Sprawozdanie z konferencji pt. „20-lecie Kodeksu spółek handlowych” (a próba uchwycenia tendencji paradygmatycznych w nauce prawa handlowego)
opublikowano: 2023-01-05 przez: Więckowska Milena
Filip Wyszyński
Uwagi ogólne
7 kwietnia 2022 r. w Warszawie miała miejsce konferencja naukowo-badawcza współorganizowana przez trzy jednostki: Instytut Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk, Katedrę Prawa Handlowego Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego oraz Instytut Ekonomii Politycznej, Prawa i Polityki Gospodarczej Szkoły Głównej Handlowej.
Uwagi ogólne
7 kwietnia 2022 r. w Warszawie miała miejsce konferencja naukowo-badawcza współorganizowana przez trzy jednostki: Instytut Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk, Katedrę Prawa Handlowego Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego oraz Instytut Ekonomii Politycznej, Prawa i Polityki Gospodarczej Szkoły Głównej Handlowej.
Pomysłodawcą konferencji był prof. A. Szajkowski, który zaproponował debatę pozwalającą na analizę K.s.h.[1] z perspektywy 20 lat zmian prawa handlowego (nawet nieco więcej, lecz okres pandemiczny pozwala na takie ujęcie, jak wskazał prof. K. Osajda), co ma stanowić przyczynek do dyskusji i umożliwić refleksję na temat przyszłości prawa handlowego (prawa spółek handlowych).
Debata wpisuje się w szerszy kontekst rozważań i – zyskując charakter cykliczny[2] – stanowi ważny punkt odniesienia, gdyż pozwala na odkodowanie zmian w komercjalistyce w ujęciu trendowym (preferencyjnie-kierunkowym), dzięki stworzeniu forum, na którym stanowisko zajmują wybitni przedstawiciele nauki, nestorzy prawa handlowego („luminarze”, by posłużyć się pojęciem używanym przez prof. W.J. Katnera na określenie najważniejszych przedstawicieli doktryny w danym obszarze badawczym). Zwraca uwagę fakt, że w konferencji uczestniczyli zarówno nestorzy prawa handlowego i współtwórcy projektu K.s.h. z 2000 r., ale także przedstawiciele nauki młodszego pokolenia, uznani już profesorowie prawa, powiernicy myśli najznamienitszych reprezentantów doktryny. Trzeba przy tym zaznaczyć, że rozważania nie popadły w pułapkę przedstawienia zmian w prawie handlowym na styku stanowisk „pokoleniowych” w ich ewentualnie rywalizacyjnym, polemicznie-opozycyjnym charakterze, ale w sposób ustawiający naukową zmianę pokoleniową w roli służebnej względem paradygmatycznych (jak próbuje się to niniejszym wykazać) zmian w prawie handlowym.
Zmiany zarówno w czasie projektowania K.s.h., jak i dzisiaj, ogniskują się wokół bazowego pytania o rolę państwa i granice jego interwencjonizmu w prawo handlowe (art. 20 Konstytucji RP), na co wskazał prof. S. Sołtysiński w części otwierającej[3]. Wydaje się, że ten problem nasilił się: nie sposób nie dostrzegać zmian w zakresie tzw. prawa holdingowego (zob. art. 211-2116 K.s.h.), które weszły w życie z dniem 13 października 2022 r. Jak słusznie wskazuje R. Szyszko, ta data może pretendować do roli cezury na gruncie prawa spółek, gdyż wiąże się z kardynalną zmianą od czasu wejścia w życie K.s.h.[4] Zmiany te są zasadnicze z punktu widzenia roli państwa w gospodarce, ale mają także znaczenie ze względu na wpływ na inne reżimy prawne. Trzeba też wspomnieć o kwestii wykonywania zawodu radcy prawnego w spółkach ustrukturyzowanych holdingowo[5].
