.
Zakres roszczeń, które mogą być dochodzone w postępowaniu w sprawie drobnych roszczeń, doznaje również ograniczeń o charakterze przedmiotowym. Oznacza to, że nawet jeżeli wartość przedmiotu sporu w danej sprawie wynosiłaby maksymalnie 2 tys. euro, to i tak nie może być ona przedmiotem postępowania w sprawie drobnych roszczeń, gdy sprawa dotyczy m.in.: stanu cywilnego, zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnych; praw majątkowych wynikających ze stosunków małżeńskich, testamentów i dziedziczenia oraz obowiązków alimentacyjnych; postępowań upadłościowych i postępowań układowych; ubezpieczeń społecznych; prawa pracy; najmu lub dzierżawy nieruchomości, z wyłączeniem powództw dotyczących roszczeń pieniężnych; naruszenia prywatności i dóbr osobistych, w tym zniesławienia.

Wszczęcie postępowania

Zainicjowanie postępowania w sprawie drobnych roszczeń następuje poprzez wystąpienie przez powoda z pozwem sporządzonym na odpowiednim formularzu, zwanym formularzem A. Powód w formularzu tym obowiązany jest przede wszystkim do określenia swojego roszczenia (poprzez m.in. oznaczenie, czy ma ono charakter pieniężny, czy też jest roszczeniem innego rodzaju) oraz wskazania jego podstawy (stosunku prawnego, z którego roszczenie się wywodzi) i wartości. Powód ma również możliwość uzasadnienia roszczenia poprzez wskazanie określonych okoliczności faktycznych danej sprawy, a także dołączenia do pozwu dokumentów stanowiących materiał dowodowy potwierdzający istnienie roszczenia i jego wartość (nie jest to oczywiście obowiązkowe, ale powód, działając w swoim interesie, powinien dążyć do jak najdalej idącego uprawdopodobnienia swojego roszczenia). Powód może także zgłosić wniosek o przeprowadzenie dowodów z zeznań określonych przez niego świadków. Należy mieć jednak na względzie, że tego rodzaju dowód będzie mógł być przeprowadzony jedynie w wyjątkowych przypadkach, jak już bowiem podnoszone było wcześniej, europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń ma charakter pisemny i rozprawa w jego toku odbyć może się wyłącznie, gdy zachodzą ku temu uzasadnione okoliczności (tj. chociażby wtedy, gdy sprawa jest zawiła i na podstawie samych dokumentów nie jest możliwe jednoznaczne dokonanie jej oceny i prawidłowych ustaleń). Wniosek o skierowanie sprawy na rozprawę powód może zawrzeć już w pozwie lub złożyć go na późniejszym etapie postępowania. O fakcie przeprowadzenia rozprawy decyduje sąd, który mimo wniosku powoda stwierdzić może, że do rzetelnego wyjaśnienia sprawy odbycie rozprawy nie jest konieczne. Sąd może też decyzję o wyznaczeniu rozprawy podjąć, działając z urzędu, gdy uzna, że stan sprawy tego wymaga. Co ciekawe, rozprawa przyjąć może formę wideo konferencji, dzięki czemu strony mają możliwość uczestniczenia w postępowaniu bez konieczności stawiania się w sądzie w innym państwie członkowskim. Rozprawa prowadzona będzie w języku sądu, który prowadzi postępowanie.
Wskazując na rodzaj i wartość dochodzonego roszczenia, powód ma możliwość określenia, czy obok roszczenia głównego chce on dochodzić też odsetek i ewentualnych innych kosztów związanych z dochodzonym roszczeniem, które powinien wyliczyć. Powód w formularzu pozwu określić powinien sąd, do którego kieruje sprawę, podać dane adresowe swoje i pozwanego oraz uzasadnić jurysdykcję sądu, do którego pozew kieruje, poprzez określenie, na jakiej podstawie dokonał wyboru tego właśnie sądu w oparciu o przepisy Rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001. Powód, wskazując na właściwość sądu, ma możliwość dokonania wyboru odpowiedniej podstawy tej właściwości spośród kilku kategorii wymienionych w formularzu A. Jeżeli oczywiście podstawa jurysdykcji sądu jest inna niż określone w formularzu, powód powinien ją określić we własnym zakresie. Na marginesie wskazać należy, że powód, ustalając właściwość sądu, najpierw stwierdzić musi, jakiego państwa sąd właściwy będzie do prowadzenia danej sprawy, a następnie ustalić musi we własnym zakresie konkretny właściwy miejscowo i rzeczowo sąd w danym państwie członkowskim[9]. Powód ma również obowiązek potwierdzenia transgranicznego charakteru roszczenia, co następuje w zasadzie wyłącznie poprzez wskazanie w formularzu państwa członkowskiego, w którym siedzibę ma sąd, do którego sprawa jest kierowana przez powoda oraz miejsca zamieszkania (pobytu) lub siedziby powoda i pozwanego, a także podpisania pozwu.
Pozew wniesiony być powinien do sądu w sposób dopuszczalny przez dane państwo członkowskie. Zazwyczaj więc będzie mógł być on wysłany za pośrednictwem poczty lub złożony bezpośrednio w siedzibie sądu, niemniej jednak jeżeli przepisy danego państwa przewidują możliwość wnoszenia pisma za pomocą środków komunikowania się na odległość, to możliwe jest skorzystanie i z takiej metody.

Przebieg postępowania

Po złożeniu przez powoda formularza A pozew podlega wstępnemu badaniu pod kątem formalnym przez sąd. Na tym etapie postępowania sąd może stwierdzić, że pozew wypełniony jest w sposób nieprawidłowy lub sporządzony jest w niewłaściwym języku, a także uznać może, że przedstawione przez powoda wyjaśnienia dotyczące dochodzonego roszczenia nie są wystarczająco jasne i odpowiednie. W takim przypadku sąd może wezwać powoda za pośrednictwem formularza B (także stanowiącego załącznik do Rozporządzenia (WE) nr 861/2007), wyznaczając mu termin do uzupełnienia lub skorygowania pozwu lub wskazania uzupełniających informacji czy dokumentów, z których wynika zasadność dochodzonego roszczenia. Jednocześnie w wezwaniu tym sąd wskazuje na możliwość cofnięcia pozwu na tym etapie postępowania, jeżeli powód nie jest w stanie uzupełnić czy poprawić pozwu. W sytuacji gdy powód nie zastosuje się do wezwania sądu (i jednocześnie nie cofnie pozwu) lub zrobi to z przekroczeniem określonego przez sąd terminu, sąd zwróci pozew, który tym samym nie będzie wywoływał żadnych dalszych skutków prawnych. Sąd zwróci pozew również wtedy, gdy uzna, że powództwo jest oczywiście bezzasadne lub niedopuszczalne. Tego rodzaju uprawnienie sądu ma oczywiście charakter arbitralny, niemniej jednak zgodne jest z celami, dla których ustanowiono postępowanie w sprawie drobnych roszczeń, ukierunkowanymi na efektywność tego postępowania i jego szybkość.
Jeżeli pozew wniesiony przez powoda na formularzu A sporządzony został w sposób prawidłowy, tj. sąd nie stwierdza w nim jakichkolwiek braków czy nieprawidłowości, a zawarte w nim żądanie i jego podstawy oraz inne okoliczności nie budzą wątpliwości sądu, sąd przesyła pozew wraz z załącznikami do pozwanego, używając formularza C, który również stanowi załącznik do rozporządzenia ustanawiającego postępowanie w sprawie drobnych roszczeń. Przesłanie pozwu nastąpić powinno maksymalnie w ciągu 14 dni od daty wpływu pozwu do sądu. Pozwany po otrzymaniu pozwu oraz formularza C może złożyć w terminie 30 dni od daty doręczenia mu tych dokumentów odpowiedź na pozew, używając tego właśnie formularza (odpowiedź na pozew nie ma charakteru obligatoryjnego). Odpowiedź ta przekazywana jest następnie przez sąd powodowi. Dodatkowo jeszcze pozwany na tym etapie postępowania ma możliwość wystąpienia przeciwko powodowi z powództwem wzajemnym, jeżeli posiada roszczenia wobec powoda. Wnosząc powództwo wzajemne, pozwany powinien postąpić według wymogów, które znajdują zastosowanie w przypadku powoda, tj. wypełnić we właściwym języku formularz pozwu (formularz A). Analogicznie jak w przypadku pozwu pozew wzajemny doręczany jest powodowi, który ma 30 dni na ustosunkowanie się do niego.
Postępowanie w sprawie drobnych roszczeń zakończyć powinno się co do zasady w terminie 30 dni od daty wpływu do sądu odpowiedzi pozwanego na pozew lub powoda na powództwo wzajemne (gdy odpowiedź nie została złożona, termin ten liczony jest od daty upływu terminu na złożenie odpowiedzi) poprzez wydanie wyroku kończącego sprawę. Jeżeli jednak sprawa ma charakter bardziej skomplikowany i wymaga dalszych wyjaśnień, sąd po złożeniu przez strony pism zawierających ich stanowiska może albo zażądać złożenia przez nie dalszych wyjaśnień lub przedstawienia kolejnych dokumentów potwierdzających roszczenia, albo skierować sprawę na rozprawę lub zarządzić przeprowadzenie postępowania dowodowego. Postępowanie dowodowe obejmować będzie przede wszystkim przeprowadzenie dowodów z dokumentów, ale również w jego ramach mogą być przeprowadzone dowody z zeznań świadków czy samych stron, a nawet w jego ramach przeprowadzony może być dowód z opinii biegłego. Dowody o charakterze ustnym mają charakter wyjątkowy i powinny być co do zasady przeprowadzane tylko wtedy, gdy jest to niezbędne dla wyjaśnienia sprawy i wydania wyroku. Co ciekawe, w ramach postępowania dowodowego polska regulacja przewiduje, że zeznania świadków składane być powinny na piśmie w terminie wyznaczonym przez sąd. Także złożenie przez świadka przyrzeczenia następuje w formie pisemnej poprzez podpisanie roty przyrzeczenia.