Zmiany paradygmatyczne w świetle stanowisk prelegenckich
Prof. K. Osajda zreferował problem prawa handlowego w systemie prawa prywatnego z perspektywy kodyfikacyjnej, tezując, że współcześnie prawo handlowe jest zdekodyfikowane, co znajduje swoje poparcie w zjawisku przenoszenia norm prawa handlowego do rozproszonych aktów prawnych, przy jednoczesnym braku kompleksowej regulacji w K.c.[6] i wykształceniu monizmu w zw. z art. 2 K.s.h. (z zastrzeżeniem, że ewentualna zmiana regulacyjna jest narażona na degradację legislacyjną wobec braku ustaw organicznych na gruncie Konstytucji RP). Można zauważać brak tendencji rekodyfikacyjnych, czego przykładem może być również wprowadzenie do K.s.h. konstrukcji tzw. prostej spółki akcyjnej, której regulatywność przejawia cechy odrębnej ustawy, wpisanej w sposób wyabstrahowany w kodeks (zob. uwaga prof. M. Romanowskiego w segmencie pytań do prelegentów).
Z kolei prelegenckie wystąpienie prof. M. Romanowskiego zostało zatytułowane „KSH czy Narodowy Kodeks Spółek Handlowych?”. Wskazano, że kodeks powinien być „obwarowany” praworządnością, która uległa w ostatnich latach erozji (ilustratywna koncepcja „twierdzy” jest zresztą styczna z wystąpieniem prof. K. Osajdy, gdzie ośrodkiem centralnym jest kompetentny legislator i kultura ustawodawcza, zaś niejako „na zewnątrz” znajduje się orzecznictwo i doktryna, czy komisja kodyfikacyjna). Zdaniem prelegenta wskazane zmiany w „prawie holdingowym” staczają (path dependence) prawo grup kapitałowych w niepewność, separując interes spółki i interes wspólniczy, przykładowo dając możliwość przymusowego wykupienia pakietu akcji do 25% (czyli wykupienia akcji od podmiotu, który we współczesnych realiach może uchodzić za większościowy – zob. uwaga prof. T. Siemiątkowskiego). Głębokie zmiany zostały przeprowadzone w odpowiedzi na bieżącą potrzebę, a nie w kierunku systemowej rewizji prawa spółek, dając uwieść się paradygmatowi centralizującemu (interwencjonistycznemu).
Prof. T. Siemiątkowski przedstawił problem K.s.h. jako prawa inwestorów i przedsiębiorców, akcentując spadek jakości stanowienia prawa. Prelegent zauważył, że zmiany dokonywane w K.s.h. wpływają na ogólne postrzeganie roli państwa w gospodarce (zob. uwagi prof. S. Sołtysińskiego i „teza otwierająca”), stając się instrumentarium degradującym przedsiębiorczość wolnorynkową.
Czwarty referat, wygłoszony przez prof. Monikę Tarską, dotyczył problemu pozycji K.s.h. względem prawa rodzinnego i majątkowego. W tym obszarze również zakreślono problemy natury ustrojowej i aksjologicznej, przywołując m.in. zarzuconą już, matrymonizującą wykładnię nabywania praw udziałowych ex lege – bez respektowania affectio societatis, bez oświadczenia woli, a nawet z oświadczeniem przeciwnym („uwspólnienie aktywów małżonków” w zw. z art. 31 § 1 K.r.o.)[7], co udobitnia ogólne dylematy stanowionego prawa i uwypukla konieczność interwencji orzeczniczej, podbudowanej doktrynalnie.
Podsumowanie
Konkludując, należy dostrzegać trend dekodyfikacyjny (systemowo-rozproszeniowy), a nawet wpadkowy („prawo holdingowe” jak kluczowa zmiana, która została wprowadzona przyczynkarsko). Nadto „dezintegracja K.s.h.” (określenie prof. T. Siemiątkowskiego), może wpływać ujemnie na otoczenie przedsiębiorczo-inwestorskie. Toteż znaczną rolę należałoby przydać orzecznictwu i doktrynie, nie oczekując przychylności w zakresie koniecznej, systemowej rewizji K.s.h. („prawo sądowe” jako element zmian korekcyjnych, lecz nie rewolucyjnych, jako że te drugie wydają się nierealne w dającej się przewidzieć perspektywie – zob. uwaga prof. K. Osajdy).
Filip Wyszyński
aplikant radcowski III roku w OIRP w Warszawie
ORCID 0000-0002-0792-5730
Debata wpisuje się w szerszy kontekst rozważań i – zyskując charakter cykliczny[2] – stanowi ważny punkt odniesienia, gdyż pozwala na odkodowanie zmian w komercjalistyce w ujęciu trendowym (preferencyjnie-kierunkowym), dzięki stworzeniu forum, na którym stanowisko zajmują wybitni przedstawiciele nauki, nestorzy prawa handlowego („luminarze”, by posłużyć się pojęciem używanym przez prof. W.J. Katnera na określenie najważniejszych przedstawicieli doktryny w danym obszarze badawczym). Zwraca uwagę fakt, że w konferencji uczestniczyli zarówno nestorzy prawa handlowego i współtwórcy projektu K.s.h. z 2000 r., ale także przedstawiciele nauki młodszego pokolenia, uznani już profesorowie prawa, powiernicy myśli najznamienitszych reprezentantów doktryny. Trzeba przy tym zaznaczyć, że rozważania nie popadły w pułapkę przedstawienia zmian w prawie handlowym na styku stanowisk „pokoleniowych” w ich ewentualnie rywalizacyjnym, polemicznie-opozycyjnym charakterze, ale w sposób ustawiający naukową zmianę pokoleniową w roli służebnej względem paradygmatycznych (jak próbuje się to niniejszym wykazać) zmian w prawie handlowym.
Zmiany zarówno w czasie projektowania K.s.h., jak i dzisiaj, ogniskują się wokół bazowego pytania o rolę państwa i granice jego interwencjonizmu w prawo handlowe (art. 20 Konstytucji RP), na co wskazał prof. S. Sołtysiński w części otwierającej[3]. Wydaje się, że ten problem nasilił się: nie sposób nie dostrzegać zmian w zakresie tzw. prawa holdingowego (zob. art. 211-2116 K.s.h.), które weszły w życie z dniem 13 października 2022 r. Jak słusznie wskazuje R. Szyszko, ta data może pretendować do roli cezury na gruncie prawa spółek, gdyż wiąże się z kardynalną zmianą od czasu wejścia w życie K.s.h.[4] Zmiany te są zasadnicze z punktu widzenia roli państwa w gospodarce, ale mają także znaczenie ze względu na wpływ na inne reżimy prawne. Trzeba też wspomnieć o kwestii wykonywania zawodu radcy prawnego w spółkach ustrukturyzowanych holdingowo[5].
Zmiany paradygmatyczne w świetle stanowisk prelegenckich
Prof. K. Osajda zreferował problem prawa handlowego w systemie prawa prywatnego z perspektywy kodyfikacyjnej, tezując, że współcześnie prawo handlowe jest zdekodyfikowane, co znajduje swoje poparcie w zjawisku przenoszenia norm prawa handlowego do rozproszonych aktów prawnych, przy jednoczesnym braku kompleksowej regulacji w K.c.[6] i wykształceniu monizmu w zw. z art. 2 K.s.h. (z zastrzeżeniem, że ewentualna zmiana regulacyjna jest narażona na degradację legislacyjną wobec braku ustaw organicznych na gruncie Konstytucji RP). Można zauważać brak tendencji rekodyfikacyjnych, czego przykładem może być również wprowadzenie do K.s.h. konstrukcji tzw. prostej spółki akcyjnej, której regulatywność przejawia cechy odrębnej ustawy, wpisanej w sposób wyabstrahowany w kodeks (zob. uwaga prof. M. Romanowskiego w segmencie pytań do prelegentów).
Z kolei prelegenckie wystąpienie prof. M. Romanowskiego zostało zatytułowane „KSH czy Narodowy Kodeks Spółek Handlowych?”. Wskazano, że kodeks powinien być „obwarowany” praworządnością, która uległa w ostatnich latach erozji (ilustratywna koncepcja „twierdzy” jest zresztą styczna z wystąpieniem prof. K. Osajdy, gdzie ośrodkiem centralnym jest kompetentny legislator i kultura ustawodawcza, zaś niejako „na zewnątrz” znajduje się orzecznictwo i doktryna, czy komisja kodyfikacyjna). Zdaniem prelegenta wskazane zmiany w „prawie holdingowym” staczają (path dependence) prawo grup kapitałowych w niepewność, separując interes spółki i interes wspólniczy, przykładowo dając możliwość przymusowego wykupienia pakietu akcji do 25% (czyli wykupienia akcji od podmiotu, który we współczesnych realiach może uchodzić za większościowy – zob. uwaga prof. T. Siemiątkowskiego). Głębokie zmiany zostały przeprowadzone w odpowiedzi na bieżącą potrzebę, a nie w kierunku systemowej rewizji prawa spółek, dając uwieść się paradygmatowi centralizującemu (interwencjonistycznemu).