Odwołanie od wyroku sądu pierwszej instancji

Rozporządzenie ustanawiające postępowanie w sprawie drobnych roszczeń co do zasady wspomina o możliwości składania środka odwoławczego od orzeczenia zapadłego w ramach tego postępowania, niemniej jednak uzależnia ją od regulacji obowiązującej w danym państwie członkowskim, w którym sprawa jest prowadzona[10]. Według polskiego prawa środkiem odwoławczym od orzeczenia zapadłego w sprawie drobnych roszczeń przysługującym obydwu stronom postępowania jest apelacja, która wnoszona powinna być do sądu okręgowego jako sądu drugiej instancji. Uzupełniająco Kodeks postępowania cywilnego w kwestiach dotyczących apelacji i postępowania apelacyjnego nakazuje stosowanie odpowiednich przepisów z zakresu postępowania uproszczonego regulujących te zagadnienia.

Wniosek o ponowne zbadanie orzeczenia

Po wydaniu przez właściwy sąd orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie drobnych roszczeń pozwany ma możliwość złożenia wniosku o ponowne zbadanie orzeczenia, jeżeli wydane zostało ono w warunkach naruszających jego interesy. Wniosek ten nie jest tożsamy ze środkiem odwoławczym[11] i, jak się wydaje, pozwany, w przypadku gdy zachodzą przesłanki uzasadniające wystąpienie z takim wnioskiem, ma możliwość dokonania wyboru – czy wnosić odwołanie, czy składać wniosek o ponowne zbadanie wyroku. Podstawą do wniesienia takiego wniosku będą następujące okoliczności: pozew lub wezwanie na rozprawę zostały doręczone bez potwierdzenia osobistego odbioru przez pozwanego; doręczenie nie nastąpiło w czasie wystarczającym dla umożliwienia pozwanemu przygotowanie się do obrony bez jego winy; pozwany nie miał możliwości wniesienia odpowiedzi na pozew z powodu siły wyższej lub z powodu nadzwyczajnych okoliczności, które były przez niego niezawinione. Jeżeli sąd, który wydał kwestionowane orzeczenie, uzna, że zarzuty pozwanego są uzasadnione, uchyli wydany wyrok i zmuszony będzie do ponownego zbadania sprawy. Jeżeli natomiast stwierdzi, że nie ma podstaw do uchylenia orzeczenia, pozostanie ono w mocy.
Przepisy rozporządzenia pozostawiły państwom członkowskim szczegółowe uregulowanie w przepisach wewnętrznych tego rodzaju czynności procesowej. Przykładowo w prawie polskim wniosek ten w ogóle nie jest przewidziany, a polski ustawodawca pozostaje na stanowisku, że wystarczającym zabezpieczeniem interesów pozwanego w tym zakresie jest instytucja przywrócenia terminu[12].