Prof. T. Siemiątkowski przedstawił problem K.s.h. jako prawa inwestorów i przedsiębiorców, akcentując spadek jakości stanowienia prawa. Prelegent zauważył, że zmiany dokonywane w K.s.h. wpływają na ogólne postrzeganie roli państwa w gospodarce (zob. uwagi prof. S. Sołtysińskiego i „teza otwierająca”), stając się instrumentarium degradującym przedsiębiorczość wolnorynkową.
Czwarty referat, wygłoszony przez prof. Monikę Tarską, dotyczył problemu pozycji K.s.h. względem prawa rodzinnego i majątkowego. W tym obszarze również zakreślono problemy natury ustrojowej i aksjologicznej, przywołując m.in. zarzuconą już, matrymonizującą wykładnię nabywania praw udziałowych ex lege – bez respektowania affectio societatis, bez oświadczenia woli, a nawet z oświadczeniem przeciwnym („uwspólnienie aktywów małżonków” w zw. z art. 31 § 1 K.r.o.)[7], co udobitnia ogólne dylematy stanowionego prawa i uwypukla konieczność interwencji orzeczniczej, podbudowanej doktrynalnie.
Podsumowanie
Konkludując, należy dostrzegać trend dekodyfikacyjny (systemowo-rozproszeniowy), a nawet wpadkowy („prawo holdingowe” jak kluczowa zmiana, która została wprowadzona przyczynkarsko). Nadto „dezintegracja K.s.h.” (określenie prof. T. Siemiątkowskiego), może wpływać ujemnie na otoczenie przedsiębiorczo-inwestorskie. Toteż znaczną rolę należałoby przydać orzecznictwu i doktrynie, nie oczekując przychylności w zakresie koniecznej, systemowej rewizji K.s.h. („prawo sądowe” jako element zmian korekcyjnych, lecz nie rewolucyjnych, jako że te drugie wydają się nierealne w dającej się przewidzieć perspektywie – zob. uwaga prof. K. Osajdy).
Filip Wyszyński
aplikant radcowski III roku w OIRP w Warszawie
ORCID 0000-0002-0792-5730
[1] Ustawa z dnia 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych (Dz. U. z 2022 r. poz. 1467, ze zm.).
[2] „Cykliczność” badawcza odpowiada założeniu koncepcyjnemu T.S. Kuhna na temat paradygmatu. Zob. B. Chrząszcz, Paradygmat według koncepcji Thomasa Samuela Kuhna. Analiza metodologicznoprawna, „Folia Iuridica Universitatis Wratislaviensis” 1/2021, s. 47. Rozważania poczynione przy okazji uprzednich wydarzeń zostały zamieszczone w publikacjach pokonferencyjnych. Zob. J. Frąckowiak (red.), Kodeks spółek handlowych po 15 latach obowiązywania, Warszawa 2018; J. Frąckowiak (red.), Kodeks spółek handlowych po dziesięciu latach, Wrocław 2013.
[3] Z perspektywy systematyki chodzi zaś o pytanie wstępne moderatora, prof. J. Frąckowiaka, czy polskie prawo handlowe jest częścią prawa prywatnego (obok prawa cywilnego), czy w myśl jedności prawa cywilnego wykorzystywanej współcześnie należy przyjąć, że prawo handlowe jest „tylko” częścią prawa cywilnego.
[4] R. Szyszko, Grupa spółek – definicja, kierowanie się interesem grupy, wiążące polecenia, odpowiedzialność spółki dominującej (wobec wierzycieli spółki zależnej, spółki zależnej i wspólników / akcjonariuszy spółki zależnej), „Temidium” 3/2022, s. 46.
[5] Dotychczasowe poglądy zob. stanowiska Komisji Etyki i Wykonywania Zawodu Krajowej Rady Radców Prawnych z 17 czerwca 2020 r. oraz 24 września 2020 r.
[6] Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. z 2022 r. poz. 1360).
[7] Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. z 2020 r. poz. 1359, ze zm.).
Prawo i praktyka
Przygody Radcy Antoniego
Odwiedź także
Nasze inicjatywy