Postępowanie w sprawie europejskiego nakazu zapłaty

Zakres zastosowania

Zgodnie z tym, co wskazane zostało wyżej, również postępowanie w sprawie europejskiego nakazu zapłaty dotyczyć może wyłącznie roszczeń o charakterze transgranicznym wynikających ze spraw cywilnych i handlowych. W ramach tego postępowania jednakże, inaczej niż ma to miejsce w przypadku europejskiego postępowania w sprawie drobnych roszczeń, nie ma znaczenia wysokość dochodzonej w tym postępowaniu wartości roszczenia. Co więcej, wydanie nakazu zapłaty możliwe jest wyłącznie w przypadku roszczeń o charakterze pieniężnym, które są wymagalne na dzień wniesienia pozwu, co w praktyce zwykle oznaczać będzie, że upłynął już termin ich płatności lub wierzyciel wezwał dłużnika do ich spełnienia. Nakaz zapłaty nie będzie mógł być jednak wydany między innymi w przypadku spraw skarbowych, celnych lub administracyjnych, jak też spraw dotyczących praw majątkowych wynikających ze stosunków małżeńskich, testamentów i dziedziczenia; upadłości; zabezpieczenia społecznego; większości roszczeń wynikających z zobowiązań pozaumownych. Postępowanie to zawiera rozwiązania analogiczne do polskiego postępowania nakazowego czy też upominawczego.

Wszczęcie postępowania

Postępowanie w sprawie europejskiego nakazu zapłaty wszczynane jest również poprzez wniesienie pozwu na formularzu A stanowiącym załącznik do rozporządzenia ustanawiającego to postępowanie. Wypełnienie formularza A wymaga wskazania analogicznych informacji i okoliczności jak w przypadku formularza pozwu w postępowaniu w sprawie drobnych roszczeń oraz uzasadnienia roszczenia i opisania dowodów na jego potwierdzenie (nie ma konieczności załączania ich do pozwu), a zatem w pełni znajdują tu zastosowanie wyjaśnienia wskazane wyżej w części poświęconej postępowaniu w sprawie drobnych roszczeń. Zasadnicza różnica polega natomiast na tym, że w pozwie w postępowaniu, w którym wydany ma być nakaz zapłaty, nie ma możliwości zgłoszenia dowodów z zeznań świadków czy stron oraz złożenia wniosku o wyznaczenie rozprawy, gdyż brak takiej możliwości wynika z samej istoty tego postępowania. Co ważne, w formularzu pozwu w tym postępowaniu konieczne jest złożenie przez powoda oświadczenia, że podane informacje są zgodne z jego najlepszą wiedzą i przekonaniem oraz są prawdziwe oraz że przyjmuje on do wiadomości, iż umyślne podanie nieprawdziwych informacji może skutkować zastosowaniem odpowiednich sankcji zgodnie z prawem państwa członkowskiego, które wyda nakaz zapłaty. Konieczność złożenia takiego oświadczenia wynika z tego, że sąd w postępowaniu tym nie bada zasadności roszczenia pod kątem merytorycznym, a jedynie stwierdza, iż spełnione zostały wymogi formalne do wydania nakazu zapłaty, zakładając, że twierdzenia powoda są prawdziwe i zgodne z rzeczywistością.

Przebieg postępowania

Również analogicznie jak w przypadku europejskiego postępowania w sprawie drobnych roszczeń w postępowaniu w sprawie europejskiego nakazu zapłaty przebiega procedura wstępnego badania przez sąd pozwu pod kątem ewentualnych braków formalnych. Jeżeli braki takie zostaną stwierdzone, sąd za pośrednictwem formularza B wezwie powoda do uzupełnienia lub skorygowania pozwu w określonym terminie. Brak uzupełnienia lub skorygowania pozwu przez powoda w terminie wyznaczonym przez sąd oznaczać będzie konieczność odrzucenia pozwu. Sąd odrzuci pozew także wtedy, gdy uzna powództwo za oczywiście bezzasadne lub gdy powództwo nie będzie mogło być zakwalifikowane do rozpoznania w tym postępowaniu.
Jeżeli sąd stwierdzi, że pozew sporządzony został w sposób prawidłowy, tj. z zachowaniem wymogów formalnych określonych w Rozporządzeniu (WE) nr 1896/2006, a roszczenie wydaje się być uzasadnione, sąd obowiązany jest do wydania nakazu zapłaty zgodnie z żądaniem powoda. Sąd tym samym nie bada w ogóle roszczenia powoda pod kątem merytorycznym i wydaje nakaz, opierając się jedynie na twierdzeniach przedstawionych przez powoda. Wydanie nakazu zapłaty nastąpić powinno niezwłocznie, nie później niż w terminie 30 dni od daty wpływu pozwu do sądu lub od daty wykonania przez powoda zobowiązania do uzupełnienia lub poprawienia pozwu. Nakaz zapłaty powinien zawierać informacje o tym, że został wydany wyłącznie na podstawie informacji przekazanych przez powoda i niezweryfikowanych przez sąd oraz o tym, iż nakaz stanie się wykonalny, chyba że do sądu zostanie wniesiony sprzeciw przez pozwanego, a także o tym, że w przypadku wniesienia sprzeciwu postępowanie będzie kontynuowane przed właściwymi sądami państwa członkowskiego, w którym wydany został nakaz, zgodnie z przepisami regulującymi zwykłe postępowanie cywilne, chyba że powód wyraźnie zażądał w takim przypadku zakończenia postępowania. Na formularzu E powinno także znaleźć się pouczenie dla pozwanego o tym, że może on zaspokoić roszczenie powoda lub wnieść sprzeciw od nakazu zapłaty. Aby nakaz zapłaty mógł wywołać dalsze skutki prawne, musi koniecznie zostać prawidłowo doręczony pozwanemu przez sąd według zasad obowiązujących w danym państwie członkowskim, w którym doręczenie następuje, oraz według standardów określonych w Rozporządzeniu (WE) nr 1896/2006.
Może zdarzyć się również tak, że sąd po zweryfikowaniu pozwu uzna, że nakaz zapłaty może być wydany jedynie co do części roszczenia, gdyż jest ono tylko częściowo zasadne. W takim przypadku sąd zwróci się do powoda za pośrednictwem formularza C z propozycją wydania nakazu zapłaty na określoną kwotę, odpowiadającą wartości uznanej części roszczenia, którą powód może przyjąć lub odrzucić. Jeżeli powód przyjmie propozycję sądu, nakaz zapłaty zostanie wydany na zaakceptowaną przez powoda kwotę, a co do pozostałej części roszczenia sprawa zostanie skierowana do rozpoznania w zwykłym postępowaniu cywilnym prowadzonym w oparciu o przepisy prawa danego państwa[13]. Jeżeli natomiast powód nie przyjmie propozycji sądu lub w ogóle się co do niej nie wypowie, sąd w całości odrzuci powództwo.
Również i w przypadku tego postępowania uzupełniająco stosuje się przepisy obowiązujące w danym państwie członkowskim, w tym regulacje zawarte w polskim Kodeksie postępowania cywilnego.

Sprzeciw od europejskiego nakazu zapłaty

Jeżeli pozwany nie zgadza się z treścią nakazu zapłaty, może wnieść od niego sprzeciw zgodnie z pouczeniem zawartym w formularzu E, na którym wydawany jest nakaz zapłaty. Sprzeciw powinien być wniesiony na formularzu F w terminie 30 dni od daty doręczenia nakazu pozwanemu. W sprzeciwie pozwany może jedynie wskazać, że kwestionuje roszczenie dochodzone przez powoda i nie ma obowiązku szczegółowego uzasadniania swojego stanowiska[14]. Oczywiście może podnieść szczegółowe twierdzenia wskazujące na brak zasadności żądania powoda, niemniej jednak dla skuteczności sprzeciwu wystarczy, jeżeli będzie on po prostu zawierał wskazanie, że pozwany nie zgadza się z treścią nakazu zapłaty. Wniesienie sprzeciwu od nakazu zapłaty powoduje, że nakaz ten traci moc, a sprawa przekazywana jest do rozpoznania pod kątem merytorycznym w zwykłym postępowaniu cywilnym do sądu właściwego dla danego rodzaju spraw w państwie członkowskim, którego sąd wydał nakaz zapłaty, według przepisów obowiązujących w tym państwie[15]. Powód zawiadamiany jest przez sąd o wniesieniu sprzeciwu oraz o przekazaniu sprawy do rozpoznania w zwykłym postępowaniu cywilnym.
W przypadku gdy pozwany nie wnosi sprzeciwu, nakaz zapłaty pozostaje w mocy i wywołuje skutki prawne, a zatem może stanowić podstawę do wszczęcia postępowania egzekucyjnego przez powoda, jeżeli pozwany dobrowolnie nie spełni roszczenia uwzględnionego w nakazie zapłaty. W takim przypadku sąd, który wydał nakaz zapłaty, po stwierdzeniu bezskutecznego upływu terminu na wniesienie sprzeciwu, stwierdzi na formularzu G wykonalność europejskiego nakazu zapłaty, który razem z nakazem powinien doręczyć powodowi.

Podsumowanie

Z powyższych rozważań wynika, że europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń oraz postępowanie w sprawie europejskiego nakazu zapłaty stanowią pod względem proceduralnym nieskomplikowane środki procesowe służące dochodzeniu roszczeń o charakterze transgranicznym. Warto więc pamiętać o tego rodzaju postępowaniach, w przypadku gdy do pełnomocnika zgłosi się klient chcący dochodzić przysługujących mu roszczeń przed sądem mającym siedzibę w innym państwie członkowskim niż państwo, w którym klient ma miejsce zamieszkania lub siedzibę. Dla polskich profesjonalnych pełnomocników, do których należą radcowie prawni, możliwość prowadzenia omawianych tu europejskich postępowań największe znaczenie zyskiwać będzie w przypadkach spraw, które rozpoznawane być powinny według właściwości przez sądy polskie. Co do zasady w postępowaniach tych nie występuje przymus adwokacko-radcowski, jednakże radcowie prawni mogą w takich sprawach działać w imieniu podmiotów pochodzących z innych państw członkowskich, a ich rola będzie o tyle naturalna, że przecież będą znać zarówno język, w którym prowadzone będzie postępowanie (co przede wszystkim umożliwi im prawidłowe sporządzenie pozwu i innych pism procesowych), jak też wewnętrzną regulację zawartą w k.p.c. obowiązującą w kwestiach nieuregulowanych w rozporządzeniach. Mogą oni również reprezentować pochodzących z Polski powodów zarówno w sprawach prowadzonych przed sądami innych państw członkowskich, jak i przed sądami polskimi. W pewnych określonych przypadkach, wskazanych w przepisach dotyczących właściwości sądów w rozporządzeniu Bruksela I, zdarzyć się może, że postępowanie inicjowane przez pochodzącego z Polski powoda, prowadzone być powinno przez polski sąd, gdy właściwość sądu określana jest na przykład według miejsca jego zamieszkania, gdy powód jest konsumentem lub według miejsca wykonania umowy.
 
Magdalena Romatowska
radca prawny w Kancelarii Radcy Prawnego Magdalena Romatowska oraz doktorantka z wolnej stopy w Instytucie Prawa Cywilnego Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego

Źródło: Temidium 2 (77) 2014

 

---